Бабын тапсаң, бамбук та өседі
Кәсіпкер – осыдан 10 жыл бұрын облыста жылыжай шаруашылығын алғаш қолға алғандардың бірі. Талабы табысты іске айналып, бүгінде 70 сотық жылыжайы тұрақты жұмыс істеп тұр. Жылына 50-60 тонна қызанақ пен қияр жинайды. Ыстық бұлақ суы арқылы жылытылып отырған жылыжайдың айналасына тұтас кешен орнатты. Осы судан тоған жасап, Өзбекстаннан Африка жайыны балығының шабақтарын сатып алып, өсіріп жатқаны тағы бар. Одан бөлек мал шаруашылығын да қолға алды.
– Осы шаруашылықтардың бәрі бірінің жоғын бірі жауып, бір-бірімен байланысып тұр, – дейді Амантай Бектайұлы. – Мысалы, жеміс-жидек тұқымбағын осыдан төрт жыл бұрын аштық. Біз алғанға дейін бұл жер егістікке де, жайылымға да жарамсыз саналып бос жатыр екен. Осы жерден бұрғылап, су шығардық. Қазір бұл алқапты суландыруға толығымен жетіп, күре жолға қарай егілген талдарға да жетіп тұр.
Тұқымбақ ұстау – өте тиянақты тірлікті талап ететін жұмыс. Мысалы, қазір жеміс ағашын дәннен шығаратындар аз. Негізі осы әдіспен өскен ағаш 70-80 жыл жеміс береді. Ал көшеттеп егілген талдың ғұмыры 18-20 жылдан ұзамайды. Оның үстіне сырттан келіп жатқан көшеттің көбі ауру. Сондықтан да бағбан жеміс ағаштарын қаламша арқылы будандастырып жатыр. Былтыр көшеттер мен жеміс сақтайтын қойма салуды ойға алған. Осы шаруаны жобаламақ болып көршілес Түркістан облысындағы тұқымбақ тәжірибесімен танысты. Олар көшеттің көбін Польша, Италия, Түркия мемлекеттерінен алады екен. Екі мың тонналық қоймалары да жұмыс істеп тұр. Тұқымбақтағы ағаш та, жеміс те көздің жауын алады. Бірақ бақты бір маусымда 16 мәрте улайтындары көңіліне қона қоймады. Алма сақтайтын жер де осындай өңдеуден өтеді екен.
– Түрлі химикатқа толы жеміс-жидек сырт мемлекеттерден онсыз да ағылып келіп жатыр. Біздің бар мақсатымыз жұртқа таза өнім жегізу болу керек. Сондықтан да мен осы жердің өзін малдың қиы, тауықтың көңі арқылы өңдеймін. Ізденіп жүріп, балығы су жеміс ағашына таптырмайтын дәрумен екенін білгесін, оны да өсіруді қолға алдық. Енді қойманы өз күшіммен бастап көрмек ойым бар, – дейді кәсіпкер.
Жылыжайға да, мына тұқымбаққа да электр желісін өздері тартты. Алмабақтың жанынан құдық қаздыруда да бар шығын қалтасынан шықты. Мемлекет тарапынан көмек бола ма деген үміті ақталмаса да, алға қойған мақсатынан айныған жоқ. Қолдау демекші, қазіргі субсидиялау талаптарының түсініксіз тұстары көп. Тіпті кейде шаруаға арналған қаржы оң қалтадан алынып, сол қалтаға қайта салынғандай әсер қалдыратыны рас. Мысалы, былтыр жемшөпке берілген субсидияны талайлар ала алмай қалды. Биыл осы мәселе бір тәртіпке түсті деген хабар бар, бірақ әлі салалық министрліктің бұйрығы шықпай тұр.
– Бір ағаштағы 100 алманың тең жартысы сатуға жарайды делік. Қалғанын да кәдеге жаратуымыз керек. Сол үшін арнайы цех ашу ойда бар. Мысалы, қазір мандариннің
1 литр шырыны 300 теңге тұрады. Ал базарда бір килосы одан 2 есе қымбат. Демек, біздің ішіп жүргеніміздің бәрі ұнтақ. Сонда табиғи шырын қазақтың ішіне жақпай ма? Жаққанда қандай, тек соған жағдай жасауымыз керек. Бұл әрі ұлт саулығын жақсартудың кепілі, – дейді кәсіпкер.
Әңгімеміз бамбуктан басталып еді ғой. Қазір Амантай Сарбасовтың тұқымбағында одан бөлек алма, өрік, алхоры, жүзімнің бірнеше түрі, миндаль, фундук, грек жаңғағы, анар, айва, алмұрт өсіп тұр.
«Бізде ештеңе өспейді» деген сөзді қою керек
Жаңағы жеміс ағаштары мен тропикалық өсімдіктерді өсірудегі мақсаттың бірі қазір ел арасындағы «Сырдың жеріне ештеңе өспейді» деген сөздің негізсіздігін дәлелдеу еді. Облыспен шектес Ақтөбе мен Түркістанға өскен тал-дарақ біздің жерге шықпайды деу адам сенетін әңгіме емес. Мысалы, былтыр Қызылорда қаласындағы танысына біраз тал егіп беріп кеткен. Артынша пандемия басталып кетті де, көшеттердің жағдайын білуге соғам деген жоспары жайына қалды. Жақында жол түсіп барғанда көрді. Өзі тіккен 44 көшеттің үшеуі ғана өнбей қалыпты. Қалғандары жайқалып тұр.
Бағбанның әкімдіктен халықаралық күре жол бойынан жер сұрап жүргеніне біраз болыпты. Сол жерге жеміс ағаштарын өсіріп, оны еңбек етіп, әлеуметтік жағдайын түзегісі келгендерге тапсырсам дейді. Айтуынша, бұл жобаны облыстың барлық ауданында жасауға болады. Ойға алғанына біраз болған шаруасының алда шешіліп қаларынан үмітін үзбейді.
Тағы бір қынжылтатыны, жеміс ағаштарын егуге талаптанғандардың көпшілігі көшетті сырттан алдырады. Әсіресе Өзбекстанның саудасын қыздырып отырмыз. Жергілікті тұқымбаққа мойын бұрып отырғандар аз.
Тұқымбақ жұмысын жолға қоя алатын маманның жоқтығы да аз мәселе емес. Әсіресе осы жұмысқа икемі бар жастарды тәрбиелеу керек. Бағбан бұл мәселені әкімдік өкілдерімен кездесуде сан мәрте көтерді. Колледждерде маман даярлау жайлы ұсыныс айтты. Бірақ, әзірше талап білдіргендер табылмай отыр.
– Тіпті науқандық жұмысқа адам таппай, Түркістан облысынан алдырып отырмыз. Бел үзіліп, білек талатындай да тірлік аз мұнда. Күніне 5 мың теңге төленетін сол жұмысқа жергілікті жігіттерді шақырып келтіре алмаймыз, – дейді Амантай Сарбасов.
Осы тұқымбақтан әрі қарай тау беткейінде ертеден келе жатқан бір бақ бар. Осыдан біраз бұрын әкесінен қалған сол баққа ие болып қалған жігіт келіп жолықты. Соның өтінішімен талдарын қарап шықты. Арасында жемісі қос жұдырықтай алмұрт та бар екен. Біздің қазір аргентикалық сорт деп сырттан тасып жатқан алмұртымыз осы. Оның да қаламшасы осы тұқымбақтан орын тепті. Кентауда өскен грек жаңғағының дәнін Түркістаннан тапты, Шымкентке барғанда бір түп анар әкеліп, оны да жерсіндірді.
Бой тіктеген 4 жылда біраз жұмыс істеліп, тұқымбақ жеміс бере бастады. Алдағы жоспар одан да көп. Ал оның іске асуы үшін тақыр жерден тұқымбақ жасаған бағбанның бастамасын қолдау керек. Өйткені бұл істің рахатын ел көреді.
Қызылорда облысы
