19 сом 68 тиын

Сол кезде, өткен ғасырдың алпысыншы жылдарында, Кеңес өкіметі ауыл адамдарының жекеменшік мал ұстауына қатаң шектеу қойып, не бір сиыр, не бір жылқы өсіруіне ғана рұқсат берген болатын. Қазекем:

«Сталин берген байталды,

Хрущев келіп қайта алды,

Айналайын Брежнев

Бие қылып қайтарды», деген әзіл-шыны аралас өлең шығарған заман еді. Зейнетақысы дүкеннен қант, шай, тұз секілді ауылда өндірілмейтін азық-түлік түрлерін сатып алуға зорға жететін болғандықтан, әкем сиыр ғана емес, жасырып бие де ұстайтын. Кеңшар ор­та­лығындағы ауылдық кеңестен тек­серушілер шығыпты деген хабар құла­ғына тиісімен, жасы жетпістен асса да, биесін ерттеп мініп, қасына құлынын ертіп, қырық шақырымдай жердегі орман шаруашылығының директоры болып істейтін ауқатты жиенінің үйіне барып, сонда бір жұмадай қонақтап, тығылып жатушы еді. Ал қораларындағы малы  біздікінен әлдеқайда көп ауылдастарымыз тексерушілерге бәйек болып, қой сойып, ішкізіп-жегізіп,  «тіл табысып» жататын...

Біздің үйдің тұрмысы төмендігін мектеп басшылары білген ғой – маған жыл сайын жаппай оқу қоры есебінен киім-кешек бөлетін. Басында мен оған намыстанып, алмай кеткендіктен, мұғалімдер шешеме өздері әкеліп беретін болыпты. Сосын апам мені алдап-сулап үгіттеп, үкімет берген арзанқол киімді киюге әрең көндіретін.

Жоғары сыныптарда оқып жүргенімде достарым жыл сайын туған күндерін тойлауды шығарды. Оған құр алақан баруға ұялып, сыйлыққа әрқайсымыздан 1 сом­нан жинайтын болдық. Бір жолы осындай басқосуға баруға үйімнен 1 сом да табылмай, отбасын небәрі 19 сом 68 тиынға қаратып қалдырып, қартайғанында туған жалғыз ұлы мені жеткізе алмай, дүниеден арманда өткен марқұм әкеме де, үш баласын асырау үшін басын тауға да, тасқа да соғып жүрген қайран анама да пендешілікпен қатты өкпелегенім бар. Бірге бару үшін іздеп келген сыныптас­тарым: «Сен ақша бермесең де бізбен бірге жүрші...», деп қиылғандарына қарамастан, намысым ұстап, бармай қалдым. Сол жолы қатарымнан қалып қойғаныма іштей қорланып, оңашада көз жасыма ерік беріп, «Қашан жұмыс істеп, ақша табар екенмін?..» деп армандағанмын.

Сегізінші сыныпта оқып жүргенімде  газеттерге анда-санда мақала жазып, аз-мұз қаламақы алып тұратын, аяқ-қолының кемдігі бар көрші ағамыз бірде мені шақырып алып, шимай-шимай етіп жазғандарын ақ қағазға әдемілеп көшірткізді. «Аурудан басқаның бәрі жұғады» демекші, содан кейін мен де ауыл өмірінің жақсы жаңалығы мен кем-кетігін іздеп тауып, мақала жазуға кірістім. Жазғандарым «Көкшетау правдасы» деген шалақазақ атауы бар өңірлік басылымда жарияланып, кейін маған да пошта аударымы арқылы тиын-тебен келгенде қуанышым қойныма сыймады. Тіпті «Клуб па, әлде, құлып па?» деген тақырып қойып, ауылдағы жалғыз мәдениет ошағының кешкілікте жабық тұратындығын сынаған мақалам шыққан соң жұмыстан кейін баратын жер таба алмай, көшеде текке сенделіп жүретін жастардың көкейкесті мәселесі шешімін тауып, олардың алдында беделім өсіп қалды.

Аяз бидің ордасының маңдайшасына іліп қойған жаман тоны мен жаман тұмағы сияқты көз алдымда көлеңдеп тұратын 19 сом 68 тиын мен балалық шағымның кейбір көңілсіз көріністерін есіме тағы бір алғызған жағдай – «Еңбек» мемлекет­тік бағдарламасы аясында еліміздің кей өңірлерінде тұрмысы төмен отбасылардың жасы 14-тен асқан оқушы балаларын жазғы каникулда әртүрлі қоғамдық жұмыстарға тартып, айына 42 500 теңге жалақы төлеу қолға алынғандығы. Менің бала кезімде осындай мүмкіндік болса, мүлт жібермес едім-ау...