Мәселен, әлемді әбігерге салған 2020 жылдың қорытындысы бойынша жаһандық экономикадағы тікелей шетелдік инвестициялар көлемі 42 пайызға қысқарды. Әсіресе экономиканың өтпелі кезеңінде тұрған мемлекеттерге дағдарыс қатты әсер етті. Бұлардың шетелдік инвестициялар бойынша көрсеткіші 77 пайызға дейін азайды. Сол секілді инвестиция тартылатын жаңа жобалардың саны екі есе қысқарды. Мұндай жағдай Қазақстанды да айналып өткен жоқ.
Сыртқы істер министрінің орынбасары Алмас Айдаровтың мәліметінше, былтыр біздің елге тартылатын тікелей шетелдік инвестициялар 30 пайызға азайған. Дегенмен дер кезінде қабылданған шаралардың нәтижесінде елге 17,1 млрд доллар инвестиция құйылды. Жалпы, соңғы 10 жылда Қазақстанға жыл сайын орташа есеппен 24 млрд доллар инвестиция тартылып отырған. Тек, дағдарыс орын алған 2015 және 2020 жылдары ғана көрсеткіш айтарлықтай құлдырады.
– Былтыр бұған дейін басталған жобаларды жүзеге асыруға басымдық берілді. Соның нәтижесінде 41 инвестициялық жоба іске қосылды. Бұған шетелдің 1,6 млрд доллар көлеміндегі инвестициясы тартылды. Сөйтіп, елімізде 7 мыңнан астам жұмыс орны ашылды, – дейді А.Айдаров.
Өткен жылы шетелдік инвесторлар жүзеге асырған ірі жобалардың қатарында Түркістан облысының жаңа әуежайы бар. Оның құрылысына Түркияның YDA Holding компаниясы 206 млн доллар жұмсаған. Бұдан бөлек, түріктер 173 млн долларға Маңғыстау облысында туристік-қонақүй кешенін салды. Франция инвесторлары Жамбыл облысында 10 МВт-тық күн электр стансасының құрылысына 130 млн доллар бағыттады. Германияның Linde Group компаниясы Қарағанды облысындағы техникалық газдар өндірісіне 83 млн теңге көлемінде инвестиция құйды. Оңтүстік Корея HYUNDAI маркалы автокөліктердің өндірісі үшін 58,5 млн доллар жұмсады. Нидерландтың FoodVentures компаниясы Ақтөбе облысындағы бесінші буынды жылыжайдың екінші кезеңі үшін 22,3 млн доллар бағыттады.
Статистикаға сүйенсек, былтыр Қазақстанға бағытталған тікелей шетелдік инвестициялардың 90 пайызы әлемдегі негізгі 14 донор мемлекеттен құйылған екен. Олардың қатарында Еуропалық одаққа жататын Нидерланд, Швейцария, Бельгия, Франция, Германия, Италия бар. Бұдан бөлек, АҚШ, Ұлыбритания, Ресей, Қытай, Оңтүстік Корея, Түркия, Жапония және Біріккен Араб Әмірліктері біздің елге инвестиция тартқан.
А.Айдаровтың пікірінше, тікелей шетелдік инвестициялар ағыны 2022-2023 жылдары пандемияға дейінгі қалпына келмек. Ал негізгі меже – 2025 жылға қарай инвестиция көлемін 30 млрд долларға жеткізу. Бұл ретте, инвестициялардың жалпы көлеміндегі шикізаттық емес сектордың үлесін ұлғайту көзделіп отыр.
– Коронавирус пандемиясы экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттігін көрсетті. Осыған байланысты фармацевтика, өңдеу өнеркәсібі және азық-түлік салаларына инвестиция тартуға барынша басымдық беріледі. Бұл – бір. Екіншіден, инвестициялар тарту жөніндегі саясатты іске асыруда негізгі екпін логистика, цифрлық және «жасыл технологиялар» жаңа кен орындарын барлау секілді шетелдік инвесторлардың қызығушылығын тудыратын салаларға бағытталатын болады, – дейді Сыртқы істер министрінің орынбасары.
Бүгінде Қазақстанда инвестиция тартудың үш деңгейлі жүйесі құрылған. Онда барлық шетелдік мекемелер үшін 5 жылға арналған инвестициялық бағдарламалар әзірленген. Онда біздің тарап басымдық беретін салалар мен компаниялардың нақты саны көрсетілген. Бұл әдіс елшіліктерге бір айда 150 инвестормен жұмыс жүргізуге мүмкіндік береді екен. Тартымды ұсыныстар пысықталғаннан кейін шамамен 15 мүдделі компаниядан тұратын «short-list» қалыптастырылады. Олар кейіннен салалық мемлекеттік органдар мен әкімдіктерге бағытталмақ.
Айтпақшы, осы жылдың басынан ел Президентінің тапсырмасы бойынша жаңа инвестициялар ағынын қамтамасыз ету мақсатында жаңа инвестициялық құрал енгізілді. Бұл Стратегиялық инвесторларға ерекше жағдай жасайтын және Қазақстанның инвестициялық мүмкіндіктерінің барлық спектрін ашуға көмектесетін инвестициялар туралы келісім деп аталады.
Сыртқы істер министрлігі Инвестиция комитеті төрағасының міндетін атқарушы Ардақ Зебешевтің сөзінше, елімізде инвестицияларды басқарудың және инвесторлармен жұмыс жүргізудің жаңа алгоритмі енгізілген. Ондағы мақсат – қысқамерзімді келешекте нақты инвестициялық мәмілелерді жүзеге асыру әрі сүйемелдеу.
– Біріншіден, Премьер-Министрдің төрағалығымен инвестициялық штаб құрылды. Онда инвестициялық жобалар мен шетелдік инвесторларға қатысты туындайтын мәселелер қаралады. Екіншіден, инвесторлармен өзара іс-қимылдың тиімділігін арттыру үшін «Kazakh invest» ұлттық компаниясы мен «Астана» халықаралық қаржы орталығының базасында арнайы келіссөздер командасы, яғни Task Force құрылды. Бұл құрылым Үкіметтің атынан маңызды стратегиялық жобаларды пысықтау кезінде шетелдік компаниялармен жұмыс жүргізеді. Былтыр германиялық, кореялық, швейцариялық инвесторлар жүзеге асырған маңызды жобалар барысында аталған құрылымның пайдасы тиді.
Үшіншіден, орталық және жергілікті мемлекеттік органдарға негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі және тікелей шетелдік инвестициялар бойынша 5 жылдық нысаналы көрсеткіштер белгіленген. Инвестициялар жөніндегі жоспардың орындалуы бойынша өңірлердің рейтингі жүргізілетін болады, – дейді А.Зебешев.
Сондай-ақ инвестициялық келісімшарттар жасау бойынша мемлекеттік қызметтер автоматтандырылған. Былтыр жұмысты онлайн режімге ауыстырудың нәтижесінде келісімшарттар саны мен сомасы айтарлықтай көбейген. Мәселен, 2020 жылы 635 млрд теңгеге 56 инвестициялық келісімшарт жасалған. Бұл – соңғы 10 жылдағы ең жоғары көрсеткіш. Салыстырып қарар болсақ, 2018 жылы 501 млрд теңгеге 33 келісімшарт, 2019 жылы 365 млрд теңгеге 54 келісімшарт жасалған.
Елдің инвестициялық саясатында маңызды рөл атқаратын «Каzakh invest» ұлттық компаниясы» АҚ басқарма төрағасы Мейіржан Юсуповтың айтуынша, бүгінде компанияның инвестициялық жобалар пулында жалпы құны 72,5 млрд доллар болатын 471 жоба бар. Оның 115-і (жалпы құны 6,1 млрд доллар) жүзеге асырылған. 31,3 млрд долларлық 132 жоба іске асырылып жатыр. 55 жоба пысықталуда. Бұдан бөлек, 169 инвестициялық ұсыныс әзірленген.
– Іске асырылып жатқан жобалардың ішінде өңдеу саласында бірқатар маңызды жобалар бар. Атап айтқанда, Түркияның Yildirim холдингі Жамбыл облысында құны 325 млн доллар болатын кальцийленген сода шығаратын зауыт салуда. Ақмола облысында Испанияның TSK компаниясы 110 млн долларға ет өндеу кәсіпорнын салып жатыр. Сондай-ақ Алматы облысында араб инвесторлары жеміс өңдейтін зауыт тұрғызбақ. Құны – 82 млн доллар. Ресейдің «Технониколь» және «Эко-Культура» компаниялары оқшаулағыш материалдар шығаратын зауыт пен жалпы аумағы 500 гектар болатын елімізде теңдесі жоқ жылыжай кешенін салуда. Бұл жобалардың жалпы құны – 1,1 млрд доллар, – дейді М.Юсупов.
Жалпы, былтыр «Kazakh invest» компаниясының қолдауымен 1,6 млрд долларға 41 инвестициялық жоба іске асырылып, нәтижесінде 7 мың жаңа жұмыс орны құрылды. Оның ішінде агроөнеркәсіп кешенінде – 8 жоба (111,8 млн доллар), жаңғырмалы энергия көздері бойынша – 7 жоба (388 млн доллар), машина жасау саласында – 6 жоба (332 млн доллар), ақпараттық-коммуникациялық технологиялар бағытында – 3 жоба (103 млн доллар), жылжымайтын мүлік, фармацевтика, денсаулық сақтау, құрылыс материалдары саласында 2 жобадан (210 млн доллар) және химия (2,1 млн доллар), металлургия (28,6 млн доллар) салаларында бір жобадан жүзеге асырылыпты.
– Былтыр шетелдік инвесторлар үшін 2,8 млрд доллар көлемінде 70 инвестициялық ұсыныс әзірленді. Оның 63-інде нақты жергілікті серіктестер бар. Бұл ретте агроөнеркәсіп кешенінде 33 жоба, тау-кен металлургия кешенінде 7 жоба, машина жасауда 6 жоба, құрылыс материалдарын шығару бойынша 6 жоба, денсаулық сақтау және фармацевтика саласында 5 жоба бойынша инвестициялық ұсыныс дайын тұр. Қалған салалардың үлесіне 13 жоба тиді. Бүгінгі таңда жалпы сомасы 1,7 млрд доллар болатын 32 жоба бойынша инвесторлармен нақты жұмыс жүргізілуде, – дейді ұлттық компанияның басшысы.
Kazakh invest Call-center арқылы инвесторларға тәулік бойы сервистік қолдау көрсетуде. Сонымен қатар компания мамандары шетелдік бизнеске визалық қолдау, инвестициялық келісімшарт жасауға жәрдем көрсетеді. Бұдан бөлек, инвестициялық жобаларды іске асыру барысында заң жағынан қолдау танытады. Бұл ретте, 2020 жылы инвесторлардың 2 279 өтініші қаралған.
2021 жылдың бірінші тоқсанында «Kazakh invest» компаниясының қолдауымен 665 млн долларға 9 жоба жүзеге асырылған. Оның төртеуі – баламалы энергетика (172 млн доллар), екеуі мұнай-газ-химия (110 млн доллар) салаларына тиесілі. Сондай-ақ металлургия, құрылыс материалдары өндірісі мен туризм салаларында бір-бір жобадан бар. Жыл соңына дейін 4,4 млрд доллар болатын 36 жобаны іске қосу жоспарланып отыр.
