Жігері жасымаған Жұмагүл

Орталық компартияның шеші­міне наразылық білдіргісі келген жастар 17 жел­тоқсан күні таңертең сол кездегі Л.Бре­жнев атындағы алаң­ға жиналып, шеру өткізді. Алай­­да жастарға «наша­қорлар, мас­­­күнемдер, бүлікшілер» деген айып тағы­лып, жаппай жазалауға алын­­ды.

Ақ қар, көк мұзда алаңға шық­қан жел­тоқсаншыл жастардың ара­сында Жұмагүл Бекентаева да бар-тын. Қазір ол Қос­танай облысы Жанкелдин ауданы Шеген ауы­лындағы орта мектептің бірінде мұғалім болып еңбек етіп жүр.

Бірде 5-сынып оқушылары мұғалім Жұ­магүлге күтпеген тосын сұрақ қой­ды: «Сіз­дің Желтоқсан көтерілісіне қатыс­қа­ны­ңызды білеміз. Осыны айтып бересіз бе?».

Ұстаз ауыр күрсінді де, 33 жыл бұ­рын­ғы оқиғаны көз алдына қайта әкелді.

...1986 жыл. ҚазПИ-дің (қазір­гі Абай атындағы ұлттық педагогикалық университет) филология факультетінің 2-курсында оқиды. Бір күні «Республика басшылығына Колбин деген біреу тағайындалыпты, жастар қарсылық білдіру үшін алаңға жиналмақшы» деген хабар инс­титутқа лезде тарап кетті. Сту­денттер арасында гу-гу әңгіме бас­талды. Бәрінің бойында жаңа басшылыққа деген наразылық бар. Келесі күні институттың бір топ студенті шыдай алмай, оқыту­шылардың бақылауынан сытылып шығып, алаңға келеді. Олардың ара­сында жиырманың шетіне ілін­ген Жұмагүл де бар еді.

Жастар алаңға көптеп жиналыпты. Қол­дарына ұстаған плакаттары бар. «Кетің­дер! Тараңдар!» деген бас­шылық­тың сөзін назарға алар емес. Кезек-кезек жа­рыса сөй­леп жатыр. Жел­тоқ­сан айы бол­­ған соң ба, қыстың ызға­ры білі­неді. Бірақ оны елейтін жас­тар бай­қал­майды. Сол­түс­тіктен дамылсыз соқ­қан суық жел денеңді еріксіз тітір­кендіреді. Алаңдағы шеру жал­ға­суда.

Кенет алаң шетінде бес қаруы бойында, сапер күректері қолында, қасқыр иттерін жанында ұстап тұр­ған солдаттар белгі берілісімен жас­тарға қарай лап қойды. Айғай-шу, жер-көкті дүрбелеңге салған топа­лаң басталды да кетті. Жы­­ла­ған, алысқан жұрт. Жанұшыра ай­ғайлаған дауыстар...

Жастарды қаланың шетіне апарып тастау үшін қолға түскен­нің бәрін жүк көлігіне тиеп жатыр. Кейбірі машина бортынан секіріп, қашып үлгеруде. Әске­рилер ешкімді аяр емес. Жап-жас қыздарды шашынан сүйреп, тепкі­нің астына алды дерсің. Осы сәтте жанұшыра жүгіріп келе жатқан Жұма­гүл де қолға түсіп, екі солдат оны қос бүйірінен тепкілей бастады. Көз алды тұманданып кетті. Ар­ғысы есінде жоқ.

Сүтпісірім уақыттан соң есін жи­ып қараса, өзіне қарсы жүріп келе жатқан машинаны көрді. Қан­ша бұлқынса да, орнынан тұра алар емес. Өмірмен қош айтысар сәт жақындағандай. Санаулы секундтарда көз алдына ата-анасы, бауырлары елестеп, іштей күбірлеп, қош айтысты.

Кенет бір қазақ солдаты оны жерден көтеріп алып, әрі қарай лақ­тырып жіберді. Содан соң «Қаш! Тезірек!» деді бұйырып.

Жұмагүл курстасы Шаттыгүл Елғо­жина­мен қол ұстасып, алаң­нан ұзай бастаған. Бірақ оларды екі милиция қызметкері ұс­тап алып, қолдарына кісен салып, Ішкі істер бөліміне апарды. Содан күнде тергеу, күнде сұрақ... Әбден естерін шығарды. Кейін аудандық сот Жұмагүл мен Шаттыгүлді 15 күн­ге түрмеге жа­бу туралы шешім шы­ғарады. Ал екі күннен соң «Жұмагүл түр­меге түсіпті» деген хабар лезде институтқа тарап кетеді. Хабарды естіген Жұмагүлдің туған-туысы Алматыға жол тартады.

– Түрмеге барғанымызда Жұ­ма­­гүл­ге жолыға алмай, үш күн әуре-сарсаңға түстік, – дейді кейіп­­керіміздің апасы, журналист Айткүл Бекентай бізбен әң­гімесінде. – Кездесуге рұқсат бер­меді. Содан оның шығуын күт­тік. Ал Жұмагүл қамаудан бо­саған кезде, оны құшақтап тұ­рып көз жасқа ерік бермеу мүм­кін емес еді. Бет-аузының сау-тамтығы жоқ. Денесі көкала қой­дай. Ұрып-соққан. Қинаған. Сол жерден Жұмагүлмен бірге 700-ге жуық студент, жұмысшы жастарды шығарды. Олармен жылап қауышқан ата-ананың аңыраған даусынан құлақ тұнады. Біз Жұ­магүлді алып, жатақханаға кел­дік. Келесі күні оны институттан шығарды. Содан амалсыз бәріміз үйге қайттық.

Институттың комсомол жина­лы­сын­да шығарылған қаулы бо­йын­ша Жел­тоқсан көтерілісіне қа­­тыс­қандарды тек қара жұмысқа ғана қабылдау ескер­тіл­ген еді. Осы ескерту бойын­ша Жұ­магүл Бекентаева Шеген ауылының №1 бөлімшесінде «Ақбұлақ» сауын­шы бри­гадасында сауыншы болып жұ­мыс істейді. Қамау кезінде қос бүйі­рінен қатты соққы алған жас қызға мұндай жұмыс қиынға соғады. Жиі-жиі ауруханаға тү­седі. Қызының мүшкіл халі әкесі Ес­­кендірге оңай­ға соқпайды. Өті­ніш айта жүріп қызын мек­теп-ин­тернатқа тәр­биеші етіп орна­ластырғанымен, бір апта өтер-өтпестен совхоз директоры жиналыс ашып: «Рес­публика басшысына қар­сы шыққан адам­ды ұрпақ тәрбиесіне аралас­тыруға бол­майды» деген уәжбен жұмыстан шы­ғарады.

Тек арада жеті жыл өткенде ға­на Жұ­магүл Ескендірқызы Қазақ педаго­гика­лық институтындағы оқуын сырттай жалғас­тыруға мүм­кіндік алады. Оған дейін әртүрлі қара жұмыс істейді.

– Иә, ол ауыр кезеңдер еді. Қазақтың өрімдей ұл-қыздарына «бүлікшіл» деген ат тағылды. Қан­­шасы оқу орнынан шы­ғып қалды. Ал сендер Тәуелсіз елдің ұла­ны­сыңдар. Осыны бағалай біліңдер! – деді көзіне жас алған Жұмагүл Бекен­таева. Көз жа­­сын оқушыларына көр­сеткісі кел­ме­ген­дей теріс бұрылды. Бала­лар үрпиісіп қа­лыпт­ы.

Өмірдің қиындығына мойы­маған, жігері жасымаған Жұмагүл Ескендірқызы бүгінде өзінің кін­дік қаны тамған өлкеде жоғары дәрежелі мұғалім. Ардагер ұстаз. Аудандық ұстаздар байқауының бірнеше мәрте жеңімпазы. Бүгінде оны мектеп оқу­шылары, ауыл, аудан халқы құрмет тұ­тады. Кездесу кештерін жиі-жиі ұйым­дас­тырып тұрады.

Ғанибет Ғалымбекұлы