АҚШ-тың федералдық іздеу бюросының былтырғы мәліметіне қарағанда, бір жылда ғана әлемде осындай 467 мың қылмыс жасалып, жәбірленушілердің 3,5 млрд долларын қақшып кеткен. Жалпы, осындай кибер-қылмыс әлемдік экономикаға жалпы сомасы 600 млрд доллар шығын келтірген.
Алаяқтардың ақша сұрап, халықтың қалтасына түскісі келетін сылтауларының бірі – қайырымдылық. Қолдарына ақ жәшік ұстап, қайсыбір баланың отбасына ақша жинап жүрміз дегендердің бәрі волонтер емес, кейбірі алаяқтар болып шыққан. Бізде анда-санда көрініс беріп қалатын алаяқтықтың бір түрі – халықаралық концерттер мен шоуларға, спорттық шараларға сатылатын «билеттер». Ондайларға көбінесе бай-манаптардың ақшаның жүзіне қарамайтын балалары ілігіп жатады. Сондай алаяқтықпен арнайы айналысатын ұйымдар да болады екен. Мәселен, АҚШ-та тіркелген бір компания Олимпиядалық ойындардың билеті деп 50 млн долларға жасанды құжаттар сатқан.
Шағын қала Петропавлда да интернет-алаяқтық өрістеп тұр. Биылғы жыл басынан бері оның саны 30-ға жетті. Ал полиция қылмыстың өсуін жұрттың өзінен көреді. Интернет-алаяқтықтың өршу себебі неде дегенімізде полковник П. Климов «Індетке байланысты халықтың түрлі сайттар арқылы сауда жасауы көбейді. Ал ондай сайттардың көбі сенімсіз болып келеді. Оның үстіне халықтың өзі цифрландырудың жедел өсуіне байланысты оны игеру сауаттылығы төмен», дейді. Демек, тағы да адамдардың өзі кінәлі. Ал ішкі істер органдарында жаңа шыққан сауда сайттарын жедел тексеріп, халыққа олардың қауіпті екенін жеткізіп отыратын қызмет неге ашпасқа? Тек «абайлаңыз, интернетте алаяқтар жүр!» деп, сақтандырудан пайда шамалы сияқты.
Петр Климовтың айтуына қарағанда, өңірдегі алаяқтықты өрістетіп, «көмек беріп» жатқандар – Қазақстанның басқа аймағынан және солтүстіктегі көрші елден кіретіндер көрінеді. Көбінесе солар тұрғындарды алдап, тұзақ құрады екен. Әрине, оларды ешкім алдын ала әшкерелемейді, тек алданып қалғанда ғана жанашырлық көрсеткен болады.
Алаяқтық интернет-банкинг тарапынан да болып тұрады. Ондайдың көбі «KASPIBANK»-тың атын жамылушылар. Алаяқтар көбінесе осы банктың қауіпсіздік қызметіненбіз деп хабарласып, клиенттердің барлық деректерін саумалап біліп алып, өздерінің арам ойларын іске асырады. Оның ішінде клиенттің ақшасын басқа шоттарға аудартып алу арқылы қақшып кеткендер көп. Сондайлардың телефон нөмірлері кейде банктың Call-орталығымен сәйкесіп жатады екен. Кейде, тіпті клиенттің аты-жөнін айтып, іші-бауырына кіріп кетеді. Осыған қарап алаяқтыққа кейбір банк қызметкерлерінің өздері де қатысты ма деген күдік туады. Алайда полковник П.Климов облыста ашылған бірде-бір интернет-алаяқтыққа банк қызметкерлерінің қатыстылығы анықталмады деді. Бірақ ашылмаған қылмыс көп болғандықтан, оның сөзіне қанағаттануға болмайтын секілді. «Құпия сөз» сияқты деректі өзін банктің қызметкерімін деп таныстырған кісіге айту қауіпті. Өйткені банк қызметкерлері мұндай құпия ақпаратты телефон арқылы сұрамайды. Ал егер біреу сұраған болса, оның алаяқ екенін бірден білуге болады. Ондайда банктың сенім телефонына хабарласып, жағдайды хабарлау керек», дейді полковник.
Солтүстік Қазақстанда былтыр интернет арқылы жасалған 89 қылмысты іс тергелген, алайда соның тек 36-сы ғана сотқа жеткізіліпті. Осыдан-ақ интернет-алаяқтықпен күрестің тиімділігі жоғары емес екені көрініп тұр. Оның үстіне полиция өз жұмысын ескі тәсілмен жабық түрде жүргізіп, кейбір деректі жұрттан жасыруға тырысатын секілді. Мысалы, менің былтыр сотталғандар кімдер еді, аты-жөндерін айтпайсыз ба деген сұрағыма П.Климов: «Сот процесіне қатыспаған адамдарға сотталған қылмыскер туралы ақпарат берілмейді», деп бір-ақ қайырды. Меніңше, демократиялық қоғамда бәрі де ашық, мөлдір болғаны жөн. Сонда ғана қылмыскер атаулы аяқтарын аңдап басар еді.
Солтүстік Қазақстан облысы
