Ел Тәуелсіздігінің 30 жылдығы аясында қоғамымызда көтеріліп жүрген тарихтың ақтаңдақ тұстарын толық айқындап, жазықсыз қуғын-сүргінге ұшыраған азаматтардың барлығын ақтауды мемлекет алдында тұрған үлкен міндет ретінде қарастыруға болатынын алға тартқан Ералы Тоғжанов Мемлекеттік комиссия қызметіне тоқталып, міндеттерін атап өтті.
– Мемлекеттік комиссия елімізге белгілі тарихшы ғалымдардың, қоғам қайраткерлерінің, Парламент депутаттарының және мемлекеттік органдардың өкілдерінен, барлығы 49 адамнан тұрады. Мемлекеттік комиссияның алдында бірнеше нақты міндет бар. Біріншіден, саяси қуғын-сүргін құрбандарына қатысты тарихи әділдікті қалпына келтіру мәселелері. Екіншіден, жазықсыз саяси қуғын-сүргінге ұшырағандарды ақтау процесін ғылыми зерделеу. Сонымен қатар жабық мұрағаттардағы қуғын-сүргін жөніндегі материалдардың зерттеушілерге қолжетімді болуын қамтамасыз ету де – алдымызда тұрған үлкен мәселенің бірі. Мұнан бөлек, еліміздің тәуелсіздігі мен тұтастығы үшін күресте ерлік көрсеткен саяси қуғын-сүргін құрбандарын мәңгі есте қалдыру бойынша да ұсыныстар әзірлеу сияқты маңызды міндет те жүктеліп отыр. Комиссияға Мемлекеттік хатшы Қырымбек Көшербаев жетекшілік етеді. Жарлыққа сәйкес комиссияның жұмыс органы ретінде Білім және ғылым министрлігі бекітілген, – деді Үкімет басшысының орынбасары.
«Қазақстанда ХХ ғасырдың 20-50-жылдарындағы жаппай саяси қуғын-сүргін және ақтау процесі» бірыңғай деректер базасын қалыптастыру тақырыбында арнайы ғылыми бағдарлама әзірленгені белгілі болды.
– Бағдарлама дайын. Қаржыландыру мәселесі толықтай шешілді. Комиссия мүшелері және зерттеушілердің бәрі осы ғылыми бағдарлама негізінде әрі қарай жұмыс істейді. Бағдарламаны келесі аптада Жоғары ғылыми-техникалық кеңестің отырысында қарастыратын боламыз», деді Е.Тоғжанов.
Оның айтуынша, Мемлекеттік комиссияның жұмыс бағыттары бойынша 11 жұмыс тобы құрылған. Бұл топтардың жұмысына еліміздегі жетекші ғылыми-зерттеу институттарының, ЖОО-лардың 57 ғылыми қызметкері жұмылдырылған. Сондай-ақ саяси қуғын-сүргін мәселелері бойынша архив материалдарының арнаулы қоры құрылған. Барлық материал қуғын-сүргін түрлері және қуғын-сүргінге ұшырағандардың санаты бойынша жіктелген. Шағын комиссиялардың жетекшілері Білім және ғылым, Мәдениет және спорт министрліктерінің қызметкерлерімен бірге өңірлік комиссиялардың қызметіне бақылау жасау үшін аймақтарға көшпелі инспекциямен шығып тұратыны айтылды.
Ералы Тоғжанов ашаршылық құрбандарының тізімін жасау жұмыстарына қатысты да түсінік берді.
– Толық тізім жасауда күрделі мәселелер де баршылық. Еліміздегі азаматтарды құжаттандыру 1935-1936 жылдарда ғана басталғанын ескеруіміз керек. Бұл тұрғыда деректерді толықтай қамту оңай емес. Атап айтқанда, ғалымдардың арасында да деректер әртүрлі. Сондықтан олардың барлығын комиссия өз жұмысы барысында нақтылайды деген сенімдеміз, – деді Үкімет басшысының орынбасары.
Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау бағытында жұмыс істейтін ғалымдар бекітілгенін жеткізді.
– Мемлекеттік комиссияның жұмыс органы ретінде біздің алдымызда тұрған ең басты мәселенің бірі – ғылыми әлеуетімізді, ғалымдарымызды жұмысқа тарту. Осы мақсатқа академиктер, ғылыми зерттеу институттарының жетекші ғалымдары, еліміздің өңірлерінде орналасқан жоғары оқу орындарының қызметкерлері жұмылдырылып отыр, – деді министр. – Ғалымдар үшін тиісті жағдай жасап жатырмыз. Университеттерде істейтін ғалымдарды басқа жұмыстан босатылып, тек қана белгіленген міндеттерге кірісіп отыр. Аймақтарда да жұмыс топтары, комиссиялар құрылды.
Министр зерттеу жұмыстары ғылыми негізде архивтерге сүйене отырып орындалатындықтан, тиісті рұқсатнама алынғанын атап өтті. Бұл ғалымдарға барлық архивте жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Жиын барысында мәжілісмен Берік Әбдіғалиұлы бүгінгі күні негізгі жұмыс архивтерде, жабық қорларда жүргізілетінін, бірақ Мемлекеттік комиссияның рұқсат қағазы болғанымен, архивтердегі жұмыста кедергілер көп екенін, осыны шешу үшін құжаттарды құпиясыздандыру керектігін баса айтты.
– Бүгінгі таңда кейбір құжаттар Ресей, Украина және басқа да мемлекеттерде интернетте, кітаптарда шығып жатыр. Ал бізде әлі де болса құпия. Бас прокуратура, Жоғарғы Сот, ІІМ, Ұлттық қауіпсіздік комитетімен және архив мамандарымен бірлесіп, арнайы комиссия ұйымдастырылып, құжаттарды кезең-кезеңмен құпиясыздандыру қолға алынады. Бұл ғалымдар үшін ғана емес, өз бабаларын іздеп жүрген азаматтарға да жеңіл болуы керек. Мемлекеттік комиссияның шешімімен арнайы комиссия құрылды. Оған тиісті өкілетті органдардың мүшелері енді. Жұмыс жоспары әзірленеді, – деді Берік Әбдіғалиұлы. Оның айтуынша, өңірлерде де тиісті жұмыстар жүргізілуде. Облыстар мен Алматы қаласының архивтеріндегі жабық қорлар біртіндеп ашылып жатыр.
Берік Әбдіғалиұлы Мемлекеттік комиссия жұмысымен қатар, халық та өз ұсыныстары мен естеліктерін жеткізіп, көмек көрсетуі керек екенін айтты.
– Мамандар толық тізім жасау мүмкін еместігін алға тартып отыр. Сондықтан әркім өз шежіресінде өткен ғасырдың 20-30-жылдарындағы деректерді қамтуы керек. Бүкіл қазақ ел болып жасамасақ, оны жалғыз Мемлекеттік комиссия шеше алмайды. Мысалы, Украинаның өзінде үй-үйді аралау жүргізілді, олар құжаттарды біршама ретке келтірді. Бұған баршамыз бірдей атсалыспасақ, ұлттық жоба ретінде үлес қоспасақ, олардың тізімін жасау мүмкін болмайды. Сондықтан әр азамат өзінің шежіресін қарап, түгендеп шықса, ол да бір үлкен нәтиже болар еді, – деді Мәжіліс депутаты.
