«Тақиялы періштені» білмейтін қазақ кемде-кем. Әлгі өзіміздің тау теңселсе де тербелмейтін Тайлақ. Есте жоқ ескі дәуірдің ескірген бейнесі емес, әуелгі әкелеріміздің бала махаббатының бастаухаты. Би кешіне жалғыз барған сұлуды үйіне шығарып салуға асыққан бір топ жігіттің күдігі мен күмәнін әлдилеген сурет. Есеюге асықпаған бозбаланың есті ермегі мен естелікке толы өмірбаяны.
Иә, иә, сіз де тамсанғансыз, біз де сүйінгенбіз. Бірақ жылдар сол көркем киноның кейіпкеріндей бәрімізді алысқа алып қашты. Енді бәрі болмағандай, ешкім де көрмегендей бұлыңғыр». Ел газеті «Егеменде» Әлімғазы Сұмағұлұлының көзі тірісінде осылай тебірене жазып едік. Құдай аузымызға салғандай, біз қызыға қарайтын аңыз адамды бұл жолы жылдар емес, ажал алысқа алып қашты.
Білесіз бе, ол сіз ойлағандай «Халық әртісі» немесе емен есікті енжар қағып, екінің бірі «әке-көкелеп» алатын көп қызығар сыйлықтың иегері емес. Тіпті, әлдебір мерекелерді сылтауратып, сап түзеп, кеудесіне медаль тағуға асығатын атаққұмарлардың санатында да жоқ. Әйтсе де сол даңқтың бәрі сол кісіге тиесілідей көрінетін. Сөйтсек басына бақ болып қонған қазақы тақиясы барлық марапаттардан биік екен-ау. Оны бала көңіл қазір аңғарып отыр.
Мұқым жұрттың қабағына күлкі үйірген «Тақиялы періштенің» бас киімсіз жүргенін көрмеппіз. Қайда барса да көзіңе оттай басылатын сол түрлі-түсті таудай тақия еді. Өзіне сондай жарасатын. Құдды Тәңір құйып қойғандай. Қария қандай болу керек десе ұялмай үлгі ететін ерекше болмыс та бар. «Ақсақалы аз, шапаны көп» заманда баяғы бабалардың бүгінгі образындай асқақ та ақылман. Ойлы да сөзге уәделі. Көненің көзіндей көңілге сондай ыстық. Көрген сайын естелік суретке түсуге оқталатынбыз. Сонда бетімізден қақпайтын, қайта туған баласындай бауырға басатын. Өзіңді шөл далада алып дарақтың саясында тұрғандай сезінесің.
Совхоз жүргізушісінен кеңес кино өнерінің ерекше бейнесіне айналған, қазақ киносы ұйқыға батқанда тақиясымен түртіп оятқан, әйдік режиссер Шәкен Аймановтың сүйікті актеріне айналған Әлімғазы Райымбеков еді. «Ән қанатында» фильмінен бастап, сексенді алқымдаған тұста түскен «Тайлақтың тақиясына» дейінгі кинокартиналары көрерменнің жүрегінен мәңгі орын алғаны сөзсіз. Бар-жоғы 12 кинофильмде ойнап, оның ішінде санаулысының ғана басты рөлін сомдаған атамыздың Қажымұқан қалпы дәуір аунағанымен, көңіл төрінен кетпесі анық.
Әрине көпке арман болған сұлу ғұмыр иесі атанды. Тағдырға кінә тағуға келмес. Бірақ өлімге қимайды екенсің. Сексеннің сеңгіріне шықты, таяқсыз тоқсанға сапарлады. Төсек тартып жатқанға дейін халықтың ішінде жүрді. Жетісудағы қандай да бір іс-шара «Тақиялы періштесіз» өтпейтін. Әкімдердің өзі төрден орын беріп, ізет көрсетті. Әттең, жаһандық індет ардақты ақсақалымыздан да айналып өтпеді. Өзекті жанға бір өлім еге.
Өнер дүниесінде тұтас қоғамның көңілінен шығуы мүмкін емес. Біреу білер, біреу білмес. Інжу-маржанның құндылығы сол – тереңнен тамыр тартуында. Тұңғиық түбіне тұншықпай бойлап, құм-қайраңның ішінен тек асылды сүзіп алуға құлшыныспен қатар кең тыныс, жүрек күші қажет. Онсыз болмайды. Шынайы өнер туындысы осылай туады, солай қабылданады. Анау айтқандай әртістің оқуын оқымаса да, бойдағы таланты тасты жарды. Қара күш иесін мұқым қазақ ғажайып актер ретінде қабылдады. Әйгілі актриса Әмина Өмірзақованың ерке де ерек баласындай санамызда қатталып қалды.
Қадым заманда Ескендір Зұлхарнайын сұм ажалдың жанына таяғанын алыстан аңдап, абзал анасына қоштасу хатын жазыпты деседі. Атақты жиһангер ғазиз шешесінен маңайындағы барлық жетім-жесірді, кедей-кепшікті шақырып, садақа ретінде асқа тойдыруды өтінеді. Тек бұл аста-төк дастарқанға туған-туыстары дүниеден озбаған адамдарды шақырмаңыз депті. Онысы – өлімсіз жан жоқ екеніне көзі жетсе, менің қайтыс болғанымды анам аз да болса жеңілірек қабылдар деген үміт екен.
Шынында да, өлімге кім қарсы тұра алады? Одан Қорқыт та қашып құтыла алмаған. Қайда барсаң да қорқыт-ғұмыр қонышыңнан басады. Қазақтың «тумақ бар болса, өлмек бар» дейтіні сол-ау. Салиқалы Сократ: «Жас баланың өмірге алғашқы аттаған адымы – өлімге алғашқы аттаған қадамы» демей ме? Ажалдан ешкімді де арашалап алмасың ақиқат. Бірақ өлімнің қашан да ерте көрінетіні несі екен!?
Атамыз үйіне хал сұрай барғанда, алдымыздан атып шығардай болады да тұрады. Гүлжауар апамызға шәй қойдырып, ұзақ әңгіменің ырғағына түсіп, бір көсілер ме едік. Енді бәрі көрген түстей. Тақиялы періште тақиялы төмпешікке айналды. Қош бол, аңыз адам!
