Бар мәселе әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бағасының көтерілуінде болып тұр. Бізде бұл санатқа 19 тауар жатады.
Рустам Жүрсіновтің айтуынша, әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бағасының көтерілуіне қарсы күресте монополияға қарсы ведомство тарапынан бөлшек сауда желілеріне қатаң шаралар қолданады.
– Бағаны реттеудің мұндай тетігі өткен ғасырдың 80-ші жылдарында қолданылған және тиімсіздігін көрсеткен. Соның салдарынан дүкен сөрелері қаңырап бос қалып, елде әлеуметтік-экономикалық күйреу басталды. Демек біз өткеннен сабақ алмаған екенбіз. Қазір нарықтық экономика дәуірлеп тұр. Демек бағаны да нарықтың өзі реттеуі керек. Әрине, бағаның негізсіз өсуі азаматтардың қалтасына салмақ салары сөзсіз. Бірақ бағаны шамадан тыс реттеу кезінде әлеуметтік-экономикалық көмек тапшылығы пайда болады. Өйткені бөлшек сауда әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларынан мүлдем бас тартады. Мәселенің көкесі сол кезде туындайды, – дейді Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл.
Шынында да, шамадан тыс шектеу қойыла берсе, бөлшек сауда өкілдері үшін әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларын сату экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Оның үстіне тауар құны шекті бағадан асып кетсе, саудагер қатаң жазаланады.
Бизнес-омбудсменнің дерегінше, дамыған елдерде тауарды сауда желілері арқылы сату бөлшек сауданың шамамен 80 пайызын құрайды. Бұл көрсеткіш Ресейде 69 пайызға, Беларусьте 61 пайызға тең. Ал Қазақстанның көрсеткіші 31 пайызға зорға жететін көрінеді.
– Демек мемлекет өзі ұсынған шаралар арқылы әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына шекті бағаларды сақтау бөлшек сауданың бәсекеге қабілеттілігін шектейді. Өз басым бағаны тек нарықтық әдістермен реттеуге болатынына сенімдімін. Дәл осы үшін монополияға қарсы органдар жұмыс істейді. Бөлшек сауданы әкімшілік жауапкершілікке тарту дұрыс емес. Супермаркет желілері әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бағасының төмен болуына өздері мүдделі. Сондықтан олар аталған санаттағы тауарлар бағасының негізсіз өсуіне жол бермеу бойынша контрагенттермен өз бетінше жұмыс жүргізеді. Сондықтан баға мониторингінің пысықталған тетігін пайдалана отырып, монополияға қарсы комплаенс құралдарын енгізу тәсілін әзірлеу қажет, – дейді Р.Жүрсінов.
Белгілі болғандай, мұндай мониторингтің қағидаттары ынтымақтастық, сенім, заңдылық, ашықтық, кеңейтілген ақпараттық өзара іс-қимыл болуы тиіс. Монополияға қарсы комплаенстің сыртқы актісін келісе отырып, кәсіпкерлер монополияға қарсы органмен келісім жасайды. Яғни тауар нарығындағы «ойын ережелерін» белгілейді. Оларды сақтаған жағдайда кәсіпкерлер жауапкершілікке тартылмайды.
Бұл ретте бизнес-омбудсмен әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына қатысты үстемеақы бекітуді ұсынып отыр. Бұл тасымалдау, сақтау және тағы да басқа шығындарды өтеуге тиіс.
– Бизнес қабылдаған міндеттемелерді бақылауды 2020 жылы заңнамалық түрде енгізілген баға мониторингі тетігі арқылы тұрақты негізде жүзеге асыруға болады. Аталған тетік монополияға қарсы органның қызметкерлеріне шот-фактуралар, жүк құжаттары секілді растайтын материалдарды ұсына отырып, әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларын бөлшек саудада өткізу, сатып алу бағалары туралы ақпаратты қолжетімді етеді деген болжам бар. Деректермен, құжаттармен алмасу құралы Салық кодексінің ережелерінде қамтылған, – дейді бизнес-омбудсмен.
Бұл ретте, Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігіне монополияға қарсы органның базасында мүдделі ұйымдардың қызметкерлерін тарта отырып, талдау орталығын құру туралы ұсыныс жасаған екен. Р.Жүрсіновтің пікірінше, орталықтың қызметі тауарлардың бағасына талдау жүргізуге, нарықта жағымсыз көріністердің пайда болу себептерін анықтауға бағытталуы керек. Бұл мемлекеттік органдар тарапынан жазалау шараларын қолданбай-ақ әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасын реттеуге мүмкіндік береді деген сенім береді.
