Осы орайда Президенттің жоғары оқу орындарына талапты күшейту бойынша берген тапсырмасы қолға алынып, Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарын кезең-кезеңімен салаландыру, біліктілікті, сапаны арттыру мақсатында бейіндеу бағытындағы жұмыстарды жалғастырып келеді.
Тиісті министрлік тарапынан былтырдан бері республикада 38 жоғары оқу орны бейінді емес бағыттар бойынша 150-ден астам лицензия қосымшасынан айырылып, биылғы оқу жылының аяғында 14 бағыт бойынша лицензияларын қайтаратыны мәлім болған-ды. Бұл оқу орындарының әкімшілігіне де, білім алып жатқан студенттерге де тосын жағдай болды. Ал жоғары оқу орындарының лицензияларына мониторинг жүргізудің себептерін түсіндірген министрлік бұл істі сұранысқа ие емес мамандықтарға қатысты деп түсіндірген болатын. Мысалы, Білім және ғылым саласында сапаны қамтамасыз ету комитетінің деректеріне сүйенсек, кейбір университеттерде 1-4-курстарда барлығы 10-15 студент немесе әр курста 3-4 адамнан оқитын бағыттар анықталған.
Ал министр А.Аймағамбетов елімізде педагогтер даярлайтын 86 жоғары оқу орнының 60-қа қысқарғанын атап өткен болатын. Осы аталған 86 оқу орнының барлығында дерлік сапалы мамандар даярлауға мүмкіндік жоқ. Сонымен бірге IT және медицина саласында да осы көрініс орын алған. Министрдің айтуынша, осыдан 5-7 жыл бұрын тексеруден кейін лицензиясынан айыру қажет болса, қазіргі кезде бұл мәселе түбегейлі регламенттелген. Анықталған кемшіліктерді түзетуге мүмкіндік беріліп, біраз уақыттан кейін тексеру қайта жүргізілуде. Бұл ұзақ уақыт алатын үдеріс болғанымен, өз қызметіне адалдық танытатын жоғары оқу орындары бұдан қорытынды шығаруы тиіс болатын.
Академик, филология ғылымдарының докторы, профессор Кәрімбек Құрманәлиев тиісті министрлік мемлекеттік маңызы зор мәселеде байыптылық танытып, бірден университеттерді бас лицензиясынан айыру емес, сапасыз мамандықтар лицензиясының күшін жоюдан бастағанын құптайды. Президент айтқандай, қашанғы сапасыз жоғары оқу орындары біліксіз маман, сапасыз диплом беруді жалғастыра береді. Сарапшы атап өткендей, әрбір университет мамандықтарымен, білікті мамандарымен мақтануы керек. Бүгінде 50-60, кемінде 10-15 мамандық бойынша мамандар даярлайтын оқу орындары көбейді. Кезінде экономист мамандарын «Нархоз», заңгерлер мен журналист мамандықтарын – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, шет тілі мамандарын Алматы шет тілдер институты, мұғалімдерін «КазПИ» мақтан ететін еді. Бұл оқу орындары кәсіби мамандардың ұстаханасы ретінде танылды. Ал заманауи кеңістікте сапалы біліммен танылу үшін мамандандырылған университеттер құратын кез келді.
Білім саласындағы түйткілдерді тілге тиек етіп жүрген еліміздегі алғашқы жекеменшік оқу орны Алматы менеджмент университетінің президенті Асылбек Қожахметовтің дерегіне сүйенсек, білім жүйесін реформалауда кедергі болатын бірқатар мәселе бар. Біріншіден, Қазақстанда студенттер саны көп. Студенттердің саны республика тұрғындарының шамамен 3 пайызын құрайды. Мысалы, 2018-2019 оқу жылында 1 млн адамға шаққанда 7 жоғары оқу орнынан келеді. Бұл көрсеткіш Малайзиядан екі есеге көп. Осыған қарап еліміздің экономикалық дамуына жоғары оқу орындарының ықпалын көруге болады. Сарапшының айтуынша, білім жүйесіндегі бәсекеге қабілетін арттыру үшін оқыту парадигмасын өзгерту қажет. Яғни жоғары оқу орындары арасындағы бәсекелестікті, интернационализация деңгейін арттыруды ұсынған сарапшы университет білім беріп қана қоймай, жеке тұлғаға бағытталған әдісті пайдалана отырып, студентті өмірлік құндылықтарды, әлемді тану дағдыларына баулу қажетін айтады. Ал мемлекеттік жоғары оқу орындарында жыл сайын қарастырылып, жаңартылып отыратын оңтайландырудың тиімді әрі ашық құралдарын енгізген кезде ғана бәсекеге қабілетті болады.
Ал тексеру жағы, бақылау жүйесінің, сонымен бірге талаптары мен стандарттарының нормативтік-құқықтық салмағы шамадан тыс екендігіне қатысты ойларын бұқаралық ақпарат құралдарында ашық айтып жүрген бизнесмен Нұркен Халықберген де республикада студенттер санының көптігімен келіседі. Сарапшының дерегінше, елімізде бір жоғары оқу орнына 300 мың адамнан келсе, бұл көрсеткіш Америкада 60 мыңның айналасында. Көкейкесті көп мәселенің қатарында жоғары оқу орындары санының азаюы біріншіден, оқу бағасының өсуіне әсер ететінін алға тартқан бизнесмен мұндай жағдайда ауыл балалары үшін оқу бағасы қолжетімсіз болуы мүмкін екенін айтады.
Қалай дегенде де еліміздегі білім сапасын арттыру жоғары оқу орындарының санын азайтумен ғана шектелмейтінін аңғарамыз. Бірқатар сарапшылар елімізде әлі де кеңестік басқару жүйесінің тетіктері сақталып отырғанын тілге тиек етсе, енді бірі қолға алынған тексерулер мен есеп беру формалары тәртіп бұзушылықты анықтап, жазалау мен маман ауыстыру мәселесімен шешілмеуі керек деген уәжін айтады. Яғни жоғары оқу орындарын басқаруды уақыт талабына сай жаңаша жүйелей отырып, жоғары білімнің интернационалдануын күшейту, елімізден кететін білімділер санын теңестіру, бюрократиялық кедергілерді жою, қаржыландыру, қандастарға квота бөлу, тағы да басқа түйткілді мәселелер таяу жылдарда шешімін табуы қажет.
