«Күркіреп күндей өтті ғой соғыс...»

Әлдебір солдаттың әлдебір мылтығының шатасып басыл­ған шүріппесі емес, түгел адам­затты шырт ұйқысынан түнгі төртте жұлқып оятқан, мақ­сатты түрде атылған сол оқ ты­ныштықты тіліп ұшты. Ол оқ дәл сол сәтте ешкімді опат қыл­маған шығар, бірақ кейін мил­лиондаған тағдырды қарауылға ілген қарақшы барлық оқтың бастаушысы сол қорғасын болатын...

Біз көбіне сұм соғыстың басталғандығын Юрий Леви­тан­ның радиолардан күркірей шыққан, сондай зілді, сондай қара­лы, сондай суық дауысымен еске алып жатамыз. Алайда дүние жүзін аласапыран күйге салған, қан­шама жазықсыз жанды жер жастандырған, қаншама отбасының шаңырағын ойрандап ор­тасына түсірген, талай боздақ­ты майдан даласында мерт қыл­ған, сан мыңдаған жетім мен жесірді өксіткен алғашқы дауыс әлгі оқтың оқыс атылған ащы дауысы болатын.

Сол кездегі Кеңес Одағы­ның батыс шекарасына қарай ба­ғыт­талып ұшқан сол оқ әлемді бір-ақ сәтте асты-үстіне төңкерді. Адамды адамға дұшпан етті, ме­йірім мен қатыгездікті адамзат жүрегінде арпалыстырды. Сол сәттен бастау алған ба­қан­дай төрт жыл миллиондаған керзі етік­терді қан жалдатты, қарғыс ат­қан қаралы 1845 күн мил­лион­да­ған орамалдың ұшын көз жасына шылады...

Дереккөздерге сүйенсек, сол Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталған күнін қоса есептеген­де жер бетіндегі 26-ақ күн соғыссыз өтіпті. Яғни адамзат тарихының қалған парақтарының бәрі тек бір-біріне мылтық кезенуінен ғана тұратын қайғылы оқиғалардан құралады.

Әрине, жамандықты атымен атап, оны көп еске салған дұ­рыс емес. Алайда сол қанды қыр­ғында шейіт болған, ұрпағының азаттығы үшін қар жамылып, мұз жастанған ата-бабаларымыздың аруағы алдында бұл күнді бола­шақ ұрпақ ешқашан жадынан өшірмеуі керек.

Кез келген ауылдың қақ ортасында ақ мәрмәрға қашалып жазылған даңқ тақтасы бар. Маң­дайшасына «Ешкім де, еш­қа­шан да ұмытылмайды» деп жа­зыл­ған сол тарих тақтасында әр­­қай­сымыздың жақынымыз жазу­лы. Біз сол майдангердің өршіл рухтарынан жаралған ұрпақпыз.

Біздің мойынымыздағы жүк тіпті ауыр болуға тиіс. Себебі ке­­лешек ұрпақ сол әкелеріміз бен аналарымыз орнатып кеткен тыныштықты, алып берген азаттықты күзетуде ешқашан қал­ғуымызға жол жоқ. Жиырма екінші маусымды біз осы тұр­ғы­дан да тілге көп тиек ете беретін шығармыз.

Жалпы, бүгінде әлемді аузы­на қаратып отырған Жапония мек­теп бағдарламасынан Екін­­­ші дүниежүзілік соғыстың тари­хы бар, өздері басынан өткер­ген басқа соғыстар бар, жалпы қан-майдан туралы түгелге жуық де­ректі  алып тастаған. Олар­­дың ойынша жапон хал­қы жа­са­ған озбырлық, адамзатқа кел­тірілген зардап туралы жаңа ұр­пақ білмеуге тиіс. Әрине, пі­кір әр­алуан. Бірақ баланы мейі­рімділікке, бауырмалдыққа, бей­бітшілікке тәрбиелеу үшін оған тек жылы-жұмсақ, қызылды-жа­сылды қызық әңгіме айта беру қан­шалықты орынды? Ащы дәрі ғана ажалға қорған, ақиқат айтылуымен ғана бағалы.

Біз қарғыс атқан қырық бір­дің қос екісін осы тұрғыдан жыл са­йын айтуымыз керек.

Ал енді Отан соғысы тарихын зерделегенде халық алдымен ақын-жазушыларына жүгінетіні белгілі. Сұм соғысты кім қалай жыр­лады дегенде көз алдымызға біз екі ақынды еріксіз келтірер едік.

Оның бірі – «Батыстың бұлты қанталап, бақасқан жау анталап» деп бастап қан-майданды қызыл өрттің ішінде жүріп жыр­лаған қазақтың дауылпаз ақы­нын Қасым Аманжолов еді. Со­ғыстың тұтас картинасын қа­нын сорғалатып ақ қағазға айғыз­дай жазған шайыр жырлары арқылы біз осынау ойранды көзімізбен көрмесек те жан-дүниемізбен жақын сезіндік.

Қош бол досым, жақыным,

Уақыт тығыз, сөз қысқа.

Кетіп бара жатырмын,

Сұрапыл бір соғысқа,

– деп басталатын ақын өлең­дері осынау дүниежүзілік қыр­ғындағы қан мен жасқа аралас кітап болып қатталды...

«Келемін қайтып, өлеңімді айтып» дейді жауынгер жазушы... «Күркіреп күндей өтті ғой соғыс» дейді көк найзасы күміс айға шағылған шайыр!.. «Үс­тінде сұр шинелі, ақсаңдай басып» еліне жеңіс туын көтеріп кірді классик.

Ал енді сол соғыстың су­ретін дәл бейнелеген екінші шайыр ретінде біз ерке бұлан Қасымның жан жолдасы, классик Сырбай Мәуленовті атаймыз.

Әрине, қазақта ғажап ақын­дар жетерлік.

Дегенмен:

Жаутаңдап қарап дала тұр,

Көз жасын сүртіп

жаңа бір.

Хабарсыз ұлын сұрауға

Жолыңды тосып ана жүр.

Қанша үйдің ұрлап адамын,

Қанша үйде сөніп қалды

оттар

Көрдің бе ұлын ананың,

Соғыстан қайтқан

солдаттар,

– деп жан дүниеңді жаурата жыр­лаған, сай-сүйегіңді сырқырата жазған Сырағаң екен!..

Ауыр да қасіретті кезеңді қа­­ғазға дәлме-дәл түсіру үшін ақын жүрегіне қаншалықты қуат қажет? Жалпы, бұл ақындар еш­қа­шан соғысты жырладық деп ой­ламаған болуы керек. Олар өмірді жырлады. Ал енді өмір­­дің ешқашан қызылды-жа­зыл­ды қызғалдақтарға толы бола бер­мей­тіні белгілі.

Біз күндей күркіреп өткен со­ғыс­ты ұмытпаймыз!

Біз бейбітшілік салтанат құр­ған тыныш аспанымызды еш­қан­­дай бұлттың торламауын ті­лейміз!

Бұл күнді біз осылай еске ала­­мыз...