- Қанат Дүйсенбайұлы, өткен жыл бәріміз үшін өте күрделі жыл болды, бірақ та, ДСДРО тарапынан не атқарылды?
Біз Денсаулық сақтау министрлігімен жоспарлы өзара бірлескен жұмыс жасаймыз. Сонымен қатар, біз бірқатар нормативтік-құқықтық актілер бойынша ұсыныстар береміз және бірнеше жұмыс топтарына да қатыстық. Бұл дегеніміз жоспарлы, және жедел жұмыстар. Өткен жылы дәрігерлерді дайындау бағдарламасы шеңберінде дәрігерлер және орта медперсоналды отандық ғылыми ұйымдар базасында сұранысқа ие, атап айтқанда эпидемиология, инфекциялық аурулар, зертханашылар және тағы басқа мамандықтар бойынша қайта даярлау жұмыстарын да ұйымдастырдық. Осы ретте, 10 мыңдай дәрігерлер қайта даярлықтан өтті. Осылайша, біз де коронавирустың орын алуы мүмкін екінші толқынына дайындық жұмыстарына қатыстық. Медициналық жоғары оқу орындары түлектерімен атқарылған жұмыстарға тоқталар болсақ, бізде студенттерге жолдама берумен айналысатын кадрлік обсерваторий бар екенін атап өту қажет. Өткен жылы өңірлерге 2 мыңнан астам түлектерді жолдау жұмыстары өткізілді.
- Олар қандай мамандық иелері?
- Негізінен алғанда, олар грант бойынша оқу бітіргендер және өңірлердің қажеттілігіне сәйкес бөлінген. Әр өңірден біз оларға қажетті мамандар және саны туралы мәліметтер жинақтаймыз.
- Қай өңірде өте үлкен қажеттілік бар екен?
Ең үлкен қажеттілік туындаған оңтүстік өңірлердің бірі – ол Алматы облысы, солтүстік өңірлерде – Қостанай.
Сонымен қатар, Президент медицина кадрларының қажеттілігіне ұзақ мерзімді болжау жасау жөнінде тапсырма берді. Бұл үлкен көлемді жұмыс. Қазақстанда кадрларды болжау әдістемесі жоқ. Болжам жасау бірқатар факторларға байланысты – ол демография, яғни қартаю деңгейі, халықтың жасы, аурудың таралу деңгейі, тіпті белгілі бір аймақтың инфрақұрылымдық даму деңгейі қажеттілікке әсер етеді. Осының бәріне сүйене отырып, өткен жылдың соңында біз кадрлар жөніндегі ұлттық үйлестіруші мәртебесін алдық. Биыл біз медицина кадрларының әдістемесін әзірлеумен және оны болжаумен айналысатын боламыз. Өйткені, мысалы, жекелеген мамандықтар бойынша, мысалы, хирургтар бойынша профицит байқалады. Ал тапшылық, керісінше, анестезиологтар, инфекционистер, реаниматологтар және акушер-гинекологтардан болып отыр. Бүгінгі таңда медициналық жоғары оқу орындары түлектерінің саны нарықтардың қажеттіліктерімен байланысты емес. Әрине, дәрігерлер 6-9 жыл оқиды, дәл болжау қиын, бірақ егер бізде болжам болса, онда түлектер мен бейінді мамандықта санын нарық қажеттілігімен байланыстыруға болады. Сонда бұл ертең жүйеде қалатын және өз жұмысын жалғастыратын түлектер болады. Өкінішке орай, медициналық жоғары оқу орындары түлектерінің жалпы санынан бірқатар түлектер жүйеден кетіп жатыр. Бұл шамамен 10-15% құрап отыр.
- Соңғы уақытта медицина қызметкерінің мәртебесін көтеру туралы жиі айтылып жүр, бұл бағытта қандай жұмыс жүріп жатыр?
- Бұл жылдан жылға көтеріліп келе жатқан маңызды мәселе. Мәртебені анықтайтын маңызды фактор - қаржылық ынталандыру. Айталық, мемлекеттік даму бағдарламасында 2025 жылға қарай жалақыны 550 мың теңгеге дейін арттыру көзделген. Бірақ мемлекет Басшысының тікелей тапсырмасы - 2023 жылы жалақыны көбейту. Тиісінше, Денсаулық сақтау жүйесіне берілетін инвестициялар көлемін және қаржыландыру көздерін қайта қарау қажет. Мемлекет басшысының бұл шешімі біз өткен жылы бастан кешкенімізді ескере отырып, өте уақтылы және маңызды.
- Ал денсаулық сақтау жүйесіндегі реформаларға қалай қарайсыз?
- Қабылданған барлық реформалар дәлелді медицина қағидаттарына негізделуі тиіс. Қабылданатын НҚА, бағдарламалар және т.б. ғылыми негіздеу қажет етеді. Әлемнің барлық жетекші елдерінде мұндай міндеттерді шешуді ұлттық және (немесе) ғылыми ұйымдар мәртебесінде жұмыс істейтін "салалық даму институттары" қамтамасыз етеді. Мысалы, Қытайдағы China National Health Development Research Center, Израильдегі Israel National Institute For Health Policy Research, Норвегиядағы Norwegian National Knowledge Center for the Health Service, Ресейдегі денсаулық сақтауды ұйымдастыру және ақпараттандыру ғылыми-зерттеу институты. Осы ұйымдар денсаулық сақтаудың ұлттық жүйелерін дамыту стратегияларының іске асырылу барысын ғылыми сүйемелдеуді қамтамасыз етеді, саланың түйінді проблемаларын шешуге, денсаулық сақтау жүйесінің қажетті ресурстарға (кадрлар, қаржыландыру, инфрақұрылым) қажеттілігін жоспарлауға және болжауға бағытталған зерттеулер жүргізеді, ғылыми зерттеулер нәтижелерін Денсаулық сақтау саясатын қалыптастыру саласына белсенді түрде беруді қамтамасыз етеді. Осыған байланысты, ДСДРО осы жылы осындай мәртебеге ие болу, халықаралық жобаларға қатысу және тағы басқа міндеттер қойды. Қазір одан да ковидтен кейінгі күрделі кезең болады, сондықтан Денсаулық сақтау жүйесі түбегейлі өзгеруі керек.
- Сіздің ойыңызша бұл нені білдіреді?
- Негізінен алғанда, қашықтан емдеу әдістерін дамыту керек. Күнделікті тексеруді қажет етпейтін пациенттердің бір бөлігін дистанциялық терапияға ауыстыруға болады. Бұл жақсы нәтиже береді – яғни емханалар толып кетпейді. Бұл формат қазір Ресейде дамуда. Олар телемедицина туралы заң қабылдауда, яғни дәрігердің "қашықтан" диагноз қою құқығы заңмен белгіленеді. Бүкіл осы жұмысты ұйымдастыруға болады, бірақ бұл қалай өтелетіні жөнінде тарифтер анықталмаған. Бұл болашақ мәселесі болса да, бірақ оны қазір енгізу керек, қазір қарастыру керек. Сондай-ақ, уақыт талаптарын ескере отырып, жоспарлы және шұғыл медициналық көмек көрсетуде түзетулер енгізу қажет. Денсаулық сақтаудың барлық жүйесі мемлекеттік бағдарламадан бастап денсаулық сақтау объектілерінің өзіндегі істердің жай-күйіне дейін пациентке бағдарланған болуы тиіс.
- Кадрлардан басқа мезгіл-мезгіл ғимараттардың жабдықталуы мен тозуына байланысты проблемалар да туындауда?
- Менің түсінуімше бұл – Денсаулық сақтау жүйесіне қажет тағы бір құзыреттілік. Бұл инфрақұрылымдық орталық болуы мүмкін. Бүгінгі таңда бізде нақты көрініс жоқ, біз тек орташа сандарды, ғимараттардың орташа тозуын, жабдықтардың орташа деңгейін білеміз. БҚО Шыңғырлау аудандық ауруханасында қандай УДЗ аппараты тұрғанын білмейміз. Егер қазір инфрақұрылымдық аудит жасап, жарақтандыру деңгейі бойынша талдау жасап, жоспарлау бойынша вертикаль құрасақ, онда қаржы қаражатын жергілікті жерлерде де, сондай-ақ орталық деңгейде де ұтымды бөлуге қатыса аламыз. Сондай-ақ, осы құзыреттілік есебінен нақты уақыт талаптарын ескере отырып, қолданыстағы жабдықтау стандарттарын қайта қарау қажет.
- Неге дәл орталықтандырылған бақылау қажет?
- Себебі пайдаланылмайтын медициналық техниканы сатып алмау үшін жабдықтарды сатып алумен бірге транспаренттілік талап етіледі және ол кейіннен құны барлық өңірлерде ашық және барабар болуы үшін тоқтап қалмайды. Кейде мұндай жағдайлар да болады. Қалалық ауруханаға 2-3 КТ орнатқысы келеді делік, бірақ неге? Медициналық техниканың бұл мөлшері бұл халықтың қажеттілігіне сәйкес келмейді. Қосымша сыбайлас жемқорлық тәуекелдері бар екені түсінікті. Сондықтан инфрақұрылымдық жоспарлау тек жергілікті деңгейде ғана емес, сонымен қатар аурулардың деңгейі мен ағымдағы эпидемиологиялық жағдайдың мониторингі ескерілетін орталық мемлекеттік органмен бірлесіп жүргізілуі тиіс. Менің ойымша, осындай тәсіл қолданылуы тиіс.
Қандай да бір реформа қабылданады және бірден ведомстволық бағынысты ұйымдарды қалыптастырады. Не үшін? Менің айтқандарымның бәрін қолданыстағы ведомстволық ұйымдар негізінде ұйымдастыруға болады. Мысалы, статистикалық деректер бойынша-бізде Республикалық электрондық денсаулық сақтау орталығы бар. Бұл орталық тек сандарды береді. Ал біз талдау, мониторинг жасаймыз. Мүмкін, оңтайландыру жүргізіп, қандай да бір жаңа орталықтар құрудың емес, осының бәрін оңтайландыру және жұмыс істеп тұрған институттар базасында жұмыс жүргізудің мағынасы бар шығар? Бұл ақша үнемдеуге мүмкіндік береді және қазіргі бәсекелестік жағдайында ұйымның өміршеңдігі артады.
- Бірақ жабдықтау қосымша қаражатты қажет етеді. Оны қайдан алуға болады?
- Әлемдегі денсаулық сақтау жүйесі - ең инвестициялық тартымды салалардың бірі. Қазақстанда салаға жеке инвестициялар деңгейі әлі де талай жақсартуды талап етеді. Тиісінше, МЖӘ дамыту және тиісті заңнаманы қолайлы және түсінікті реттеу қажет. Егер біздің инвесторлар үшін қолайлы жағдай жасайтын болсақ, онда мемлекеттің көптеген шығындарын тартылған қаражат есебінен жабуға болады деп ойлаймын.
- Ал МЖӘ-тің қандай түрлері назар аударуды талап етеді?
- Мен "салалық менеджерлер"бағдарламасына қатыстым. Біз талқылаған мәселелердің бірі - сервистік МЖӘ мәселесі. Біз ірі жеткізуші компаниялармен дөңгелек үстелдер өткіздік. Олар қазіргі тариф бойынша қымбат медициналық жабдықты жеткізуге дайын. Аурухана тек бөлмені ұсынады. Компания медициналық қызмет көрсетеді, онымен ауруханада, МӘМС қорымен келісімшарт жасасады. Компания сыну тәуекелін және жауапкершілікті көтереді - бұл жабдықты ұстаушы: қанша адам емделді немесе тексеруден өтті, сонша қаражатты Қор төлейді. Осының арқасында екі есе шығын жоқ, бұл жабдықты сатып алудың қажеті жоқ. Алдын ала есеп бойынша, егер МРТ мен КТ сатып алудан бас тартып, сервистік келісімшарттар жасасақ, 29,5 млрд теңгені үнемдеуге болады.
Сондай-ақ, денсаулық сақтау саласына инвестиция тарту мәселесімен жұмыс барысында біз медициналық нысандарды сенімгерлік басқаруда бірқатар мәселелер мен негізгі проблемаларға тап болдық. Соңғы 5 жылда 38 нысан басқаруға берілді. Олар бойынша инвестиция көлемі 32 млрд теңгені құрады. Бұл ақшаны, шын мәнінде, мемлекеттің экономикасы деп санауға болады, бірақ бұл жерде келесі мәселе туындайды – неге бұл нысандар сенімгерлік басқаруға көшті. Іс жүзінде бұл нысандардың кейбіреулері салыстырмалы түрде жаңа, жақсы жабдықталған - менің ойымша, бұл дұрыс емес. Сенімді басқаруға критерийлік тәсіл қажет.
Мұндай басқаруға жабдықтау деңгейі төмен, жағдайы көп нәрсені қалайтын: жөндеусіз және т.б. объектілер кіруі керек. Нарыққа келетін компанияларға да қойылатын талаптар -жұмыс тәжірибесі, біліктілік шеңбері болуы тиіс. Сенімді басқару үшін біз бірқатар өлшемшарттар әзірледік. Егер бұл өлшемшарттар бар болса - кәсіпорынның шығындылығы, жабдықталудың төмен деңгейі, объектінің тозуы және басқалары болған жағдайда ғана, иә, бұл объектіде басқаруға басқа менеджмент және басқа тәсіл қажет екені білінеді.
