Қаржы • 09 Қаңтар, 2021

Теңге қалай құбылды?

369 рет
көрсетілді
10 мин
оқу үшін

2020 жылдағы теңге бағамына пандемиядан өзге шикізат бағасының нашарлауы,  экспорттық түсімнің төмендеуі әсер етті деп жазады Egemen.kz.

Теңге қалай құбылды?

Еске салсақ, 2020 жылдың қаңтарында 1 АҚШ доллары   382,60 теңге бағамымен басталды, ал желтоқсанда 1 АҚШ доллары үшін 420,91 теңгенің индикаторымен аяқталды.

Теңгенің бірыңғай еуропалық валютаға қатысты шығыны одан да маңызды болып шықты. Оның ресми бағамы бір жыл ішінде 90 теңгеге немесе 20% -дан астамға өсті.

Теңгенің АҚШ долларына қатысты бағамының қалыптасуына шешуші әсер дәстүрлі түрде мұнайдың әлемдік бағалары, сондай-ақ Ресей рублінің АҚШ валютасына қатысты құнының өзгеруі әсер етті.

 Соңғы жылы теңгенің негізгі сауда серіктестерінің валюталарына қатысты бағамы бір бағытта да, екінші бағытта да өзгерді. Жыл басы ұлттық валюта үшін сәтті өтті.  Қаңтарда мұнай бағасының өсуі аясында теңгенің позициясы долларға, еуроға және рубльге қатысты күш алып алды.

Коронавирус пандемиясы және мұнайдың әлемдік бағасының құлдырауы туралы жаңалықтардан кейін келесі айда ішкі валюта нарығындағы жағдай күрт өзгерді. Наурыздың екінші жартысында және сәуірдің алғашқы күндерінде американдық валютаның орташа алынған бағамы 449 теңгенің белгісіне жақындады.

Доллар бағамы тағы бір тарихи максимумға жетті, ал теңгенің долларға қатысты девальвация деңгейі 17%-дан асты. Доллардан кейін еуроның ресми бағамы да едәуір өсті, ал Ресей рублінің құны наурыз айының соңында 2019 жылдың желтоқсан айының соңғы күніндегі 6,17-ден 5,64 теңгеге дейін төмендеді.
Сәуір айында мұнай бағасының біртіндеп қалпына келуімен ішкі валюта нарығында кері процесс белгіленді. Бұл құбылыс  бірінші жартыжылдықтың соңына дейін жалғасты.

Маусым айының соңында доллардың орташа алынған бағамы шамамен 404 теңгеге, еуроның ресми бағамы 455 теңгеге дейін төмендеді. Ресей валютасының осы күнгі ресми бағамы сәуірдің аяғындағы 5,83-тен 5,77 теңгені түсті.  Нәтижесінде теңгенің доллар мен еуроға қатысты девальвация деңгейі шамамен 5,6- 6,6% -ға дейін төмендеді, ал рубльге қатысты теңге 6,5%-ға жуықтады.

Екінші жартыжылдықта теңгенің негізгі әлемдік валюталарға қатысты жағдайы алдымен нашарлады, бірақ соңғы екі айда теңге өзінің шығындарының бір бөлігін қалпына келтірді. Қазан айының соңында доллардың айырбас бағамы 432 теңгеден асты, еуроның ресми бағамы - 506 теңге, ал Ресей рублі, керісінше, 5,45 теңгеге дейін төмендеді.

Осы кезеңде теңгенің негізгі әлемдік валюталарға қатысты әлсіреуі екінші тоқсанмен салыстырғанда мұнай бағасының жоғарылауымен болғанын атап өткен жөн. Теңгенің айырбас бағамының қалыптасуына Ресейдің валюта нарығында рубльдің АҚШ долларына қатысты құлдырауы әсер етті.

Қарашаның соңында доллардың орташа алынған бағамы 7 теңгеден астамға, ал желтоқсанда 4 теңгеден астамға төмендеді.

Желтоқсанның екінші онкүндігінің соңында доллар бағамы 418 теңгеден төмен түсіп кетті. Теңгенің позициясы мұнайдың әлемдік бағасының барреліне 50 доллардан жоғары көтерілуімен, сондай-ақ Ресей рублінің АҚШ долларына қатысты бағамымен нығайтылды. Өткен жылдың соңғы күніндегі кешкі сауда-саттықта доллар бағамы 420,91 теңгеге дейін өсті.

Осылайша, 2020 жылдың соңғы күнінде доллардың бағамы өткен жылдың сәйкес күнімен салыстырғанда 38,31 теңгеге өсті. Теңгенің долларға шаққандағы құнсыздану қарқыны 10%-дан сәл асып түсті. Ішкі нарықта негізгі жұптың айырбас бағамының қалыптасуына шешуші әсер мұнай бағасының құлдырауы, төлем балансының нашарлауы және АҚШ долларына қатысты рубль бағамының тез құлдырауы әсер етті. Өткен жылы Ресей валютасы АҚШ долларына қатысты девальвацияны 20% -ға жуықтады, бұл ұлттық валютаның АҚШ долларына қатысты құнсыздану жылдамдығының жоғарылауында маңызды рөл атқарды.

Теңгенің еуроға қатысты шығыны өткен жылы едәуір болып шықты. Доллар бағамынан кейін еуро наурызда 500 теңгенің деңгейіне жақындап, бірінші жартыжылдықтың соңында 455 теңгеге дейін төмендеді.

Екінші жартыжылдықтан бастап еуро тағы көтерілді, оның қыркүйектегі ресми бағамы 500 теңгеден асты. Жылдың соңғы күнінде 1 еуро үшін 516,13 теңгені құрады. Нәтижесінде теңгенің еуроға қатысты девальвация деңгейі 20,9% -дан асты.

Еуроның теңгеге шаққандағы нығаюы теңгенің АҚШ долларына қатысты құлдырауына да, әлемдік валюта нарықтарындағы американдық валютаға қатысты позициясының едәуір нығаюына да байланысты болды.
Былтыр теңгенің негізгі әлемдік валюталарға қатысты әлсіреуі оның Ресей рубліне қатысты нығаюымен қатар жүрді. Бұл көбіне доллардың / теңге жұбының динамикасымен салыстырғанда рубльдің АҚШ долларына қатысты девальвациясының жоғары қарқынына байланысты болды. Жыл бойына ішкі нарықтағы рубльдің ресми бағамы өткен жылдың аяғындағы деңгейден төмен болды (6,17 теңге), қыркүйектің соңында 5,42 теңгеге дейін төмендеді.

Ұлттық банктің өткен жылдың соңғы күніне белгілеген жұптың ресми бағамы 5,65 теңгені құрады. Ұлттық валюта рубльге қарағанда 8,3%-дан астамға қымбаттады.

Сарапшылар 2020 жылы  теңгенің позициясы негізгі әлемдік валюталарға қатысты әлсіреп, Ресей рубліне қатысты нығая түскенін байқағанын айтып жатыр.

 Ішкі нарықтағы өзгерістерді жылына орташа көрсеткіштер бойынша объективті түрде бағалауға болады. Ұлттық банктің мәліметінше, өткен жылы доллардың ресми бағамы орташа есеппен 382,75-тен 412,95 теңгеге (немесе 7,9% -ға), еуро - 428,57-ден 471,44 теңгеге дейін өсті (10-нан сәл артық) %). Сонымен бірге, Ресей рублінің ресми бағамы бір жыл ішінде орташа есеппен 5,92-ден 5,73-ке дейін (3,2%) төмендеді.

Халықаралық валюта нарықтарындағы жағдайға келетін болсақ, өткен жылы АҚШ долларының негізгі әлемдік валюталарға, оның ішінде бірыңғай еуропалық валютаға қатысты позициясының едәуір әлсіреуі байқалды, бұл ішкі нарықтағы еуро құнының өсуінің жеделдеуінен көрінді.

Бірінші жартыжылдықта жұптың бағамы негізінен бір еуроға 1,1 доллар деңгейінде сақталды, жоғары және төмен ауытқып кетті. Кейінірек нарықтардағы жағдай еуроның нығаюы пайдасына өзгерді. Екі негізгі әлемдік валюта арасындағы бәсекелестік бір еуро үшін 1,23 доллардан сәл төмен деңгейде аяқталды.

 Биыл ұлттық валюта үшін қандай жыл болады?

 Коронавирустық вакцинаны зерттеудің үшінші кезеңінің аяқталуы және жаппай вакцинацияның басталу уақыты дамушы елдердің валюталары үшін маңызды фактор болып қала береді. Демек, қазақ теңгесі де пандемияның құрсауындағы экономиканың қас –қабағына қарап көшін түзейтін болады.

Мұнай нарығындағы белгісіздік сақталады және мұнай бағасының қалыптасуына әсер ететін көптеген объективті және субъективті факторлардың әсерінен баға маятникі қай бағытта өзгеретінін айту қиын. Сарапшылардың болжамына сүйенсек, эталондық мұнай бағасы барреліне 50 доллар шамасында және одан жоғары болады, яғни өткен жылмен салыстырғанда шамамен 20%-ға қымбаттауы мүмкін.

Әсер етудің тағы бір маңызды факторы - рубльдің долларға шаққандағы бағамы, ол сонымен бірге мұнайдың әлемдік бағаларына тәуелділігімен ерекшеленеді.  Бұл фактор  2021 жылы да әсер етеді, дейді ресейлік сарапшылар.

Бұл мұнай, санкциялар, сауда соғыстары, дамушы нарықтардағы жағдайлар. Ресейлік валютаға қысым Ресей банкі мен АҚШ-тың Федералды резервтік ставкалары арасындағы айырмашылықтың төмендеуімен, шетелдік инвесторлардың мемлекеттік облигацияларға деген сұранысының төмендеуімен немесе күшеюімен жүзеге асырылуы мүмкін. Және бұл ағымдағы жылы рубль бағамына әсер етуі мүмкін факторлардың толық тізімі емес, бірақ рубль сияқты теңгенің айырбас бағамының тұрақтылығы көбіне мұнай бағасымен анықталады.

Вирустың таралуына қатысты оптимистік сценарий жағдайында әлемдік экономика тұрақтанған кезде шикізат тауарларының бағасы көтеріледі деп күтілуде. Бұл сценарийде бірқатар ресейлік сарапшылардың пікірінше, рубль бағамдары бір доллар үшін 65-66 рубль деңгейіне дейін күшеюі мүмкін. Мұның бәрі ұлттық валютаны қолдайды, оның құны АҚШ долларына қатысты қазіргі деңгейде тұрақтана алады.

Егер тәуекелдер пандемияның таралуымен, әлемдік экономиканың қалпына келуімен және мұнай бағасымен жүзеге асырылатын болса, төлем балансының нашарлауымен теңгеге қысым жасалуы мүмкін. Егер жағымсыз сценарий іске асырылса, теңгенің доллар мен еуроға қатысты ғана емес, Ресей рубліне қатысты әлсіреуін күту керек.

Кез-келген мықты валютаның артында қуатты ұлттық индустрия тұрады, дәл осы сала қаржы жүйесінің тұрақтылығына кепілдік береді. Біздің билік отандық экономиканың негізгі шикізатқа тәуелділігімен байланысты негізгі мәселені шеше алмайды. Сондықтан біздің валютамыздың тұрақтылығы толығымен сыртқы факторларға, оның ішінде мұнай бағасына байланысты. Демек, ішкі валюта нарығындағы жағдай ұзақ уақытқа дейін маңызды болуы мүмкін энергия тасымалдаушылары мен шикізатының әлемдік нарығындағы ауытқулармен анықталады.