Шынында да балық өсіру – сирек кездесетін кәсіп түрі. Бірақ заман ағымына қарай бірқатар азамат аталған кәсіпке бейімделген. Бұл үшін өңірде мүмкіндіктер де қарастырылған. Облыста бүгінде 142 жергілікті маңызы бар су айдыны және республикалық маңызы бар Балқаш көлінің 18 учаскесі бар. Бүгінде 84 жергілікті маңызы бар балық шаруашылығы су айдындары 75 табиғат пайдаланушыға бекітіліп беріліпті. Ал балық шаруашылығын жүргізуге мүмкіндігі бар 58 су айдыны әлі күнге дейін бос тұр. Қазір елімізде балық шаруашылығын дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламалар да, субсидиялар да болғанымен, өңірде балық өсіру үрдісі кенже қалып отыр. Мәселен, еліміздегі мейрамханалардың дені түрлі тағамдарға қолданатын балықты импорттан алады. Жамбыл облысында да көп жағдайда солай. Өңірде балық шаруашылығын өркендетуге барлық мүмкіндік қарастырылғанымен, мамандар жағы тапшы. Аймақтағы 1 колледжде 15 адам ғана оқиды екен. Ал балық шаруашылығының ерекше дайындықты әрі бай тәжірибені қажет ететінін ескерсек, өңірде мамандар даярлау мәселесін де қолға алу керек. Бұл ретте облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Аслан Оразбековтің айтуынша, өткен жылдың 1 шілдесінен биылғы 1 шілдеге дейін облыс аумағындағы балық шаруашылығы су айдындарына балық аулау лимиті 1150,7 тоннаны құраған. Қазіргі таңда 974,8 тонна балық ауланып, табиғат пайдаланушылардан жергілікті бюджетке 17,4 млн теңге түскен.
«Оның ішінде 14,1 млн теңге Балқаш көлінің табиғат пайдаланушыларынан, 3,3 млн теңге жергілікті маңызы бар балық шаруашылығы су айдындарының табиғат пайдаланушыларынан түсіп отыр. Облыс аумағындағы балық шаруашылығы су айдындарының балық аулау квотасы биыл 1 шілдеге дейін игеріледі. Өткен жылы облыс аумағында орналасқан Балқаш көлінің учаскелеріне 149 мың дана шабақ және жергілікті маңызы бар балық шаруашылығы су айдындарына 325 мың дана шабақ жіберілді. Облыстағы балық шаруашылығын дамыту өңірлік бағдарламасындағы жоспарды іске асыру барысында балық өсіру тәлімбақтарының қуаттылығын арттыру қолға алынды. Қазіргі таңда облыс аумағында шабақ өсіретін негізгі «Сандель» шаруа қожалығының және «А.Д.Чергенов» жеке кәсіпкерлігінің балық өсіру тәлімбақтары жұмыс істеп тұр», дейді басқарма басшысы.
Қазіргі кезде «Сандель» шаруа қожалығының балық өсіру тәлімбағы 10 млн дана шабақ өсіруге дайын. Аталған қожалық өткен жылы 2 млн дана шабақ өткізсе, жеке кәсіпкер «А.Д.Чергенов» 4 мың дана шабақ пен 3 млн дернәсіл өткізген. Бұл тәлімбақтың қуаттылығы 500 мың дана шабақ және 5 млн дана дернәсіл дайындауға жетеді. Аталған бағыт бойынша биыл «Сандель» шаруа қожалығы балық тұқымын өсіру мақсатында жалпы аумағы 2 гектар болатын су тоғанына арналған жерді өңдеп, 9 млн теңгеге құрылыс жұмыстарын жүргізуде. Нәтижесінде, мұнда 6 млн балық шабағы өсірілетін болады. Сондай-ақ биыл «Қойшыбай ата» шаруа қожалығы да балық өсіру тәлімбағын жасап, 1 млн шабақ өсіруді жоспарлаған. Нәтижесінде, биыл 105,9 тонна балық өндіру көзделген. Сондай-ақ оның ішінде 83,3 тонна форель өндіру жоспарда бар. Бағдарламаны орындау мақсатында өңірде «Қордай фиш», «Арнұр» балық шаруашылықтары құрылып, осы жылы 110 тонна тауарлы балық өнімін алу жоспарланған. Мәселен, «Арнұр» балық шаруашылығын дамыту үшін қосымша 2,4 гектар жер бөлініп, форель балығын өсіру үшін 4 бассейн салынған. Ал былтыр 30 тонна тұқы өндірілсе, ағымдағы жылы 40 тонна тұқы, 60 тонна форель балығы өндіріліпті. Мұның бәрі де балық шаруашылығын дамытуда елеулі табыстар деуге болады. Бұдан бөлек, шаруашылықтар 12 тонна балық жемін алу үшін мемлекет тарапынан 15 млн теңге субсидия алған. Сонымен қатар Қордай ауданындағы «Қордай фиш» балық шаруашылығы қосымша 2,5 гектар жер алып, балық өңдеу цехының құрылысын бастап кетті. Бұл шаруашылық өткен жылы 40 тонна форель өндірсе, биыл оны 60 тоннаға жеткізіп отыр.
Дей тұрғанмен, өңірде балық шаруашылығын дамыту ісінде бірқатар кедергі бар. Бүгінде балық шаруашылығымен айналысу үшін басты мәселе судың тұрақсыздығы екен.
«Өткен жылы облыстағы жергілікті маңызы бар 121 балық шаруашылығы су айдындарының су тұрақтылығы зерделенді. Алайда тек 17 айдында ғана су тұрақты болды. Қалған 104 су айдынында егін шаруашылығы қажеттіліктеріне байланысты су деңгейінің төмендеуі байқалды. Бұл өз кезегінде балықтардың қырылу қаупін тудыратыны белгілі. Өзендердің бойынан жасанды тоғандар жасауға еліміздің Су кодексіне сай су қорғау аймақтары мен су қорғау белдеулерінде құрылыс жұмыстарын жүргізуге рұқсаттың болмауы қол байлап отыр және мәселе әзірше ашық күйінде қалуда», дейді А.Оразбеков. Сондай-ақ басқарма басшысы облыс әкімінен биылға бөлінетін мемлекеттік грант есебінен 40 млн теңгені балық шаруашылығына шабақ өсіру мен жем дайындау цехтарын салу үшін қарастыруды сұрап отыр. Бұл сұраныс орындалса, онда өңірдің балық шаруашылығындағы бірқатар мәселесі шешімін табуы мүмкін. Қазір аймақта бірқатар кәсіпкер балық өсіруге ниетті. Бірақ олардың шаруамен алаңсыз айналысуы үшін де түрлі мәселе туындауда. Мәселен, кәсіпкер Ерболат Саурықов балық өсіруге арналған бассейн салу үшін 60 сотық жер алған. Алайда бүгінде 45 сотық жердің иелері табылып, енді жоспарлаған істі жүргізуге қолбайлау болып тұр. Сондай-ақ Жамбыл ауданы, Шайқорық ауылының тұрғыны Әбдірахым Қуанышбаев та – балық өсіруге ниетті кәсіпкерлердің бірі. Ол да екі жылдан бері субсидия ала алмай, биыл ғана құжат жинап жүр. Өңір шаруаларында осы сияқты мәселе көбейіп тұр.
Облыста болашақта балық экспортын дамыту да жоспарда бар. Бірақ су айдындарының мәселесін шешіп алу маңызды болып тұр. «Шу-Талас облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясы» балық шаруашылығы бөлімінің бас маманы Нұржамал Көлбаеваның айтуынша, майда шабақ өсірумен өңірде Жамбыл, Меркі және Қордай аудандарында орналасқан 3 тәлімбақ айналысады. Биыл облыс бойынша барлығы 75 млн 415 мың 300 теңгеге 946 090 майда балық жіберу жоспарланып, бүгінде 920 100 балық шабақтары жіберілген. Алайда «Тасөткел» және «Ақкөл» су айдындарына балық жіберу жұмысы толығымен орындалмаған. Мәселен, балық шаруашылығын дамыту жоспарын орындамаған және балықтандыру жұмыстарын жасамаған субъектілермен өткен жылы 15 келісімшарт бұзылған. Қазіргі уақытта тағы да 6 субъектімен келісімшарт бұзу туралы құжаттар сотқа жолдау үшін дайындалуда. Әрине, бұл да өңірде балық шаруашылығын дамыту жұмыстарын жүргізуге кедергі келтіреді. Тиісті мәселелерді шешіп, жоспарды жүзеге асыру – алдағы уақыт еншісінде.
Жамбыл облысы
