Себебі МҚҰ-ның жарғылық капиталы 2020 жылдың 1 қаңтарынан 1 шілдесіне дейін ол 30 миллион теңге болуы керек болатын. 2021 жылдан бастап 50 миллионға, ал 2022 жылдан бастап 100 миллион теңгеге дейін өседі.
Қазақстан микроқаржы ұйымдары қауымдастығының басшысы Ербол Омарханов 2020 жылдың соңында журналистермен кездескен кезде МҚҰ несиесі пайызына қандай шығындар кіретінін және қандай жағдайда оны төмендетуге болатындығын түсіндіріп берді.
Оның айтуынша, орташа алғанда, микроқаржы ұйымдары нарығында жылдық тиімді сыйақы ставкасы шамамен 38% құрайды, бұл мөлшер қаржылық реттеуші МҚҰ мен банктер үшін белгілеген шекті дәлізде. Ал максимальды дәліз – 56 пайыз.
Ол сондай-ақ МҚҰ-ның жоғары сыйақы мөлшерлемесі туралы ескертуді көп еститінін ле ескертіп өтті. Бірақ іс жүзінде мүлдем олай емес, МҚҰ-пайыздық мөлшерлеменің шекті дәлізі Ұлттық банктің бақылауында тұрғандықтан, ешкім шектен асып кете алмайды.
МҚҰ басшысы сондай-ақ жылдық сыйақы қандай талаптардан тұратынын да айтып өтті.
Естеріңізге сала кетейік, 2020 жылдың соңында Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРД) Ұлттық банкпен және Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығымен (ҚҚҚ) бірлесіп, әртүрлі типтегі қарыз алушылар мен өнімдер үшін дифференциалдау және шекті ставкаларды белгілеу механизмін әзірлеуге ниетті екенін мәлімдеген болатын. Ұлттық банк басшысы Ерболат Досаев 2020 жылы қараша айында парламент сенатының отырысы МҚҰ экономиканың нақты секторын мемлекеттік бағдарламалар, «Жол картасы» бағдарламасы және Ұлттық бизнес банкінің бағдарламалары бойынша несиелендіруге қатысатынын, бұл шешім ШОБ-қа несие берудің қосымша шарасы ретінде қарастырылатынын, банктер ШОБ-пен қалай және қалай жұмыс істейтінін біле бермейді, ал МҚҰ шағын бизнеспен жұмыс істеуде үлкен тәжірибеге ие екенін айтқан болатын.
– Біздің ойымызша, экономикалық несиелеу бағдарламаларына AQR-ден өткен банктер ғана қатысады. Енді экономикаға несие беруге тек сүзгіден өткен МҚҰ-на ғана рұхсат. Қазақстанда осындай 283 бар, – дейді ҰБ өкілі.
Сарапшылар агенттік пен ҚҚҚ ұсынған шара тұрақтандыру және елдегі несиелеудің өсуіне жағдай жасау үшін қажет екенін айтады. Сонымен қатар, банктік несие беруде осыған ұқсас механизм жұмыс істейді. МҚҰ, әсіресе несиені онлайн режимінде беретін ұйымдар реттеуді және бақылауды күшейтуді қажет етеді. Себебі Ұлттық Банк енгізген жылдық 100% шектеуге қарамастан, МҚҰ жылдық 720% -ке жететін мөлшерлемемен несие беріп келді.
Қазіргі кезде микроқаржы ұйымдары өздерінің негізгі қызметтері үшін пайдаланылатын ресурстарды Қазақстан аумағында тарту қиындап кеткенін айтып отыр. Себебі отандық банктер МҚҰ-нан өтімді кепілзат ұсынуды талап етеді, бұл кепілзат МҚҰ-ның бәрінде бірдей жоқ немесе жеткіліксіз. Осыған байланысты МҚҰ көбіне кепілсіз несие беретін шетелдік несие берушілерге жүгінуге мәжбүр.
– Қазақстанда берілген барлық микрокредиттердің шамамен 70% шетелдік қаржыландыру есебінен беріледі, деп атап өтті Микроқаржы ұйымдары қауымдастығының басшысы.
Екіншіден, микрокредиттер беру мен ұстауға байланысты операциялық шығындардың шамамен 14%. Сонымен бірге, Ербол Омарханов МҚҰ-ның басты артықшылығы - Қазақстанның шалғай аймақтарында іс-шаралар өткізу болып табылатындығына назар аударады. Бұл қарыз алушылармен тікелей байланыста болуды, оның жұмыс орнына бару арқылы клиенттің төлем қабілеттілігін бағалауды, микрокредит берудің жүйелі мониторингін білдіреді. Бұл тәсіл, қауымдастық басшысының айтуынша, МҚҰ-да мерзімі өткен қарыздың төмен деңгейіне ықпал етеді (NPL - 6,9%).
«Статистикаға сәйкес, МҚҰ қарыз алушыларының 66% -ы ауыл тұрғындары. Кең филиалдар желісі мен көптеген дайындалған қызметкерлерді ұстау қымбат. Сондықтан операциялық шығындардағы негізгі үлесті персонал шығындары алады.
Провизияларды құруға арналған шығындардың үлесі 18% құрайды. Басқа шығыстар - 27%.
Үшіншіден, кез-келген несиелік мекемеде несие бойынша төлемеу тәуекелі барлық қарыз алушыларға пропорционалды бөлінетіні және пайыздық мөлшерлемеге кіретіні белгілі. Осылайша, аталған барлық компоненттер құны 34% құрайды.
Егер орташа сыйақы ставкасы 38% -ды құрайды десек, онда МҚҰ-дағы пайда корпоративтік табыс салығын төлегенге дейін 4%-ды құрайтыны анық.
Шағын несие мөлшері неғұрлым аз болса, оның рентабельдігі соғұрлым төмен болатыны анық. Сонымен бірге несие беру және қызмет көрсету шығындары бәріне бірдей және МҚҰ 100 мың теңге немесе 50 миллион теңге шығаратындығына байланысты емес.
Сонымен бірге, Ербол Омархановтың айтуынша, нарықтағы шағын несиенің орташа мөлшері шамамен 650 мың теңгені құрайды. МҚҰ портфеліндегі осындай шағын несиелердің үлесі шамамен 86% құрайды. Операциялық шығындарды ескере отырып, бұл несиелердің экономикалық тиімділігі төмен.
– Өз кезегінде микроқаржы ұйымдары өз қызметіне инновациялық технологияларды енгізу, клиенттерге қашықтан қызмет көрсету арналарын кеңейту және несиелік процестерді автоматтандыру арқылы операциялық шығындарды азайтуға тырысуда. Бірақ бұған қатаң шектеулерсіз ресурстар, уақыт және қолайлы құқықтық реттеу қажет, –дейді Ербол Омарханов.
Осыған дейін шағын қалалар мен аудандардың тұрғындарына қызмет көрсететін микроқаржы ұйымдары алдағы уақытта пруденциалдық талаптардың өзгеруі олардың қызметіне нүкте қоятынын айтқан болатын.
Жалпы, жоспарланған өзгерістер микрокредиттік секторды тұрақтандыруға бағытталған. Құжат халықтың қарыз жүктемесінің бақылаусыз өсуіне жол бермеу, сондай-ақ келісім шарт міндеттемелерін орындау үшін нарық ойыншыларының жауапкершілік деңгейін арттыру мақсатында әзірленген. Несиелерді тіркеу және беру үшін комиссиялар мен алымдар жойылады. Клиенттердің несиелік қарыз ауыртпалығының қолайлы деңгейін енгізу жоспарлануда, олар, сонымен қатар, кірістерді күнкөріс деңгейінен жоғары деңгейде растауы керек. Мәмілелер көлемі төмендеуі мүмкін, бірақ сонымен қатар, компаниялар төлем агенттері ретінде және бағалы қағаздар нарығында ақша таба алатыны да сол кезде айтылған.
Қазақстан микроқаржы ұйымдары қауымдастығының төрағасы Ербол Омарханов қараша айының соңында журналистермен кездескен кезде нарықтың осы сегментінің ойыншылары үшін жылдық 56% жылдық бірыңғай тиімді тиімді мөлшерлеме белгіленгенін айтқан еді. Алайда, бұл шаралардың барлығы негізгі инновация - жарғылық капитал мөлшерінің ұлғаюынан аман қалатын МҚҰ үшін ғана пайдалы болады. Себебі жоғарыда айтып өткендей, 2020 жылдың 1 қаңтарынан 1 шілдесіне дейін ол 30 миллион, 2021 жылдың 1 шілдесінен бастап ол 50 миллионға, ал 2022 жылдың 1 шілдесіне дейін 100 миллион теңгеге дейін өседі. Қауымдастық басшысы қазіргі уақытта жұмыс істеп тұрған микрокредиттік компаниялардың жартысына жуығы жарғылық капиталы 50 миллион теңгеден аспайтын айтады.
Демек, МҚҰ-дары экономиканы несиелендіруге ниетті болса, қаржылық саясатын Ұлттық банк пен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРД) талаптарына қарай бейімдеуден басқа жол жоқ.
