«Серпін» серпіліс әкеле алмады

Бағдарламаның басты мақсаты – қазақ жастарын мамандыққа оқытып, жұмысқа орналастыру арқылы солтүстік аймақтарға тұрақтандыру еді. Бұдан да жарытып нәтиже шығып жатқан жоқ. Ресми мәлімет бойынша, төрт жыл ішінде білім алған 312 колледж студентінің 32-сі ғана облыста тұрақтап қалған.

ЖОО-ға келсек, А.Байтұрсынұлы атын­дағы Қостанай өңірлік универ­ситеті 2015 жылы «Серпін» бағдар­ламасы бо­йынша 450 студент қабылдаған. Ал биыл 18 бала ғана қабылдап отыр. Түбегейлі мақсаты ел ір­гесін қымтап, аймақтың демогра­фиялық ахуалының жақсаруына, ішкі көші-қон мә­селесінің реттелуіне жол ашатын бағдарлама неліктен ақсап тұр? «Серпінге» серпін беретін жол қайсы?

Осы мәселелер төңірегінде бағ­дарламаның басы-қасында жүрген университет проректорлары мен «Серпін» бойынша білім алып, қазір облыста еңбек етіп жатқан бірді-екілі жастармен сөйлесіп көрдік.

Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «EQ»

Арман ИСМАИЛОВ,

А.Байтұрсынұлы атындағы ҚӨУ бірінші проректор провостының міндетін атқарушы:

– 2014 жылы бізге 450 студент келді. Алғашқы жыл болған соң жа­тақхана жағынан қиындау болды. Қазір бұл мәселе толық шешілді. «Серпін» жас­та­рына арнайы бір жа­тақ­хана бөлдік. Университетте қа­зір жалпы саны 1 700 орындық 3 жатақхана бар. Бүгінде университетте «Серпін» бойынша 257 студент білім алып жатыр. Биыл, өкінішке қарай, 18 ғана студент қабылдадық. Оған ең алдымен пандемия себеп болып отыр. Тіпті жазда студенттерімізді өндірістік практикаға орналастыра алмадық. Жергілікті кәсіпорындар карантинге жабылып, студенттерді алмай қойды. Ал қасымыздағы Көк­шетау мен Петропавл биыл 800 сту­дентті тәжірибеге алды. Бізге не­гі­зінен Түркістан облысы мен Қы­зылорда облысының балалары келе­ді. Арнайы анкета жүргізіп, бұл мәселені зерделеп көрдік. Бірінші себеп, ол жақтан Қостанайға тікелей жүретін пойыз жоқ. Ал Қызылордадан Петропавлға тікелей жүретін пойыз бар. Бұл по­йыз Түркістан, Жамбыл облыстары арқылы өтеді және күндіз жүреді. Бізде Алматының пойызы ғана бар, балалар Қостанайға келу үшін Шудан немесе Нұр-Сұлтаннан отыруы керек. Яғни жол қолайсыз, әр студенттің үйіне барып келуіне бір жеті кетеді. Каникул кезінде көп уақыты жолға кетеді. Анкетаға жауап берген студенттердің көбі осы мәселені алға тартады.

Одан кейінгі мәселе, бізде оқып, білім алған студенттердің көбі ауыл­дарына қайтып жатыр. Оқу бітір­ген­дер­дің шамамен 30 пайызы ғана осы жерде қалды. Университет қолдан келген көмегін жасайды. Түлектерді жұмысқа орналастыру бөлімін аштық. Университетке қарайтын әрбір инс­титутта оқу бітіргендерді жұмысқа орна­ластыру жөніндегі орынбасарлар жұмыс істейді. Негізінен, облыста педагогикалық мамандық алған балалар қалып жатыр. Мұның сыртында «серпіндіктерді» ауыл шаруашылығы мен техникалық мамандықтардың 25 түрі бойынша оқытып жатырмыз. Түлектердің жұмысқа орналаса алмауының басты себептерінің бірі тіл мәселесіне келіп тіреледі. Бұл жақтағы кәсіпорындардың көбі орыстілді. Ал «Серпін» бағдарламасының түлек­тері – негізінен қазақтілді жастар. Сон­дықтан кәсіпорын басшылары жұмысқа алуға құлықсыз. Бізді бі­тір­­ген балалар қаладағы кәсіп­орын­­­­дарға қатардағы жұмысшы болып емес, маман болып баруы керек. Маман болған соң адамдармен жұ­мыс істеу керек. Ұжымға өндірістік мәсе­лелерді түсіндіру керек, тіл табысу керек. Кә­сіп­орын басшысы «Жұ­мысқа алсам, алайын, бірақ ұжым орыс­тілді ғой, ертең бұл бала қалай жұмыс істейді?» дегенді көлденең тар­тады. Ал ауылда жұмыс бар, бірақ жас­тар­дың ауылға барғысы келмейді. Осын­дай қиындықтар бар.

Алмасбек ӘБСАДЫҚ,

А.Байтұрсынұлы атындағы ҚМУ-дың бұрынғы проректоры:

– 2015 жылы «Серпін» бағдар­­ла­ма­­сы бойынша оңтүстіктен келген жастарды алғаш қабылдап, осы істің басы-қасында жүрдім. Бағдарлама өте жақсы басталды. Университет ал­ғаш­қы жылы 450 грантқа өтініш берді. Оның 432-сін игердік. Өкінішке қа­рай, келесі жылы гранттық өтініш санын азайта бастадық. Себебі бас­шы­лық ауысып, жаңа ректор келді. Осылайша, «Серпінге» қатысты саясат өзгере бастады. Оның басты себебі – жатақхананың жетіспеуі. Жергілікті студенттер біздің жатақханаға қо­лы­мыз жетпейді деп наразылық біл­ді­ре бастады. Оңтүстіктен келген бала­лар­ға ең бірінші кезекте жеңілдік бері­леді. «Неге бұлай?» деген секілді сауалдар туындады. Бұл мәселені ше­шу­дің ең оңай жолы ретінде біздің сол кездегі ректорымыз «Серпіннің» санын қысқартумен айналысты. Бірінші басшының көзқарасы өзгерген соң құрылымдағы басшылардың да көзқарастары өзгере бастады. Мұ­ның ақыры біздің университетке келетін «серпіндіктердің» азаюына әкеліп соқты. Естуімше, биыл 350 грантқа өтініш берілген, бірақ оқуға келгені – 18 ғана студент. Одан кейін университетте 4-5 жыл білім алған түлектердің көбі бұл жерде қалған жоқ. Басым көпшілігі өздерінің туған жерлеріне кетіп қалды. Өйткені оларды жұмысқа орналастыру мәселесі шешілмеді. Бұл жерде тағы бір мәселені айта кету керек, Қостанай облысына «Серпін» бағдарламасының студенттері келісімен, құқық қорғау органдары да мазасыздана бастады. Себебі оңтүстіктің балалары дінге жа­қын келеді. Қыздардың көбі сол кезде басына орамал тартып, бес уақыт намаз оқып, мешітке барып жүрді. Өзімнің топшылауымша, оңтүстіктен мұндай жастардың лек-легімен ағы­лып келуіне ішкі істер органдары іштей қарсы болған сияқты. Өз басым проректор қызметін атқарып жүргенде бірнеше мәрте сөйлесіп, осы мәселелерді талқылаған едік.

Ал енді не істеу керек? Қазір Білім және ғылым министрлігі бөлетін грант саны көбейді. Осы білім гранттарын бөлу саясатын өзгерту керек. Айталық, педа­го­гикалық мамандықтар мен тех­никалық, ауылшаруашылық ма­ман­дықтарының үлесін оңтүстікте азайтып, осы солтүстік өңірдегі университеттерге беру керек. Мәселен, агро­номия мамандығына республика бойынша 500 грант бөлінетін болса, соның 70-80 пайызы солтүстіктегі ЖОО-на берілгені дұрыс. Екіншіден, жатақхана мәселесін шешу керек. Жа­тақ­ханамен қамтамасыз ету мүмкін бол­маса, гранттың есебінен пәтер жал­дап тұруға жағдай туғызу керек. Бұл үшін студенттің стипендиясына пәтер ақысын қосып жіберген жөн деп ойлаймын. Оңтүстіктен келген бала­лардың көбінің әлеуметтік жағ­дайы төмен. Бұған дейін «Серпін» бағдарламасына ауыл балалары ғана қатыстырылды, енді қаланың балаларына да мүмкіндік берілу керек. Сондықтан оңтүстікті ауыл, қала деп бөлмей, бәріне бірдей жағдай жасау керек. Бұл білім сапасына да әсер етеді. Ең өзекті мәселе оқу бітірген түлекті жұмысқа орналастыру мәселесі болып тұр. Сондықтан жұмысқа орналасқан әрбір жас әлеуметтік қолдауға ие бол­­уы тиіс. Жұмысқа тұрған жастарды көбіне баспана мәселесі қинайды. Оларға оңтүстікті тастап солтүстікке кел­гені үшін субсидия беру, төменгі пайыздық несиемен ипотекалық бағ­дар­ламаларға қатыстыру мәселесі рет­тел­гені абзал. Негізі, әу баста «Сер­пін» бағдарламасының насихаты да дұрыс болмады. Оңтүстікте жұмыс орны аз, солтүстікте бос жұмыс орын­дары көп деген саясат жүрді. Мұндай бүркемелеу саясатының қажеті жоқ. Бағ­дарлама оңтүстіктен солтүс­тік­ке қоныс аудару саясатын ешбір бүр­ке­ме­сіз, ашық насихаттауы керек.

Дәулет ЖАДЫРАСЫН,

«Серпін» бағдарламасының түлегі:

– Мен 2016 жылы Рудный индус­т­рия­лық институты энергетика және ақпараттық жүйелер факультетіне элек­тро­энер­гетика мамандығы бо­йынша «Серпіннің» грантына түстім. Туған жерім – Қызылорда облысын­да­ғы Қазалы өңірі. Алғашқыда тіл жағынан қиналдым, бірақ кейін үйреніп алдым. Әлеуметтік жағынан жақсы көмек көрсетілді. Жатақхана берді. «Соколов-Сарыбай» кен байы­ту бірлестігіне жұмысқа кіресің­дер деп сендірді. Бірақ өзім басқа мамандыққа ауысып кеттім. Қазір облыс­тық кітапханада жұмыс істей­мін. Оқу бітірген соң бірден жұмыс тауып береміз деді. Өз басым соған қызық­тым. Бірақ «Серпін» бағдар­ла­масы бойынша оқыған жастардың көбі диплом алған соң туған жеріне қайтқысы келіп тұрады. Өйткені бағдарламаны насихаттаушылар әу бас­та төмен балмен оқуға түсуге болады деген соң біраз бала оқу бітірген соң осы жақта қалып, тұрақты жұмыс істеу мақсатымен емес, төмен балмен ЖОО-на оқуға түсу мүмкіндігін пайдалану үшін келді. Одан кейін оқу бітірген соң 3 жыл осы өңірде қалып жұ­мыс істеу керек деген міндеттеме шық­ты, содан кейін «Серпінге» қы­зы­ғушылар да азайып қалды. Біз­дің алдымызда оқу бітірген 150 студент бар. Оларға 3 жыл қалып, тағы­лымдамадан өтеді деген заң қабылданбаған. Олардың бәрі кетіп қалды, қазір Рудныйда екі-үшеуі ғана жүр. Алайда Қостанайда қалып, осында отбасын құрып, жұмыс істеп тұрақтап қалғысы келетіндер де бар. Бірақ баспана мәселесі қиын. Үй бере салмаса да, жеңілдетілген ипотекалық бағдарлама болса, жақсы болар еді. Жалпы, оңтүстіктен келген жастарға Қостанай ұнайды. Мұнда келген жас­тардың біразы жұмысты өздері тауып алды, мен өзім куәмін. Біраз сабылып 2-3 ай пәтер жалдап, ақшасын әркімнен қарызға сұрап, қиналып жұмыс тапқандарды білемін. Содан кейін таныстарымның айтуынша, оқу орындары қыркүйекке дейін немесе жаңа жылға жұмыс таппасаңдар, айыппұл төлейсіңдер деген талап қоя­ды.

Бағдәулет СОПЫБЕКОВ,

«Серпіннің» түлегі, кенші:

– Биыл «Серпін» бағдарламасы бойынша Рудный индустриялық инс­титутын тәмамдап, қазір Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігінде жұмыс істеп жатырмын. Жұмысты өзім іздеп таптым. Институт мына жұмысқа бар деп ешбір жолдама ұстатқан жоқ. Дипломымыздың өзін ректорға шағым жазып жүріп, кешігіп әзер алдық. Негізі, Қостанай облысында түбегейлі қалғым келеді. Рудныйда төртінші жыл тұрып жатырмын, жұмысым, ауа райы, бәрі ұнайды. Бірақ еңбекақы сәл аздау, бір жағына тартсаң, екінші жағына жетпейді. Сарапшылар «Серпінді» бітіріп, сол жерде қалып жұмыс істеп жатқан жастарға көтерме ақы берілу керек деді. Мен осы мәселемен қалалық жұмыспен қамту орталығына бардым. Мені қабылдаған маман: «Саған көтерме ақы берілмейді. Жылына 30 адамға беріледі. Биыл 30 адам толық тіркелді. Сен артықсың» деді. «Келесі жылы алсам бола ма?» деп едім, «Ол кезде «Серпінді» бітіргеніңе 6 ай өтіп кетеді, сондықтан ала алмайсың. Бірақ Рудныйдағы мекенжайыңнан тіркеуден шығып, Шымкент қаласына бір жыл тіркеуге тұруыңа болады. Одан кейін келсең, біз саған оралман ретінде көмек бере аламыз» деді. Маған ондай көмек керек емес. Мен «Серпінмен» келіп, осында жұмыс істеп жатырмын, сондықтан бағдарламаға жауапты кісілер әу баста берген уәделерін орындағаны дұрыс. Қазір баспанадан қиналып жүрмін, айлық төмен, пәтер жалдау қымбат. Сондықтан «Серпін» жастарына арнайы ипотекалық бағ­­дар­лама керек. Әйтпесе, бұл жақта ешбір жанашыр туыс-туғанымыз жоқ, елден саяқ кеткен жастармыз. Үй мәселесі шешілетін болса, осында отба­сын құ­рып, еңбек етуге дайынмын.

Қостанай облысы