Үкімет өткен жылды қорытындылады

1,4 млн адам жұмыспен қамтылды

Экономиканың, банк саласының жай-күйі, республикалық бюджеттің атқарылуы, мемлекеттік сатып алу­дағы жергілікті қамту туралы Ұлт­тық экономика министрі Р.Дә­ле­нов, Ұлттық банк төрағасы Е.До­саев, Қаржы министрі Е.Жамау­баев, Өнеркәсіп пен энергетика сек­­торындағы ахуал туралы Индус­трия және инфрақұрылымдық даму министрі Б.Атамқұлов пен Энер­гетика министрі Н.Ноғаев, агро­өнеркәсіп кешеніндегі жағдай туралы Ауыл шаруашылығы министрі С.Омаров баяндады.

Ұлттық экономика министрі Р.Дә­­ленов ел экономикасының жай-күйі­ туралы баяндады. Министрдің ай­туынша, 2020 жылы нақты сектор эко­номикалық драйвер болды. Он­дағы өсім 2%-ды құрады. Көрсе­тілетін қызметтер үшін өткен жыл минус 5,6%-бен аяқталды, дегенмен соңғы айларда қарқын қалпына келе бастады. Соның нәтижесінде, ІЖӨ-нің өсу қарқыны минус 2,6%-ды құрады. Бұл 11 айдың деңгейінен жоғары.

Нақты сектор салаларының көбі және жекелеген қызмет түрлері өсім көрсетті. Олар – құрылыс, ақпарат және байланыс, ауыл шаруашылығы, өңдеу өнеркәсібі және білім беру салалары.

Сондай-ақ кейбір салалардағы теріс өсімге қарамастан, жыл соңына қарай серпін жақсарды. Олар – көлік, сауда, ғылыми және техникалық қызмет, жылжымайтын мүлік операциялары және кен өндіру өнеркәсібі.

2020 жылы экономиканы қолдау шаралары жұмыспен қамту мен іскер­лік белсенділікті сақтауға ықпал етті. Жұ­мыс орындарын сақтау және құру үшін Жұмыспен қамтудың жол картасы іске асырылуда. Зардап шеккен сала­ларды салықтық ынталандыру шара­лары қабылданды. Шағын және орта бизнесті жеңілдікпен кредиттеу құрал­дары айтарлықтай кеңейді. Айналым капиталын қаржыландыру ұлғайды. Жеңіл шарттармен кре­дит­терді қайта қаржыландыру, сондай-ақ кредиттердің төлемдерін кейінге қалдыру ұсынылды.

Бюджеттік және мемлекеттік бас­­қа­­рудың икемділігі қамтамасыз етілді. Бюджеттік ынталандыру артты. «Соның нәтижесінде, жұмыспен қамту шараларымен 1,4 млн адам қамтылды, оның ішінде 238 мың адам Жұмыспен қамтудың жол картасы шеңберінде қамтылды. 700 мың кәсіпкерге салықтық жеңілдік бе­рілді. Зардап шеккен салалардағы қарыз алушылардың 80%-ның кредиттік тө­лем­дері кейінге қалдырылды. Кәсіпкерлердің 40 мыңға жуық жобасы төмендетілген мөлшерлемемен қаржыландырылды», деді Р.Дәленов.

Экономика құрылымының сапалы өзгеруі байқалды. Өнеркәсіптің жал­пы көлеміндегі өңдеудің үлесі 9,4 %-дық тармаққа артты, яғни 2019 жыл­ғы 39,4%-дан 2020 жылы 48,8%-ға дейін өсті.

Өңдеу өнеркәсібі салаларында озық өсім байқалады. Жекелеген өң­деу салаларында өткен жылмен салыс­тырғанда өсім жеделдеді.

2020 жылғы 11 айда сыртқы сау­да айналымы 77,7 млрд доллар, оның ішін­де экспорт 43,4 млрд долларды құра­ды. Әлемнің 117 еліне Қазақстан тауар­ларының 3 183 дайын, өңделген түрлері экс­порт­талды. Импорт 34,4 млрд доллар болды. Осылайша, 9 млрд доллар дең­гей­інде оң сауда теңгерімі қамтамасыз етілді.

Жалпы алғанда, негізгі капиталға 12,3 трлн теңге инвестиция тартыл­ды. Ин­вестициялар кен өндіру өнер­кә­сі­бін есепке алмағанда 14,8%-ға өсті.

Ұлттық қордың кірісі оң деңгейде

Банк саласының жағдайы туралы баян­даған Ұлттық банк төр­аға­сы Ерболат Досаевтың айтуын­ша, COVID-19-бен сыр­қаттану­шы­­лар­дың рекордтық деңгейге жет­кеніне қарамастан, 2020 жылғы жел­­­тоқ­санда әлемдік нарықтарда жа­ғым­ды жа­­ңалықтар басым болды. «Да­мыған жә­не ірі елдерде жап­­пай вакцинацияның бас­талуы эко­номикалық белсенділіктің қал­пына келу болжамын жақсартып, бұл на­­рық­тар үшін оң белгі болды. 900 млрд доллар сомасына АҚШ эко­номика­сын ынталандырудың қо­сым­ша топтамасын қабылдау қор және тауар нарықтарына ай­тар­лық­тай қолдау болды», деді Е.Досаев.

Қазақстандағы іскерлік белсен­ді­ліктің шоғырланған индексі 2020 жылғы желтоқсанда көбінесе құры­лыстағы іскерлік белсенділіктің төмендеуі есебінен 49,4-тен 49-ға дейін төмендеді, ондағы көрсеткіш 52,5-тен 49,5-ке дейін қысқарды. Қыз­мет көрсету саласында 0,7 тармаққа 48-ге дейін төмендеу байқалуда. Со­нымен қатар өнеркәсіп 2020 жылғы қаңтардан бастап алғаш рет оң көр­сеткішке жетті, индекс 49,6-дан 50,3-ке дейін көтерілді.

2020 жылы Қазақстан эконо­ми­ка­сының 2,6%-ға жалпы төмен­деуі Ұлттық банктің 2,5-2,7% дең­гей­індегі болжамдарына сәйкес келе­ді. Жылдық инфляция да бір ай бұ­рынғы 7,3%-бен салыстырғанда 2020 жылдың соңында 7,5%-ға дейін жылдамдап, Ұлттық банктің 7,0-7,5% деңгейдегі күтулеріне сәйкес қалыптасты. Бағаның жалпы өсуіне негізінен азық-түлік инфляциясы ықпал етуде. Азық-түлік тауарлары бағасының жылдық өсуі нарықтарда жекелеген тамақ өнімдерінің (өсім­дік майы, қант, жұмыртқа) теңгерім­сіздігі күшейгеннен 10,8%-дан 11,3%-ға дейін ұлғайды. Азық-тү­лікке жатпайтын инфляция киім мен аяқкиім бағасының 4,8%-ға (қарашада – 5,2%) дейін өсуінің баяулауы аясында 5,7%-дан 5,5%-ға дейін саябырлады. Ақылы қызмет инфляциясы қоғамдық тамақтану қызметі мен қонақүйде қызмет көрсету бағасының өсуіне байланысты 4,1%-дан 4,2%-ға дейін жеделдеді.

Е.Досаев атап өткендей, сыртқы жағ­дайлардың жақсаруына байланысты және Ұлттық банк Үкіметпен бірлесе отырып қабылдаған шаралар кешенінің нәтижесінде теңгенің айырбастау бағамы наурыздағы 448,5 теңгеге дейінгі құлдыраудан жыл соңында айтарлықтай жақсарды.

Ағымдағы жылғы 11 қаңтарда бир­­жа­­дағы сауда-саттық қорытын­ды­сы бойынша айырбастау бағамы ай­дың басынан бері тағы да 0,4%-ға ны­ғайып, бір АҚШ доллары үшін 419,18 теңге болды. Банк жүйесін­дегі депозиттер 2020 жылғы қара­ша­ның соңында негізінен теңге салым­дарының өсуі есебінен жыл басынан 15,3%-ға ұлғайып, 21,9 трлн теңге болды.

Экономикаға кредиттер 2020 жылдың басынан бері ұзақ мерзімді кредиттердің өсуі нәтижесінде 2020 жылғы қарашаның соңында 14,65 трлн теңгеге дейін 5,6%-ға ұлғайды. Қысқа мерзімді кредиттер 2,1 трлн теңгеге дейін 3%-ға немесе 60,5 млрд теңгеге ұлғайды. 2020 жылдың басынан бастап халықтың кредиттері 7,36 трлн теңгеге дейін 10,5%-ға өсті.

Экономиканы қолдау үшін Мем­ле­кет басшысының дағдарысқа қар­сы бастамаларын іске асыру жалға­суда.

«Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы бойынша 2020 жыл­ғы 31 желтоқсандағы жағдай бо­йынша кәсі­п­кер­лерден 1 трлн тең­ге сомаға 1 373 өтінім келіп түсті, оның ішінде банктер жалпы сомасы 658,9 млрд теңгеге 854 өтінімді мақұлдады, 516,2 млрд теңге сомаға 778 қарыз берілді.

Кәсіпкерлік субъектілерін жеңіл­дікпен кредиттеу бағдарламасы бойын­ша 2020 жылғы 31 желтоқсанда кәсіпкерлер 612,5 млрд теңгеге 2 493 өтінім берді, оның ішінде 474,6 млрд тең­геге 1 733 өтінім мақұл­дан­ды, 528 млрд теңгеге 5 158 қа­рыз берілді, оның ішінде 136 млрд теңге­ге 2 454  қа­­рыз бұрын берілген қарыз­дар­ды өтеу­­­ден түскен ақша есебінен бе­рілді.

Ұлттық банктің қаржыландыруы есе­бін­ен тұрғын үй құрылысын қол­дау жал­ғасуда. «7-20-25» бағдар­ла­масы бойынша 2020 жылғы 30 жел­тоқсанда 567,3 млрд теңгеге 48 355 өтінім қабылданды, 326,2 млрд тең­геге 27 700 өтінім мақұлданды, оның ішінде 258,7 млрд теңге сомасына 22 169 қарыз берілді.

«Баспана Хит» нарықтық ипоте­ка­лық бағдарламасы бойынша 2020 жылғы 30 жел­тоқсанда 868,6 млрд теңгеге 95 719 өтінім қабылданды, 457,4 млрд теңгеге 50 939 өтінім ма­құл­данды, 370,1 млрд теңгеге 42 166 қарыз берілді.

Қаржы министрі Ерұлан Жамау­баев баяндамада бюджеттің кіріс және шығыс бөліктері бойынша негіз­гі көрсеткіштер, мемлекеттік аудит және мемлекеттік ак­тив­терді бәсе­келес ортаға өткізу жөнін­дегі істер­дің жай-күйі  туралы айтты.

Министр атап өткендей, мемле­кеттік бюджетке 9 трлн 751 млрд теңге кіріс түсіп, жоспар  102,7% атқа­рылды. Респуб­ли­калық бюджетке 6 трлн 561 млрд теңге кіріс түсіп, жоспар 100,3% атқарылды. Кіріс­тер бойынша жоспар 22 млрд теңге­ге, оның ішінде салықтар 16 млрд теңгеге артығымен орындалды.

Мемлекеттік бюджеттің шығыс­тары 98,1%-ға, республикалық бюд­жеттің шығыстары – 98,3%-ға, жер­гі­лікті бюд­жет­тердің шығыстары 99,1%-ға атқа­рылды. Республикалық бюд­жет бойынша 14 трлн 234 млрд теңгеге сомасына шы­ғыстар жүргі­зілді. Орындалмаған көлемі 241 млрд теңгені құрады. Оның ішінде 224 млрд теңге – Үкімет резерві бо­йынша үнемделген ақша және бас­қа шығыстар бойынша үнем. Игеріл­меген сома – 15 млрд теңге.

Мұнайдың орнын басқа салалар толықтырды

Отандық экономика сектор­лар­ындағы даму үрдістері туралы баян­даған Индус­трия және инфра­құ­рылымдық даму ми­нистрі Бейбіт Атамқұловтың айтуынша, Үкіметтің экономика тұрақтылығын сақтау бойынша уақтылы қабылдаған шараларының нәтижесінде эконо­ми­каның аталған министрлік жетек­шілік ететін барлық саласында дерлік өсімге қол жеткізілді. 2020 жыл­дың қорытындысы бойынша өңдеу өнеркәсібінде оң үрдіс сақтал­ды. «Машина жасау саласы 116,3% деңгейінде тұрақты өсім көрсетті. Ав­­т­о­кө­лік құралдары, трейлерлер жә­не жарты­лай тіркемелер, өзге кө­лік құралдарын, электр жабдықтарын жасау, машиналар мен жабдықтар өндірісі өсті», деді Бейбіт Атамқұлов. 

Түсті металлургияда да оң динамика байқалды. Өсім – 2,8%. Қара ме­таллургия­да өсім 4,1% болды.

Фармацевтика өнеркәсібіне тоқ­талар болсақ, мұнда ішкі нарықтың ең қажетті өнімдерге сұранысы то­лық өтелді. Жеңіл өнеркәсіпте өндіріс 15%-ға өсті. Бұл то­қы­ма бұйым­дары өндірісінің, киімнің және был­ғары өнімдердің ұлғаюына бай­ла­ныс­ты болды. Ағаш және тығын бұйым­да­ры өндірісінің өсімі 43,2%-ды құрады. Құ­рылыс материалдары өндірісі 1,8%-ға артты.

Көлік саласында нақты көлем индек­сі 2020 жылы 82,8%-ды құрады. Оған нау­­­рыз айында енгізіліп, жыл соңына дейін со­зыл­ған локдаун әсер етті. Дәс­түрлі сегмент­терде тасымал төмендесе де, кон­тей­нерлік жүктерді транзиттік тасы­мал­­дау­да оң нәтиже болды. Алдыңғы жыл­мен са­лыс­тырғанда транзиттік кон­тей­нерлер­дің жалпы көлемі 876 мың дана жиырма фунттық баламаны құрады. Өсім – 32% болды.

Б.Атамқұлов қалыптасқан жағ­дайға қара­мастан, құрылыс саласы эконо­мика­лық өсудің негізгі драйвері болып қал­­ғанын атап өтті.  Құрылыс саласы­н­да нақты көлем индексі 2020 жылдың қоры­тындысында 111,2% болды. 16 өңірде оң динамика байқалады. Тұрғын үй құры­лысында 2020 жылдың қорытынды­сында 15,336 млн шаршы метр баспана пайда­лануға берілді. Бұл 2019 жылмен салыс­тыр­ғанда 116,8%-ды құрайды. «Респуб­лика бойынша барлығы 140 мыңнан ас­там баспана пайдалануға берілді. Бұл көрсеткіш 15 өңірде артты», деп нақты­лады Б.Атамқұлов.

Энергетика министрі Нұрлан Но­ғаев­тың айтуынша, аталған кезеңде мұнай және конденсат өндіру көлемі 85,7 млн тон­наға жетті. Республика бойынша мұнай өндіру 90 млн тоннадан 85,7 млн тоннаға төмендеді. Коронавирустың таралуына және көптеген елдердегі қатаң шектеу шараларына, әлемде мұнай мен мұнай өнімдерін тұтынудың төмендеуіне, экономикалық белсенділіктің азаюы салдарынан әлемдік мұнай қоймаларының толып кетуіне байланысты 2020 жылы Үкімет мұнай өндірісінде шектеу шараларын іске асырды. Оған қоса ОПЕК+ ұйымына мүше елдер мұнай өндіруді шектеу бойынша осындай шараларды қабылдады. «Аталған шаралар арқасында әлемдік мұнай нарығында ұсыныс пен сұ­ра­ныс тепе-теңдігінің біртіндеп  қалпына келуі байқалады, мұнайдың бағасы  бар­реліне 18 доллардан 50 долларға дейін өсті», деді Н.Ноғаев.

Ауыл шаруашылығы министрі Сапар­хан Омаровтың айтуынша, өт­кен жылы да АӨК-те тұрақты өсім сақталды. 2020 жылы ауыл шаруа­шылығының жалпы өнімінің көлемі бір жылда 5,6%-ға артып, 6,3 трлн теңгені құрады.

Негізгі өсім – өсімдік шаруашы­лы­ғындағы өндіріс көлемінің 7,8%-ға, яғни 3,6 трлн теңгеге дейін ұл­ғаюымен қамта­масыз етілді. Елі­міздің 5 облысы: Қостанай (шамамен 121%), Ақмола (шамамен 113%), Павлодар (107,5%), Ақтөбе (106,7%) және Қарағанды (105,7%) жоғары өсу қарқынын көрсетті.

Мал шаруашылығының жалпы өнімі 3%-ға артып, 2,6 трлн теңгені құрады. Бұл ретте тірі салмақта ет өндіру көлемі 4,1%-ға, сүт өндіру көлемі 3,2%-ға өсті. Шикізатты қайта өңдеу саласы да оң динамиканы көрсетті. Азық-түлік өнімдерінің өндірісі 2020 жылдың 12 айында 4%-ға өсіп, 1,9 трлн теңгені құрады.

2020 жылдың 12 айында ауыл шаруа­шы­лығының негізгі капиталына инвестиция 15%-ға ұлғайып, 573,2 млрд теңгені құрады. Азық-түлік өндірісінің негізгі капиталына инвестициялар 13,5%-ға артып, 104 млрд теңгеге жетті.

Нақты сектор экономикаға дем берді

Мәселені Үкімет басшысы Асқар Ма­мин қорытындылады. Оның айтуынша, 2020 жылы өңдеу өнеркәсібін, құрылысты, ауыл шаруашылығын қоса алғанда, нақты сектордағы өсім Қазақстанның ұлттық экономикасы тұрақтылығының негізгі факторына айналды. Мәселен, өңдеу өнеркәсібінде 3,9%-ға, оның ішінде метал­лургияда 2,6%-ға, азық-түлік өнімдері өнді­рісінде 4%-ға, фармацевтикада 47%-ға, ма­шина жасауда 16,3%-ға, оның ішінде авто­мо­биль жасауда 52,5%-ға, жеңіл өнер­кә­сіпте 15%-ға өсім қамтамасыз етіл­ді. Құрылыс көлемі 11,2%-ға, тұр­ғын үйді пай­далануға беру 16,8%-ға не­месе шама­мен 15,3 млн шар­шы метрге ұлғайды. Ауыл шаруа­шы­лы­ғында 5,6%-дық тұ­рақ­ты өсім тіркелді.

ОПЕК+ қол жеткізілген уағдалас­тық­тарды орындау аясында тау-кен өндірісі саласында шектеулі дина­мика бай­қалды. Алтын-валюта резервтері мен Ұлттық қор­дың активтері 2020 жыл­ғы 31 желтоқ­санда 94,4 млрд доллар­ды құрап, бір жыл ішінде 3,6 млрд дол­ларға ұлғайды. Экономиканың тұрақ­ты­лығы жұмыссыздық деңгейін 5%-ға де­йінгі диапазонда ұстап тұруға мүм­кіндік жасап, халықтың нақты кірісі айтар­лықтай төмендеуіне жол берілмеді. Үкіметтің қазіргі дағ­дарыс жағдайында экономиканың тұрақтылығын қамтамасыз ету жө­ніндегі шараларының тиімділігін ал­дыңғы қатарлы халықаралық қар­жы институттары, рейтингтік агент­тіктер мен консалтингтік компаниялар бірнеше рет атап өтті.

Эпидемиялық ахуал бақылауға алын­ған, дегенмен кейбір өңірлерде азамат­тардың қауіпсіздігін қамта­масыз ету үшін белгілі бір шектеулер сақталды. Эпи­демиялық жағдайдың тұрақтануы аясында қызмет көрсету секторында біртіндеп қызмет қал­пына келіп жатыр.

Желтоқсан айында қарашамен салыс­тыр­ғанда қызмет, сауда (+1,4%) және бай­ланыс (+0,2%) са­ла­­лары да одан әрі қал­пына келді. Ақмо­ла, Ақтөбе, Алма­ты, Шығыс Қазақ­стан, Жамбыл, Қоста­най, Солтүс­тік Қазақстан және Түр­кіс­тан об­лыстары, сондай-ақ Нұр-Сұл­тан мен Шымкент қалалары негіз­гі 7 көрсет­кіштің 5-еуі бойынша әлеу­меттік-экономи­калық даму өсімін қамтамасыз етті. 4 көрсеткіш бойынша Қарағанды, Маңғыс­тау, Павлодар облыстары мен Алматы қаласында оң динамикаға қол жеткізілді.

«2020 жыл сын-тегеуріндерге толы жыл болды. Уақтылы қа­был­данған шара­лардың нәтижесінде біз оны еңсерд­ік. Еліміздің тұрақты әлеуметтік-эконо­микалық дамуын одан әрі қамтамасыз ету және ха­лық­тың тұрмыс сапасын арттыру мақсатында Nur Otan партиясының сайлауалды бағдарламасын тиімді іске асыру қажет», деді А.Мамин.

Үкімет басшысы ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев­тың төра­ға­лығымен өтетін Үкімет­тің кеңейтілген отырысында әлеу­­меттік-экономикалық даму қоры­тын­дылары мен алдағы кезеңге арнал­ған міндеттер егжей-тегжейлі қаралатынын мәлімдеді.