Құрқылтайдың ұясы немесе ізгілік иесі

Жөкей көлінің жағасында жарыса, көл жағалауын иектей қарағайлар өсе­тін. Бірде қарағайлы орманды аралап жүріп құрқылтайдың ұясын та­уып алды. Мамықтай жұп-жұмсақ екен. Құстың ғажайып шеберлігіне, кіш­кен­тай талшықтарды қиюластырған еңбек­қор­лығына таңғалған. Тынымсыз тіршілік етсең өз ғұмырың да құрқылтай­дың ұя­сын­дай жып-жылы болуы бек мүмкін. Ел ішін­де құрқылтайдың ұясын тауып ал­ған адам­ның өмірде жолы болады деген наным-сенім бар. Кәсіпкерлікке көңілі ауып жүрген Индира Әкімбаева ісін бас­тап кетсе, шаруасының оңынан оң­ға­ры­латынына сенді.

Степняк – алтынды өңір. Күні бүгінге дейін шағын қаланың асты сарышұнақтың іні тәрізді тарау-тарау алтын қазған, кен қопарған жолға толы. Ақ қашып, қызыл қуған аласапыранға дейін де ағылшындар алтын қазған. Кейін де берекесі бөгіп жатқан өңірді кімдердің аяғы баспады дейсіз. Әйтеуір, ел ішінде алтын жайлы аңыз да көп. Жолы болып ат басындай кесегін тауып алып, табан астында ба­йып кеткен адамдар жайлы ақыл­ға сыймас әңгіме әлі күнге дейін желдей еседі. «Әкімбаев» шаруа қожалығының басшысы Индира Әкімбаева өзі туған өңірдің жомарттығына ғана емес, «аттылы адам атынан түсіп, жаяулар жатып қарайды» дегендей келісті, көркем табиғатына тәнті. Дәл мынандай жерде тұрған жан несібені басқа өңірден іздемейтін болар. Тек еңбек етсең болғаны.

Степняк қаласындағы орта мектепті ойдағыдай тәмамдағаннан кейін Индира Адыхамқызының алдында көп-көп мүмкіншілік болды. Әуелі Нұр-Сұлтан қаласындағы Аграрлық институтты (қазіргі ҚазАТУ) тәмамдаған, одан соң Қазан қаласындағы мемлекеттік университеттің заң факультетіне түсті. Төртінші курсты енді бітіргенде қиындық алдынан шыққаны. Визасының уақыты бітіп қалыпты. Үш айға елге оралуға мәжбүр болды. Дәл осы уақытта оңы мен солын танытқан, жан жылуымен жылытып, тәлім-тәрбиесін берген аяулы әжесінің өмірден озғаны. Тағдырдың жазуынан аса алмайды екенсің. Жастық оты жалындаған, естен кетпес естеліктерге куә болған шулы, думанды, сәні мен салтанаты көңілін баурайтын көне Қазаннан, көркем Қазаннан уақытша болса да қол үзуге тура келді. Елге келген соң Ербол есімді азаматпен дәм жазып, шаңырақ көтерді. Келер жылы Қазан мемлекеттік университетін тәмамдаған. Жоғары білімді заңгер. Әйтсе де дәм шалғайдағы ауылдан бұйырыпты.

Жары Ербол шаруаға оңқай асықтай жан болып шықты. Есі-дерті дала. Даладағы ер адамның пешенесіне жазылған шаруа – төскейде төрт түлік малды өрістету. Жарының бұл ойына Индира да қосылып құп көрген. Асты алтынға толы өңірдің үсті де сол алтынға пара-пар берекелі болмақ. Тырбанып тіршілік етпекші болып 2010 жылы кә­сіпкерлікке бел буған. Кеңащы ауылын­да 200 орындық дәмхана салды. Шалғайдағы шағын ауыл үшін бұл шаруа ауызбен айтып жеткізгісіз зор қуаныш. Бұрын ойын-тойларын, жаназасын қайда өткізерін білмей, қапылып келген ағайынның көктен тілегені жерден табылды. Жұмыс десе жанып тұратын Индираның арқасында. Заңгерлік білімі бұл тарапта да қажет­ке жарады. Ауыл шаруашылығын мем­лекеттік қолдаудың тиімді тұстарын ойша сараптап, нар тәуекелге бел бумай іс бітпейтінін түсінді. Көптеген ауыл жастары несие алсақ, ертең қалай өтейміз деп тәуекелдің қайығына міне алмайтыны бар. Индираның ойынша олқы түсіп жатқан бір жай осы. Екі қолға бір күрек таба алмай жүрген жастарға бизнестің әліппесін, кәсіпкерліктің қыр-сырын, мемлекеттік бағдарламалардың тиімділігін үйретіп, саналарына құю керек. Сонда ғана жастар ауылда орнығып қалып, әрқайсысы белгілі бір жұмыспен айналысып, табыс табады.

−Тауар түрі көбейген сайын бағаға да әсер етеді ғой, − дейді кәсіпкер Ин­дира Адыхамқызы. − Қазір ет және сүт өнім­дерінің бағасы қымбаттау. Егер барлық ауылда жұмыс таппай қарап отырған жастар мынандай жомарт жерді пайдаланып, жаппай кәсіппен айналысса, бәсекелестік туындап, ауыл шаруашылығы өнімдері біршама арзандап та қалар еді.

Істің көзін тапқан кәсіпкер аудандағы үш ауылдың білім ошағында асхана ашқан. Әуелі ет пен сүтті сатып алып жүрді. Кейін есептеп қараса, өз өнімдерін кәдеге асырған әлдеқайда пайдалы екен. Оның үстіне экологиялық жағынан күмәнсіз, таза өнімдер болмақ. Осы ой жете­леп, «Сыбаға» бағдарламасы арқы­лы бір табын қара мал сатып алды. Қора салды, құдық қазды, 500 гектар жерге егін еге бастады. Мал азығын өздері да­йын­дамай және болмайды. 

– Ауылды жерде қазір механизатор жоқ. Көктемгі, күзгі дала жұмыстары кезінде механизаторды жалынып-жалпайып басқа жерден іздейміз, – дейді кәсіпкер, – бұл да бір ел ағалары мықтап ойланатын жайт. Бұрынғы техниканы тізгіндеген дала тарландары әлдеқашан зейнеткерлікке шығып кеткен. Олардың орнын басатын жастар жоқ. Себеп, бұ­рын­­ғы қалыптасқан экономикалық бай­ла­ныстар ыдырап, қиындық белең алған тұс­та механизатор мамандығы қадірсіз бо­лып қалды. Олар көктемде бір ай, күз­де бір ай ғана жұмыс істейді. Қал­ған уа­қыт­та қол қусырып, қарап отыр­ған­дық­тан, жастардың механизатор бол­ғы­сы келмейді. Әрі ол тұста механиза­тор­­­ларға жалақы да дұрыс төленбеді. Көп­­­теген шаруашылық басшылары олар­­дың еңбекақысын шөп, сабан, ас­тық қал­ды­­ғы­мен берді. Егер ел ішін бере­кенің қай­нар көзі етеміз десек, ендігі арада ең­бек адамын қадірлеу керек. Тағы бір жай, ауылда тұрақты жұмыс болу үшін егін ша­руашылығымен айналысатын ша­руа­шы­лық­тар міндетті түрде мал ұстау­лары керек. Қазіргі қолданыстағы заңда осы мә­се­леде кемшін тұстары бар. Жер­дің игі­лігін көрдің бе, шарапатың елге де ти­сін. Қысы-жазы жұмыс болса, кін­дік қаны там­ған топырақты ешкім де тастап кетпейді.

Кейіпкеріміздің айтуына қарағанда, бағдарлама бойынша несие қаражатын алып, ісін алға бастырудың жолында кесе-көлденең жатқан қолбайлау да бар. Мәселен, кепілдік қою. Мемлекеттік бағдарлама өте қолайлы, дегенмен, мына бір жайға назар аударыңызшы, 50 млн теңге несие алу үшін 80 млн теңгенің кепілдемесін табуың қажет. Алған несиеңнен қойған кепілің 0,7 па­йыз жоғары болуы керек екен. Ал ауылда мұндай кепілдікке татитын жылжымайтын мүлік қайдан бола қойсын? Рас, несиенің 10 пайызын мемлекет төлеп береді, кәсіпкердің мойнында қалатыны небәрі 4 пайыз қана. Тиімді ме, тиімді.

Ендігісі мал тұқымын асылдандыру. Мал бақсаң, асылын баққан жөн, өнімі жоғары. Сондықтан да Ерболмен екеуі қабыр­ғаларымен кеңесіп барып герефорд сиыр­ларын сатып алған. Ербол бірың­ғай асыл тұқымды мал бақ­са, өзі жер­гілік­ті тұқымды өрістетуде.

Тасы өрге до­ма­лаған сайын баяғы құр­қылтайдың ұя­сын есіне алып қояды. «Халық айтса, қалт айт­пайды» деген осы-ау. Әлдебір ша­руа­ның ыңғайымен жол жүріп бара жат­қан­да жұп-жұмсақ, жып-жылы ұяны сипаса, өне бойына жылу тарайтындай. Ол жылу еңбектің отынан себезгілеп тұр-ау.

Ақмола облысы,

Біржан сал ауданы