Журналистердің этносаяси сауаттылығын арттыру. Семинардың басты мақсатын бір ауыз сөзбен осылай түйіндеп жеткізуге болады. Сондай-ақ шараны ұйымдастырушылар осындай іс-шаралар негізінде алдағы уақытта Қазақстандағы этносаралық тақырыпқа маманданған журналистердің тұрақты пулын қалыптастыруды жоспарлап отыр.
Пленарлық және секциялық басқосулар барысында басты тақырып төңірегінде бірқатар өзекті мәселе талқыға салынды. Атап айтқанда, институт қызметкерлері БАҚ өкілдеріне «Шиеленіс және триггер дегеніміз не?», «Шиеленістің қандай кезеңдері бар?», «Араздық тілі», «Этносаралық шиеленіс кезінде жиі қолданылатын нормативтік емес этнонимдер», «Этносаралық қатынастардың экономикалық-демографиялық өлшемі», «Этносаралық тақырыпты жариялау кезінде этносаяси терминологияны пайдаланудың ерекшеліктері» секілді соны мәліметтер мен тың деректерге толы тақырыптар төңірегіндегі зерттеулерімен бөлісті.
Талқылау барысында институт қызметкерлері елімізде этносаралық қатынастар негізінде туындаған қақтығыс жағдайларының пайда болуына әсер ететін бірнеше факторды атап өтті. Атап айтқанда, спикерлер этностардың шоғырланып өмір сүруі, этностық топтардың бір-біріне жақындығы, демографиялық дамуы, әлеуметтік теңсіздік, тұрмыстық-отбасылық кикілжіңнен туындайтын дау-жанжалдар сипаты, экономикалық өлшемнің алшақтығы, тілді, мәдениет пен дәстүрлерді білмеу, сыртқы әсер, сыбайлас жемқорлық сияқты факторларға кеңінен тоқталды.
Семинардың пленарлық отырысына қатысқан Ақпарат және қоғамдық даму министрі Аида Балаева елімізде этносаралық саладағы онсыз да өзектілігін жоймай келе жатқан мәселелерді тым саясиландырып жіберудің әдетке айналып бара жатқанын, әсіресе бұл үрдістің әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде өте жиі қайталанатынын сынға алды. «Әлем жұрты Қазақстанды бейбітшілігі мен келісімі жарасқан ел ретінде таниды. Бұл елімізде жүргізіліп келе жатқан мемлекеттік салиқалы саясаттың арқасы. Қазақстан халқының бірлігін, елдегі бейбітшілік пен қоғамдық келісімді қамтамасыз ету – биліктің барлық деңгейіндегі мемлекеттік саясаттың басты басымдығы болып қала береді. Сол себепті ең алдымен азаматтық қоғамның этносаяси сауаттылығын арттыруға мән бергеніміз жөн. Бұл бағытта сіздердің, журналистердің де қосар үлестеріңіз орасан зор», деді БАҚ өкілдері алында сөз алған министр.
Семинардың маңыздылығына кеңінен тоқталған А.Балаева еліміздегі этносаралық қатынастардың үйлесімді дамуында БАҚ-тың алар орны ерекше екенін атап өтті. Ақпарат құралдарында елімізде болған этносаралық дау-жанжалдарға қатысты оқиғаларды жариялау кезінде әр сөзді салмақтап, саралап, сауатты жеткізудің маңыздылығына тоқталған министр басқосу барысында этносаралық қатынастарды дамыту саласында журналистердің арнайы пулын құруды ұсынды.
«Әр ақпарат құралынан этносаралық саланы жариялайтын журналистерді анықтап алсақ, министрлік, оның ішінде Қолданбалы этносаяси зерттеулер институты олармен алдағы уақытта тұрақты түрде байланыста болып, ақпараттық қолдау білдіріп, өзара іс-қимыл жасауға, біліктіліктерін арттыру мақсатында оқытуға дайын», деді журналистермен ашық пікір алмасу кезінде А.Балаева.
Секциялық отырыс кезінде журналистердің этносаяси сауаттылығын арттырудың өзектілігі туралы ой-пікірлер қызу талқыланып, бұл бағытта ақпараттық және медиа сауаттылықты көтеру, фактчекингтің қажеттілігі сөз болды. Спикерлер интерактивті, сұрақ-жауап, топтық талқылау, сауалнама әдістерін пайдалана отырып, этносаралық тақырыптарды жариялау кезінде ақпараттың қоғамға әсерін анықтау, мәліметтердің ақ-қарасын ажырату үшін пайдаланылатын құралдармен жұмыс істеу мәселелерін егжей-тегжей түсіндірді.
Семинар барысында қатысушылар қоғамда үлкен дау тудырған Қордай қақтығысы, Ұйғыр ауданындағы төбелестің түпкі себеп-салдары, күні кеше Алматыдағы «Алтын Орда» базарында болған кикілжіңнің кейіпкерлері туралы пікірталастарда белсенділік танытып, сыни көзқарастары мен өткір пікірлерін ашық жеткізді.
Қазіргі ақпараттық дәуірде БАҚ-тың әлеуметтік шынайылық пен қоғамдық әділдікті қалыптастыруда ықпалы зор екені даусыз. Алайда ақпараттық қоғамның дамуына әлеуметтік желілердегі жазбалар да әсерін тигізіп отыр. Көбіне ақпараттың анық-қанығына көз жеткізбей, дауға дау қосып, отқа май құйып жіберетін алаң да осы жер. Әлеуметтік желі мен мессенджерлерді пайдаланушылардың дені әсіресе этносаралық оқиғалар кезінде аттанға айқай қосып, жағдайды одан сайын ушықтырып жатады. Құзырлы органдардың ресми ақпаратты кеш жариялауының кесірі кімдерге тиеді? Мұндай кездері әдетте жалған, тексерілмеген мәліметтерге толып қалатын ақпараттық вакуумды қалай «тазартып» алуға болады? Провокациялық сипаттағы ақпаратты қалай ажыратамыз? Жедел әрі сауатты кері байланыс қалыптастыруға не кедергі? Конфликтолог, этнопсихолог мамандықтарының маңыздылығы неде? Этно-ақпараттық сауаттың алғышарттары қандай? Сыни ойлау дегеніміз не? Жер-су атауларын өзгерту мәселені шешуге сеп бола ала ма? Ішкі көші-қон саясаты жағдайға қалай ықпал етті? Міне, семинар барысында БАҚ өкілдері мен спикерлер жан-жақты талқыға салған сұрақтардың тізбегі осындай.
Қолданбалы этносаяси зерттеулер институты қызметкерлерінің мәлімдеуінше, ел егемендігі жылдарында мемлекетімізде 46 ұлтаралық қақтығыс болған екен. Осы жылдар ішінде ұлтаралық араздықты қоздыруға жол берген 14 материал анықталып, 6 ақпарат құралы бұғатталған. Спикерлер әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадiр-қасиетiн не дiни сезiмдерiн қорлауға бағытталған кез келген іс-әрекет Қылмыстық кодекстің 174-бабында көзделген жауаптылықпен сараланатынын да ескертіп өтті.
Семинар соңында Қолданбалы этносаяси зерттеулер институтының директоры Талғат Қалиев БАҚ өкілдеріне этносаралық қатынастарды дамыту саласында жүргізіп жатқан жұмыстар бойынша ақпарат беріп өтсе, Этносаралық қатынастарды дамыту комитетінің төрағасы Ғалым Шойкин, Талдау және ақпарат орталығының директоры Михаил Комиссаров этносаралық қатынастар туралы халыққа ақпарат берудің басты ерекшелігі мен жауапкершілігі туралы баяндады.
Өз кезегінде семинарға қатысқан БАҚ өкілдері этносаяси сауаттылық дағдыларын меңгерудің журналистік тәжірибеде ғана емес, жалпы өмірде де аса қажет екенін айтып, осындай іс-шараларды алдағы уақытта да ұйымдастыру жөнінде ұсыныс-тілектерін жеткізді. «Өйткені бүгінгідей ақпараттар ағыны толассыз заманда этносаяси сауаттылықты арттыру әрқайсымызға аса қажет», дейді семинарға қатысушылар. Іс-шара соңында семинар жұмысына қатысқан барлық журналиске арнайы сертификаттар табысталды.
