Бұл туралы ЕДБ сайтында 2021 жылы бүгін жарияланған «Халықаралық есеп айырысудағы ЕАЭО ұлттық валюталарының рөлін арттыру» Еуразиялық даму банкінің аналитикалық есебінде айтылған. Есеп ЕДБ онлайн-платформасында жарияланғаннан кейін осы тақырыпта семинар өткізілді.
Еуразиялық экономикалық комиссияның статистикасы бойынша ЕАЭО-дағы өзара сауда бойынша есеп айырысулар 2019 жылдың аяғында Ресей рублінде жасалған көлемнің 72%, 19% - доллармен, 7% - еуромен, ал 2% - басқа валюталар. 2015 жылмен салыстырғанда жағдай өзгерді - сол кезде доллар 25% үлесті иемденді. Бес жыл ішінде оның жоғалған позициялары ұлттық валютаға ауыстырылды. ЕДБ сарапшылары мұны айтарлықтай жетістік, Одақтың интеграциялық саясатының нәтижесі деп санайды.
–Долларсыздандырудың басты міндеті - тәуекелдерді болдырмау, екінші мақсат - ұлттық валюталарды интернационалдандыру. Соңғы бірнеше жылда рубль ЕАЭО-да есеп айырысу валютасы болды және болып қалады. Егер 2015 жылы оның өзара есеп айырысудағы үлесі 68% -ды құраса, 2016 жылы 75% -ға дейін өсті, – деді Еуразиялық даму банкі мен Еуразиялық тұрақтандыру және даму қорының бас экономисі Еуразиялық даму банкі мен Еуразиялық тұрақтандыру және даму қорының бас экономисі Евгений Винокуров, Қазақстан мен Ресей арасындағы сауда-саттықтың валюталық құрылымында рубль 63%, доллар 28% құрайды. ЕАЭО-дан тыс елдермен Қазақстан есеп айырысуды негізінен доллармен жасайды (82%).
Еуразиялық тұрақтандыру және даму қоры жобалар блогының макроэкономикалық талдау және статистика бөлімінің бастығы Наталья Лаврованың айтуынша, ЕАЭО елдерімен сауда-саттықта теңгенің айналымында өсім бар.
– Қазақстанның Ресеймен саудадағы теңгенің үлесі 2013 жылдан 2019 жылға дейін 2-ден 5% -ға дейін өсті, ал 2020 жылдың бірінші жартысында қуатты секіріс байқалды - 8% -ға дейін өсті. Біз осы валютаны ілгерілетудегі прогрессивті қадамдарды көріп отырмыз, деп атап өтті Наталья Лаврова.
ЕАЭО елдеріндегі долларсыздандыру процесі осы уақытқа дейін тек ішкі сауда деңгейінде жүруде.
Мұны EЭК статистикасы растайды.
ЕАЭО-тың қалған елдерімен сыртқы саудадағы ұлттық валюталардың үлесі соңғы жеті жыл ішінде іс жүзінде өзгеріссіз қалды және 23-24% (импорт) және 8-9% (экспорт) құрады.
–Иә, долларсыздандыру жүріп жатқанымен, ол баяу жүруде. Бұл ЕАЭО көмірсутегі шикізатының айырбас тауарлары елдерінен экспортының жоғары үлесімен байланысты және олар үшін есеп айырысу тек доллармен жүзеге асырылады. Одақтан үшінші елдерге отын-энергетикалық кешен тауарларының экспорты төмендей бастаған кезде американдық валютадағы сауда операцияларының көлемі төмендейді», деп түсіндірді есеп авторларының бірі Наталья Лаврова.
Статистика ЕАЭО тауарларын бүкіл әлемге экспорттау кезінде минералды отын 64%, өнеркәсіп тауарлары - 10%, химиялық заттар - 5%, тамақ өнімдері - 4% құрайтындығын көрсетеді.
Евгений Винокуровтың пікірінше, ұлттық валюталардың рөлін күшейтудің негізгі тәсілдерінің бірі – ЕАЭО елдерінің экспорттық құрылымын әртараптандыру қажеттілігі. Жалпы себеттегі мұнай мен газдың үлесі неғұрлым аз болса, соғұрлым сауда қатынастарының қатысушылары есеп айырысу кезінде серіктестерінің ұлттық валюталарын қолдануға бейім болады.
Есепті талқылау кезінде авторлар ЕАЭО-да бірыңғай валюта құру туралы сұраққа жауап берді.
Евгений Винокуров ЕДБ мен Еуразиялық тұрақтандыру және даму қоры жүргізген зерттеулер негізінде осы ұйымдардың сарапшылары «шартты еуразиялық немесе алтынның енгізілуі ЖІӨ динамикасына кері әсерін тигізеді деп тұжырымдады.
– Болашақта бұл тақырып бірнеше маңызды экономикалық факторлар іске асырылған кезде (ішкі тұрақтылықты жақсарту, сауданы құру, өзара инвестициялау, валюта нарықтарын біріздендіру, ақша-несие саясатының тәсілдерін үйлестіру және басқалары). Алдағы онжылдықта бұл мәселе күн тәртібінен түспейді, – деп атап өтті ол.
Соңғы жылдары Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы сауда-саттыққа қызмет көрсетудегі теңгенің үлесі 19%-ға дейін өсті.
– Аймақтық саудада қазақстандық теңге белсенді қолданылады. Соңғы жылдары оның Қырғызстанмен сауда-саттыққа қызмет көрсетудегі үлесі 19 пайызға дейін, ал Ресеймен саудада екіден бес пайызға дейін өсті. Біз теңгенің аймақтық саудаға қызмет көрсетудегі рөлінің өсуінің одан әрі әлеуетін көреміз, әсіресе Өзбекстанмен сауданың артуымен, дейді Евгений Винокуров.
Ол соңғы жеті жылда Еуразиялық Одақ елдерінің өзара саудасына қызмет көрсетудегі ұлттық валюталардың үлесі 63%-дан 73%-ға дейін өскенін атап өтті.
Бұған дейін Қырғызстан экспорт пен импорт туралы деректерді он есе төмендетеді деп хабарланған болатын. Олардың ақпаратына сәйкес, 2019 жылдың тоғыз айында Қазақстанға экспорт 18 миллиард теңгені құрады, ал Қазақстан бойынша - 186 миллиард теңге.
