ГАМБУРГ. Ресейден Германияға тікелей тартылған «Солтүстік ағын – 2» жобасы аяқталуға жақын. Аталған бастама тек арзан табиғи газ ғана емес, бұл екі елдің жеке мүддесі үшін қажет.
Балтық теңізі арқылы өтетін газ құбыры АҚШ пен Еуропалық одақты Германияға қарсы қойды. Сондай-ақ ел ішінде де Ангела Меркельге қарсы пікір айтатындар саны артты. Алда-жалда мәселе тек газға қатысты болғанда, жоба мүлдем жүзеге аспауы мүмкін еді. Ендеше, мәселе неде?
2005 жылы Герхард Шредер канцлерлік қызметтен кетер алдында Ресей президенті Владимир Путинмен келісімге келген болатын. Билікті Меркельге тапсырғаннан кейін көп ұзамай, Ресейдің энергетика саласындағы алпауыты, Кремльдің негізгі серіктесі саналатын «Газпром» компаниясы Шредерді Nord Stream AG акционерлер комитетінің төрағасы етіп тағайындады. 2016 жылы Шредер «Солтүстік ағын – 2» жобасының тізгінін ұстады, ал «Газпром» оның жалғыз акционері еді.
Содан бері Шредер Путиннің қажымас серіктесіне айналды. «Мен мұны Германияның игілігі үшін жасадым. Себебі жоба энергетика саласындағы бағаны тұрақтандырады», деп қайталаудан жалықпайды ол.
Шындығында, Германия да, Батыс Еуропа да «Солтүстік ағын –2» жобасын қажет етпейді. Мұнай бағасы 2008 жылғы шарықтау шегінен екі есеге төмендеді. Солтүстік Американы қоспағанда, ішкі Еуропадан, әсіресе Жерорта теңізі маңынан жаңа газ кеніштері ашыла бастағандықтан, осы уақыт аралығында газ бағасы төрт-бес есе арзандады. Нарықта жаңартылатын энергия көздерінің көбейіп жатқанын ескерсек, газға сұраныстың азаюы әзірге тоқтап қалмақ емес.
Бүгінде Ресейден Еуропаға бағытталған 13 құбыр 250 миллиард шаршы тонна газ жеткізеді. «Солтүстік ағын – 2» Ресейге тәуелділікті арттырады. Бірақ бәске түсіп тұрған нәрсе көп, өйткені құбыр Украина мен Польшаны айналып өтеді.
«Солтүстік ағын – 2» жобасы Ресейге екі елді газ жеткізу ақысынан қағып, оларды әлсіретуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ Украинаны ақшадан қағады. Аталған ел 2020 жылы өз аумағынан 50 миллиард шаршы тонна газ өткізгені үшін 3 миллиард доллар пайда тапты. «Солтүстік ағын – 2» осы көлемдегі газды тегін жеткізуге мүмкіндік береді. Киев билігі онсыз да әлсіз Украинаның экономикасын Ресей қысымынан қорғауға талпынып жатқанда, Шредердің «Газпром гамбиті» Путиннің Украинаға (және Польшаға) ықпалын күшейтуге жол ашады.
Шредердің Германия мен Еуропаны ойлап отырғаны шамалы. Себебі оның досы канцлердің жыл сайынғы зейнетақысы – 113 000 доллардың жетпегенін толықтырып отыр. Басты мәселе – Меркель. АҚШ-тың бұрынғы президенті Дональд Трамп оған «Путиннен газ сатып алуды тоқтатуыңыз керек» дегенде, ол көнген жоқ. Аты-жөнін айтпауды сұраған германиялық шенеунік «Біз бұл құбырды аяқтау үшін бәрін жасаймыз», деді.
Меркельдің ойынша, энергиямен қамтамасыз ету – ең маңыздысы емес. Мәселе, газ бен қолма-қол ақшаның «төмен саясаты» туралы емес, билік пен лауазымға ұмтылған мемлекеттердің «жоғары саясаты» туралы болып тұр. Немістер мен орыстар бір-бірін қаншама мәрте «қылқындырғанына» қарамастан, әңгіме Бисмарктің айтқанына келіп тіреледі. Оның мынадай әйгілі сөзі бар: «Санкт-Петербургпен байланысты ешқашан үзбе». Басқаша айтқанда, Германияның шығыс қанатындағы алпауытпен бейбітшілікті сақтау қажет.
Қазіргі таңда НАТО-ның құрамына енгенімен, Федеративті Республика үндемей қалу немесе бейтараптылық арқылы Бисмарктің сөзіне құрмет көрсетіп отыр. Билікті жақсы сезінетін Меркель Ресей газына құмартып отырған жоқ, бірақ неміс дипломатиясының классикалық ережесіне сүйенеді.
«Қырғи-қабақ соғыс» кезінде де Батыс Германия болат құбырларды Кеңес үкіметінің энергетикасына айырбастау арқылы америкалық үш президентке – Никсон, Картер және Рейганға қарсылық көрсетті. 1970-жылдардағы әлемдік мұнай дағдарысы кезіндегі экономикалық мағына Бисмарктің ескертпесін ойға әкеледі: «орыстармен ойнамаңыз».
Дегенмен, Меркель бүгінде жаңа жағдайда әрекет етеді. Бұл индустрия әлемінің күн, жел және тиімділігі жоғары энергетика көздеріне ден қоюы салдарынан, газға сұраныстың азайып, ұсыныстың көбеюіне ғана қатысы жоқ, кенеттен Меркель жалғыз қалып отыр. «Солтүстік ағын – 2» жобасын қоқысқа айналдырғысы келетіндер тек АҚШ, Ұлыбритания және діңкелеген Шығыс Еуропа елдері ғана емес. Тіпті француздар да бұл келісімге қарсы.
Атом энергиясына иек артатын Франция Ресей газын қажет етпейді. Ел билігі Германияның ерекше қарым-қатынасынан және Ресейдің Еуропаға түсіп тұрған «көлеңкесінің» үлкеюінен қауіптенеді. Осы айда ғана Ресейдің сыртқы істер министрі Сергей Лавров жаңадан санкциялар салынса, Еуропалық одақпен қатынасты үзуге дайын екенін айтып, доқ көрсетті.
Оған қоса, Меркель өз елінде күтпеген қарсылыққа тап болды. Тіпті оның ең жақын жақтастары – Христиан-демократтар мен пацифистік бағыттағы «Жасылдар» Путинге қарсы. Сондай-ақ әдетте империялық Америкаға қарсы либералды бұқаралық ақпарат құралдарының бір бөлігі де осындай бағыт ұстанады.
Демократиялық елдерде моральдық бас тарту Меркель стиліндегі шынайы саясатты жеңеді.
Меркель Германияны оқшаулауға мәжбүр. Бірақ ақылға қонымды шешім – «Солтүстік ағын – 2» жобасын аяқтау. Небәрі 100 миль қалғанын ескерсек, 10 миллиард еуро тұратын жоба Балтық теңізі астындағы құмға көміледі деген қиялды жоққа шығарады. Сайып келгенде, немістер орыстарға қарсы шықпайды. Ал АҚШ президенті Джо Байденнің саясаты Германияға жеңілірек тиетіні сөзсіз.
Қазірдің өзінде келіссөздер басталып кетті. Германия америкалық сұйытылған газды сақтайтын неміс терминалдарына берілетін субсидияны көбейтуге уәде беріп, Байденнің көңілінен шығуға тырысады. Сондай-ақ Германия Украина арқылы келетін газды қабылдауды жалғастыруға және оны сақтауға қатысты жаңа ережелер қабылдауға күш салмақ. Польшаға сұйытылған табиғи газ терминалдарын салуға қаржы береді. Бұдан бөлек, Ресей халықаралық құқық пен адам құқығын бұзуды тоқтатпаса, Германия «Солтүстік ағын – 2» жобасын тоқтатуы мүмкін деген де әңгіме айтыла бастады. Бастысы, президент Байден санкция салмаса болғаны.
Келісім жасалады. Бірақ энергетикалық нарықпен «кім келіссөз жүргізеді?» Сұраныс пен ұсыныс соты нақты үкім шығаруы мүмкін: басқа құбырдың қажеті жоқ. Ендеше, «Солтүстік ағын – 2» ашкөздік пен ақымақтық ескерткіші ретінде Балтық теңізінің астында шіріп кетуі мүмкін.
Джозеф ДЖОФФ,
Стэнфорд Гувер институтының қызметкері, Die Zeit-тің редакциялық кеңесі мүшесі.
Джон Хопкинс университетінің
Пол Х.Нице атындағы Халықаралық зерттеулер мектебінде халықаралық
саясаттан сабақ береді
Copyright: Project Syndicate, 2021.
www.project-syndicate.org
