Өңірлік университет инновациялық өсудің орталығы болуы керек

Жалпы университеттің бірінші, екінші миссиясы білім мен ғылым болса, үшінші миссиясы – қоғам дамуына ықпал ету. Осы үшінші миссияны іске асыру шеңберінде университет маңызды мәселелерді шешуге тікелей қатысады, экономикалық өркен­деуге, оң әлеуметтік өзгерістерге және мәде­ни өсуге септігін тигізеді.

Үшінші миссия (міндет) үздіксіз білім беруді, әлеуметтік және мәдени дамуды, цифр­ландыруды, түлектерді жұмыс­пен қамтуды және жастар бастамаларын жүзе­ге асыруға жәрдемдесуді қамтиды. Универ­ситет қоғам өміріндегі өзгерістердің индикаторы ретінде әрекет етуі тиіс.

Заман талабына сай маман даярлау әр университеттің негізгі міндеті. Ал өңір­лік университет сол аймақтың негізгі проб­лемаларының шешу жолдарын тауып, сұ­ранысты қанағаттандыруы тиіс. М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік универ­ситеті оңтүстік өңірдегі ірі университет бол­ғандықтан Жамбыл облысының ғы­лыми қажеттілігін қамтамасыз етіп, кадр тап­шылығын болдырмауды мақсат етеді. Осы тұста біздің өңірге – Жамбыл облысына не қажет және өлкемізді дамытуға қандай үлес қоса аламыз, әлеуметтік-экономикалық әлеуетіне қалай әсер ете аламыз деген заңды сауал туындайды. Біздің университетті жыл сайын 4-5 мың студент таңдап, оқуға түссе, соншалықты жас оқуын тәмамдап, еңбек жолын бастайды. Яғни олардың басым көпшілігі облыс көлемінде өз салалары бойынша жұмысқа орналасып, маман атанады. Біз даярлайтын технолог, инженер, су ресурстары, мелиорация, химия, ақпараттық технологиялар, робототехника, нанотехнологиялар мамандары, ұстаз, экономист, заңгер және басқа да мамандар өңірдің өркендеуіне өз үлестерін қосып отыр. Қажетті кадрмен қам­тумен қатар, Дулати университеті мәселелердің, экономикалық, әлеуметтік сұрақ­тардың шешімін табуына, ғылыми әлеуетті жақсартуға айтарлықтай қомақты үлес қосып келеді.

Біздің университет бакалавриат, магистратура және докторантурадан 200-ден астам білім беру бағдарламалары бо­йынша маман даярлайтын өңірдегі ең ірі жоғары оқу орны. Білім алушыларды даярлау инновациялық білім беру бағдарламаларын, оқытудың заманауи технологияларын, ғылыми зерттеулерді іске асыру негізінде жүзеге асырылады. Білім беру бағдарламаларын жобалау бітірушінің жұмысқа орналасу мүмкіндігін және жұмыс берушілердің талаптарына сәйкестігін қамтамасыз ететін кәсіптік стандарттар негізінде жүзеге асырылады. Еңбек нарығында Дулати университетінің түлектеріне сұраныс жоғары. Біздің тү­лектерге мемлекеттік, жеке меншік мекемелерден, кәсіпорындардан, қызмет көрсету саласы мен білім беру және ғылым ұйымдарынан жылда шақырту түседі. Университетімізде білім алған жас мамандарды жұмысқа орналастыру орта есеппен 75-95%-ды құрайды.

Инновацияны дамыту, өндірісте білім мен ғылымды ұштастыру – университеттің негізгі стратегиялық міндеттерінің бірі. Теориялық білім мен өндірістік тәжіри­бені ұштастыру мақсатында облыс кәсіп­орындары базасында университет кафедралары филиалдарын ашты. Бүгінгі таңда осындай 40-тан аса филиал жұмыс істеп тұр. Бұл филиалдардың атқаратын негізгі жұмысы – өндірістік тәжірибені ұй­ым­дастыру, дуалдық оқытудың элемент­терін тиімді енгізу, сонымен қатар студенттерге дипломдық жұмыстарын өндіріс мекемелерінде орындауға жағдай жасау.

Дулати университетінде «Инновация және кәсіпкерлікті дамыту» орталығы жұмыс істейді. Бұл орталық студент­тері­мізді өз мамандықтарын игерумен қатар, шағын және орта бизнеспен айналысуға үйре­теді. Бүгінгі таңда мемлекетімізде шағын және орта бизнесті қолдау мақса­тында көптеген грант бөлініп, әр тал­пынған адамның өз мақсатына же­туіне жағдай жасалып жатыр. Аталған орталықтан біздің студенттер мемлекеттік гранттар туралы ақпаратпен танысып, жобаларын ұсынып, оны жетілдіре алады.

Аймақтық университет инновациялық өсудің орталығы болуы тиіс. Яғни өңірде қолға алынатын тың жобалардың басы-қасында болу бізге жүктеледі әрі оны жүзеге асыруда ғалымдарымыз күш салуы керек. Бұл тұрғыда ғылыми-зерттеу жұмыстары оқу ордамызда жүйелі жүр­гі­зіліп келеді. Солардың біршамасына тоқ­талып өтсек.

Жамбыл облысы ауыл шаруашылығы мен мал шаруашылығы дамыған өңір екені белгілі. Университет ғалымдары осы са­лаларды дамытуға өзіндік үлестерін қосып келеді. Мәселен, оқу ордасының жас ғалымы, докторант Дәулет Егембердиев топырағы тозған егістік алқаптары мен соры шыққан жерлерді (тұзды) қалпына келтіретін тыңайтқыш ойлап тапты. Бұл тыңайтқыш ауыл шаруашылығы өні­мін арттыруға септігін тигізеді. Ғалым­ның бұл жобасы NURINTECH инно­вациялық жобалар жарысында, өзге де ғылыми байқауларда үздік деп танылған, Финляндияда 1-орынды жеңіп алған. Аталған тыңайтқышты сұйық және құр­ғақ күйінде қолдануға болады. Ауыл шаруашылығына тың серпіліс әкелетін бұл жаңалық Талас және Сарыағаш аудандарында тұзды жерлерде сыналды. Нәтижесі мамандарды таңғалдырып отыр. Өніммен қоса жердің құнарлығы да артқан. Ғалымның ойлап тапқан тыңайтқышы осы күнге дейін Польша мен Ресейге жөнелтіліп, оң бағасын алды.

Университетіміздің тағы бір ғалымы PhD доктор Арман Қабдушев Білім және ғылым министрлігінің Ғылым комитеті 2021-2023 жылдарға арналған ғылыми және ғылыми-техникалық жобалар бойын­ша гранттық қаржыландыру конкурсынан жеңіске жетті. «Дифференциалды қасиеттері бар тампонажды ерітінділер әзірлеу» тақырыбындағы жобасы үздік деп танылып, жобаны жүзеге асыру үшін 48,6 млн теңге арнайы грант бөлінді. Ғалымның жобасы мұнай-газ ұңғымаларының (скважина) сапасын арттыруға бағытталған. Бүгінде бұл аса маңызды. Себебі ұңғыма сапасының төмендігі газ өндіру барысында көптеген проблемаға алып келеді. Алдағы уақытта Арман Арыстанғалиұлы осы жоба бойынша зертхана ашып, тәжірибе жүргізіп және ашқан жаңалықты өндіріске енгізуді көздеп отыр.

Дулати университетінің «Ә.С.Ахметов атындағы наноинженерлік әдістері» ғылыми-зертханасының жұмысы аймақ дамуына өзіндік үлес қосып келе жатқанын айрықша атап өткеніміз жөн. Аталған зертханада тамақ өнеркәсібіне қатысты біршама ғылыми жаңалық ашылды. Соның бірі – бие сүтін құрғақ сүтке айнал­дырып, таблетка күйінде шығару. Адам денсаулығы үшін аса қажет бие сүті – қымызды мұздату технологиялары арқылы құрғақ күйге айналдыру кейбір елдерде жүзеге асырылды. Біздің елімізде қымыздан құрғақ ұнтақ алу және оны порциялық таблеткалау алғаш рет Тараз өңірлік университетінде іске асырылды. Университетте бие сүтін шайқау­дың температуралық режімінің өзгерту нәтижесінде сақтау мерзімін 2 айға жеткізу технологиясы әзірленді. Бұл технология «Заң» ЖШС-да енгізілді. «Хан қымызы» деп аталатын бұл пайдалы сусын тұтынушы сұранысына ие. Университетте қымыздың сақтау мерзімін арттыру бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары жалғасуда.

Білім ордасының оқытушы құрамымен қатар студент жастары да ғылымда алға қадам басып келеді. ЕNACTUS DULATY командасының ауылшаруашылыққа қа­тысты Soil жобасы республикалық деңгейде үздік деп танылды. Бұл жоба жерді құнарландырып, егіннің бітік шығуына бағытталған.

Өңірлік университет аймақтағы әлеу­меттік проблеманың шешілуіне де үлес қосып келеді. Оның нақты айғағы – арнайы санатқа жататын білім алушылардың төлемақысына жасалатын жеңілдіктер. 2020-2021 оқу жылында әртүрлі санатқа жататын 2 253 студенттің төлемақысына 100, 50, 40, 30, 20, 15%-на жеңілдіктер бе­рілді. Олардың қатарында ата-ана қам­қорлығынсыз қалған балалар, I, II, III топқа жататын мүмкіндігі шектеулі жас­тар, көп балалы отбасынан шыққан балалар мен түрлі интеллектуалдық ойындардың, олимпиада конкурстарының жеңімпаздары, спортшы жастар бар.

Дулати университеті құрамында «Ұс­таз» институты жұмыс істейді. Бола­шақ педагог мамандарды даярлаймыз. Қазір педагог мамандарға мемлекет та­рапынан жақсы қолдау көрсетіліп жатыр. Осыған байланысты ұстаз бола­мын деген жастардың қатары жыл сайын артып келеді. Институтта істеліп жат­қан игі жұмыстардың бірі – ұс­таз­­дарды қолдап, біліктілігін арттыру мақ­сатында ұйымдастырылатын түрлі курс­тар мен ауқымды конференциялар. Бұл іс-шаралар алыс ауыл-аймақтағы ұстаздардың өзара тәжірибе алмасуына, білімдерін жетілдіруге, озық мектептердің тәжірибесін игеруге мүмкіндік береді. Жуырда ғана осы институттың екі бір­­дей ғалымы ҚР БжҒМ 2021-2023 жыл­дарға арналған ғылыми және ғы­лыми-техникалық жобалар бойынша гранттық қаржыландыруға арналған конкурста жеңіске жетті. Профессор Кла­ра Жайдар­бекқызы Бұзаубақова мен PhD доктор Гүлнұр Болатбекқызы Исабе­кова жақын арада өздерінің тың жобаларын жүзеге асыруды көздеп отыр. Ғалымдарымыздың бұл бастамасы да өңірдің өсуіне өз септігін тигізеріне сенім мол.

Дулати университеті елімізге су ша­­руа­шылығы мамандарын даярлай­тын бірден бір жоғары оқу орны екені баршаға аян. Гидравлика, гидротех­никалық құрылымдар, сорғылар және су көтеру қондырғылары, гидроэнергетика, гидромелиорациялық және гидро­техникалық жұмыстар технологиясы мен ұйымдастыру, ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз ету мәселелері бойынша оқу лаборатория­ларында зерттеулер жүргізіледі. Оқу орнының бастамасымен бүгінгі таңда ауылшаруашылық саласында тың жобалар жүзеге асырылып, тамшылатып суару, жерді құнарландыру мәселелері бойынша ғылыми жұмыстар жүзеге асырылды. Университет су ресурстары, орман шаруашылығы бойынша кәсіби стандарттарды әзірлеген республикадағы жалғыз жоғары оқу орны. Су ресурстары және суды пайдалану, орман шаруашылығы бойынша тізгінді Дулати университеті өз қолына алып, осы саладағы жетекші ғалымдармен бірге стандарттарын әзірлеп, «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасында бекітті.

Ғалымдарымыз Қазақ су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты мамандары­мен бірлесіп, зерттеу жұмыстарын жүр­гізеді, су шаруашылығына қатысты өзекті мәселелердің шешімін табады. Тек Жам­был аумағымен шектелмей, республика бойынша зерттеумен айналысады. ТМД елдерінің аумағындағы ауылшаруашылық жерлерін мелиорациялаудың концепция­ларын жасауға, сондай-ақ «Арал теңізі алабындағы су және жер қорларын тиімді пайдалану және қорғау стратегиясы» бағдарламасына және Арал қорының алғаш­қы бағдарламаларын бағалауға Ресей­дің, Өзбекстанның, Қырғызстанның, Түрікменстанның және Тәжікстанның көрнекті ғалымдарымен бірге атсалысты. Өңірдің өзекті мәселесінің бірі – ауыл­шаруашылық саласын дамытуда, ауызсу тапшылығын жоюда ғалымдарымыздың еңбегі жыл сайын еселене бермек.

Туризмді дамыту – экономиканың жақсаруына айтарлықтай үлес қосады. Тараз қаласы тарихтың алтын діңгегі екені белгілі. Осы тұста университетте «Ақпарат және медиакоммуникация» орталығының бастамасымен өңірлік туризмді дамытуға бағытталған Visit Taraz жобасы жүзеге асырыла бастады. Бұл жоба 2020 жылы 6-шілдеде Жамбыл облысы әкімдігі мен Дулати университеті арасында бекітілген Меморандум негізінде іске асты. Жоба аясында туризмнің екі бағыты: мәдени танымдық және этнографиялық туризм, киелі жерлер немесе рухани туризм бағыттары қамтылады. Жобаның мақсаты – Жамбыл облысында ішкі туризмді дамыту үшін сакралды, тарихи-мәдени жерлерді, әдет-ғұрып, салт-дәстүрді, ұмыт болып бара жатқан кәсіп түрлерін ха­лық арасында насихаттау арқылы отан­дық және шетелдік туристерді тарту, өлкемізге қызығушылықты арттыру. Міне, осы мақсатта бүгінгі таңға дейін бағдарламаның 16 саны жарыққа шық­ты. Шетелдік көрермендер үшін бағ­дарламаның ағылшын тіліндегі контенті әзірленуде. Бағдарлама Жамбыл жерінің тамашасын насихаттап, қатпарлы тарихымызды көпшілікке жеткізіп, ең бастысы қонақтардың қызығушылығын арттыруға ықпал етеріне сенеміз.

Университетіміздің студенттері қала құры­лысының қарқынды жүргізілуіне өз үлес­терін қосып жатқанын мақтана айта аламыз. Жылда студенттер құрылыс жасағына мүше жастар облыс бойынша аудандарда, қалада белгіленген нысандарда жұмыс істеп келеді. Құрылыс, жөндеу жұмыстарымен қатар «Жасыл ел» жасағының жастары қала тазалығының сақшысы болып жүр. Арық, каналдарды тазалап, айнала тазалығын күзетіп, көгалдандыру жұмыстарына белсене қатысады. Әрине, жастардың еңбегі тиісті бағаланады, уақтылы жалақы төленеді. «Жас келсе – іске» демекші, еңбекші жас­тарымыз өз елінің, туған өлкесінің нағыз жанашыры екенін осылайша дәлелдеп келеді. Бұл да бір жастарымыздың өз туған өлкесіне сіңірген еңбегі.

Университетіміздің ерікті жастарының еңбегіне ерекше тоқталғым келеді. Себебі бұл белсенді жастарымыз еш қиындықтан қашпайтын, еңбектеріне еш ақы талап етпейтін нағыз ел жанашырлары, ұлтының адал азаматтары. Әсіресе, пандемия салдарынан туындаған қиындықтармен күресуде университет волонтерлары көп еңбек етті. Оны әрдайым мақтан тұтамыз. Облыста волонтерлық қозғалысты тиімді ұйымдастыру мақсатында «Ашық жүрек» жобасы жүзеге асты. Оның директоры болып біздің студентіміз Бауыржан Жұмат бекітілген болатын. Біздің ер мінезді ерікті студенттеріміз өздеріне жүктелген жұмысты абыроймен атқарып келеді.

Университетіміздің басты ұстанымы­ның бірі – академиялық адалдықты сақтау. Білім беру миссиясын нәтижелі іске асыру үшін академиялық адалдықтың маңызы зор. Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов жоғары оқу орындары тазалық пен адалдықтың ортасы болуы тиіс деген тапсырмасы бар. Тиі­сінше, М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік уни­верситеті осы бағыттағы саясатты бел­сенді түрде қолдайтындардың қата­рында. Парасаттылық құндылықтарын іс-әрекетке айналдыру оңай болмауы мүмкін, бірақ дәл осы іс-әрекеттер академиялық адал­дықты толықтай қалыптастыру үшін аса қажет.

Академиялық адалдық – жемісті жұ­мыс­тың кепілі. Яғни жемқорлықсыз таза ортада ғана білім, нәтиже, жеңіс бол­мақ. Оқу ордамыз өз бағытынан таймау мақсатында академиялық адалдықты сақтауда үздіксіз жұмыс жүргізеді. Уни­верситетте Sanaly Urpaq фронт-офисі, «Адалдық алаңы» клубтары жұмыс істейді. «Таза сессия» акциясы әр сессия сайын жүргізіліп, студенттер арасында түрлі сауалнамалар ұйымдастырылады. Ака­демиялық адалдықтың сақталуына оқытушы мен студент қатар жауапты. Біз бұл бағыттағы жұмысты жетілдіріп әрі жалғастыра беретін боламыз.

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, Дулати университеті тек мамандарды даяр­лайтын білім ордасы емес, сонымен қатар аймақтың, елдің әлеуметтік-экономикалық саясатын белсенді жүзеге асыратын университет. Оңтүстік өңірінің дамуына айтарлықтай әсер етеді. Айталық, білім беру қызметі, зерттеулер, студенттерге жасалатын көмектер мен жеңілдіктер аймақтың экономикасына қосқан үлесі болса, аумақтағы ірі жұмыс беруші бола отырып әлеуметтік жағдайды реттеуге де ықпалын тигізуде. Сонымен қатар өңірдің білім беру және инновациялық әлеуетін дамытуда, аймақтағы еңбек өнімділігін арт­тыруға, өңірдегі әлеуметтік жағдайдың дамуына университеттің қосқан үлесі аз емес.

Ержан ӘМІРБЕКҰЛЫ,

М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің басқарма төрағасы-ректор м.а.