Жауап мынау: егер аңдап байқасақ, бүгінгі біздің кейіпкеріміз жер жәннаты Жетісу өңірінің төл тумасы, облыстық Бикен Римова атындағы драма театрының белгілі әртісі Сағындық Жұмәділ жөнінде айтылған әңгімелердің негізгі діңі, түпқазығы болған дүние алдымен – адамгершілік. Оның өнерге деген махаббаты, біреуге жасаған жақсылығы, көрсеткен көмегі, үлкенге ізеті, кішіге ілтипаты, ұлтын сүюі, тілін құрметтеуі. Ендеше, осының барлығы өзекті жанға өнеге, ұлт мұраты үшін ұлағат емес пе?
Ол өзінің ерік күшімен, сосын өмірдің сан қилы қайшылықты құбылыстарымен жағаласа, жанталаса жүріп, өмір-теңіз жағалауынан нысана еткені тек жақсылық болып, талай биікке құлаш ұрды. Ерте гүлдеді, ерте пісті. Көп қатарластарынан гөрі көздегеніне де бұрын жетті. Бірақ адамдығын ұмытқан жоқ. Ал адамдық дегеніміз – табаны жерден екі елі көтерілсе екі рулы елге сәлем бермейтін тоңмойын емес, сұңғыла болсаң сыртымды көр де ішімді біл дейтін бітеулік те емес, ол – кәдімгі адамша жүру, адамша күлу, маңайындағылардың қай-қайсысына да жүрек жылуын бірдей шашу екенін ол жақсы біледі. Мұндай қасиеттен жан дүниесі жадау біреулер Сағындық ағамыздың кейбір қылығын «қызық», тіпті оғаштау да көруі де кәдік. Қалай оғаш көрмейді кейде биліктің әнтек әрекетіне көңілі толмай сөзбен қажап алатыны да бар. Бұқпантайламайды, ойын қашанда ашық жеткізеді.
Небәрі отыз төрт жасында қазір өзі еңбек етіп жүрген театрды басқарып тұрған кезінде жұмыссыз жүрген әріптестерін іздеп-тауып, қызметке алды. Бұл не? Жалпақ-шешейлік пе, жақсы атты көріну ме? Жоқ, бірі де емес! Бұл – адамды сүйе білген, талантты сыртынан тани алған, кім-кімнің де жан дүниесін түсінем деген, өзгеге жақсылық жасау арқылы өз жаны рахат табатын адамның күнделікті тірлік, қарапайым қатынастағы ісі. Ал ұлттық мүдде, өнер мұраты, қызмет ыңғайы деген мәселелерге келгенде оның мінезі бөлек-ті. Қажет жерінде қатал, сөзі тура, принципке берік, жұмысына тастүйін. Сөйлесе сөзімді кім қалай түсінер, арты қалай болар деп бүгежіктемей, нені айтса да жүрегін жалындатып, ойын жалаулатып айтады. Мұндай мінезге жеткізген театр майталманының өнерге деген құрметі, балауса балдәурен күндердің жаңғырығы, кино саласындағы жеткен жетістігі мен өріс кеңдігі шығар. Бұлар жөнінде бұрын да біраз айтылған, әлі де айтыла берер. Ал қазір өнер иесінің өмір-дастанынан ой қоламтасын қоздатар кезек келген сияқты.
Сағындық ағамыз отбасында тым еркін де еркелеу боп өскен. Бес бұрымдыдан кейін Құдайдан тілеп алған тұлымдының маңдайынан кім шертеді. Содан да болар, сағынып күткен ұлды Сағындық деп атағаны. Гүлсім анадай адуынды, Айтмұхамет атадай батыр мінез ата-ана мойындарына бұршақ салып жүріп көрген ұлдың бетіне кімді қаратады, одан басқа кімді әлпештейді. Соның нәтижесінде тік жүрді, сәнді киінді, еркін сөйлеп, еркелей де білді. Бұл қасиет, бұл мінезден ғұмыр бойы айырылған да жоқ. Ата-ана қасынан шыққан соң ол өз отбасының, достарының, елінің де еркесіне айналды.
Әр адамның мінезі негізі әуелі жаратылысынан, сосын өскен орта, шыққан ұясында қалыптасатыны белгілі. Біздіңше, кейіпкеріміздегі қызуқандылық, ой иірімдегі ұшқырлық, нағыз өнер адамына бітер арқа оған қанмен берілетін қасиет те, сырбаздық, шешендік, намысшылдық секілді мінездер отбасынан дарыған болса керек. Осы тұста есімізге ең алдымен, Сағындық ағамыздың анасы – марқұм Гүлсім апамыз түседі. Ол кісі, жаны жәннатта болғыр, көзкөргендердің айтуынша, етекті жанның естісі, жаулық жамылғанның сестісі, қара сөздің бетінен қаймақ қалқитын аузы дуалы, төсек үстінде отырып-ақ төр басынан төскейге дейінгі шаруаны түгел көре білетін көзі қырағы, сөзі өтімді адам болған екен. Ал әкесі Айтмұхамет тау қозғалса да қозғалмайтын кісі болыпты. Сағындық ағамен сұхбат барысында көп дүниеге қанықтық. Бүгінде өзі үш немересіне ақыл айтар ата болса да «әкесі» туралы сөз қаузағанда жанарына мөлтіл жас тұнды. Біз ғұмырын театрға арнаған ақжүрек азаматтың өмірбаянын үнсіз тыңдадық.
«Ата-анам заң саласында қызмет еткенімді қалады. Десе де, мен ат тонымды ала қаштым. Бала күнгі арманым байыз таптырмады. Айттым, әртіс болмасам оқудың қажеті жоқ деп шорт кестім. Сөйтіп бұлар қулыққа көшті. «Мына Талдықорғанда заң техникумы ашылыпты. Сонда 1 жыл, 10 ай оқы, әрі қарай театры-
ңа тапсырасың», деді. Олардың ойы әйтіп-бүйтіп мені ауылда алып қалу. Сонымен 1979 жылы Алдабергенов ауылындағы М.Байысов атындағы орта мектепті аяқтағаннан кейін, осы жылы заң техникумына оқуға түстім. Қазақы тәрбиеде өскенбіз ғой, ата-анамызды аттап өте алмадық. Бірақ бәрібір оқу жұқпады.
Демалыс күндері үйге қашып келіп жүрдім. Содан бір жылдан соң техникуммен қош айтыстым. Әке-шешем көңіліме қарады ма, ақыры ақ батасын беріп, театр институтына түсуіме рұқсат етті. 1980 жылы Алматы мемлекеттік театр-көркемсурет институтына оқуға тапсыруға бардым. Қазақтың тұңғыш кәсіби режиссері Асқар Тоқпанов шәкірт жинап жатыр екен. Әйтсе де бағым жанбады, бірінші емтиханнан ұшып кеттім. Қалада не істейсің, ауылға қайтуға тура келді. Үйге келген соң анам «әне, көрдің бе, сенен әртіс шықпайды» деп оқуымды қайта жалғастыруымды өтінді. Бой бермедім. «Сендер дұрыстап бата бермедіңдер, сол үшін түсе алмадым» деп өздеріне айып тақтым. Бір жыл босқа кетпесін деген оймен шопырдың оқуын оқыдым. Келесі жылы театр институтына қайта тапсырдым. Алматыда бөлемнің үйінде бір ай жатып дайындалып, ақыры КСРО халық әртісі Хадиша Бөкееваның класына қабылдандым. Екінші ұстазым Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының иегері Нұрмұхан Жантөрин болды. Одан соң Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі Меруерт Өтекешовадан да сабақ алдық. Ол кісінің «Қарагөзді» ойнайтын кезі. Әрі-бері шапқылап, жұмыстан шығуына тура келді. Оның орнына Тұңғышбай Жаманқұлов ағам келді. Қызықтың көкесі алда.
1984 жылы 3-курсты бітірген кезде кешкі сауық кеште төбелесіп, топтағы қыздар атыма арыз жазып, оқудан шығудан басқа амал қалмады. Бірақ деканымыз: «Сені қалдыруға болады. Ең бастысы, адам өлтірген жоқсың ғой. Әйтсе де мына топта оқып береке таппайсың. Сен әскерге барып кел. Келген соң жалғастырасың» деп арқамнан қағып шығарып салды. Содан қойшы, жүгімді жинадым да әскерге тарттым. Ол кезде екі жыл. Өмір деген өзі шыжығы мен қызығы қатар жүрмей ме? Менің шопырлық куәлігімнің көмегі тиді. «Бізге шопыр керек» деп Мәскеуге құрылыс батальонына алды да кетті. Бірақ онда жаман болған жоқ. Жасым 22-де, қатардағы сарбаздар «шал» деп атайды. Астымда судай жаңа «ЗиЛ-130». Сөйтіп Отан алдындағы борышымды өтеп, сүйікті оқуыма қайта оралдым.
Ауылдағыларға тіс жармадым. Бар ойым оқуымды қайта реттеп, туған топыраққа бірақ барсам деген ниет. Ұшақтан түсе салып, бірден институтқа тарттым. Үстімде әскери киім. Декан қарсы алып, бірден: «Партияға өттің бе?» деп сұрады. Төбелесіп жүрген мені қайдан алсын партияға. «Жоқ» дедім. Сөзбен бір сыбап алды да «ректордың атына арыз жаз да, ертең кел» деп шығарып салды. Ертесіне сағат 10-да келдім. Қазақ КСР халық әртісі Шолпан Жандарбековаға хабарласып, жағдайды түсіндірдік. Ол кісі «Қарагөзді қойып жатыр едім, Наршаның рөлін сомдайтын жігіт керек» деп қуанып кетті. Әйтсе де тағы да бір келеңсіздіктер пайда болып, 3-курсты қайта оқуыма тура келді. Сонымен өтінішті қайта жаздым. Енді Қазақ КСР халық әртісі Ыдырыс Ноғайбаевтың курсына қабылдануым керек. Өтінішке Ыдырыс ағаның қолы қажет. Қолыма гүл алып, үйіне тарттым. Есікті зайыбы Фарида апай ашты. Амандық-саулық сұраған соң Ыдырыс ағай жағдайды түсініп, қолын қойып берді. Сонымен қойшы, 7 жыл дегенде оқуды бітіріп шықтым ғой. Бірақ ең ғажабы сол өнердің алынбас қаранарларынан білім алдым. Соны әлі күнге дейін мақтаныш тұтамын.
Міне, бүгінде облыс әкімі Амандық Баталовтың қолдауымен зәулім жаңа ғимаратқа ие болдық. Аймақтағы театр тарландары киноға түсіп, елдің алдында танылып жүр. Мұның бәрі – үлкен жетістік. Шүкір, ізімізді басып жастар өсіп келе жатыр.
Бұл – кейіпкеріміздің айтқан әңгімесінің алғашқы парасы ғана. Қазақы тәрбиеден ошақ басында ауызданған ағамыздың еліне деген сүйіспеншілігі қайран қалдырады. Мұны біз тарихи киноларда билер мен батырлардың рөлін сомдап жүргенінен-ақ байқағанбыз. Тіпті Ресейдің киноиндустриясында да өзіндік қолтаңбасы қалды. Жақында «Төле би» тарихи телехикасында Төле бидің қартайған шағын ойнады. Режиссерлер Сағындық ағаны сол рөлге бірден лайық деп тапқан. Себебі ағамыздың түр-тұлғасы, сөйлеу мәдениеті көз алдымызға кешегі бабаларымыздың бейнесін әкеледі. Өзі: «театр әртісі тек қана талантты ғана болмауы керек», деген пікірде. Үнемі ізденіс үстінде жүреді. Сұхбат барысында екі арудың әкесінен қыз бала тәрбиесі хақында да сұрадық:
– Олардың жаны нәзік қой, інім, қатты сөйлеп, батырып айта алмайсың, ақылмен, ишаратпен жөн сілтегеннен басқа амалың бар ма? Және әке екеніңді де қыз баланың алдында жақсы сезінесің. Бұл жағынан келгенде, олар өзіңе тәрбиеші де. Неге десеңіз, жөні түзу әке қыз баланың алдында оғаш сөйлеп, оқыс мінез көрсете ме?.. Біз жарым Сәуле екеуміз Аяулым, Арайлым атты екі қыз тәрбиелеп өсірген отбасымыз. Шүкір, бүгінге дейін бірі алдымыздан кесе-көлденең өткен емес, қашанда қас-қабағымызға қарап тұрады. Сондықтан да ашығын айтсам, қыз баланы ерекше жақсы көремін. Мен қыз балаларымды түгел қазақша оқыттым. Бұл – ұлттық мінездерін жоғалтпаса дегенім, – деп сөзін түйді Сағындық Айтмұхамбетұлы.
P.S: Сонау жылдары облыс орталығы Алматыға ауыстырылып, Талдықорған қаласы қаңырап қалғандай болған аумалы-төкпелі кезде театрға басшылық етіп, қайта шырағын жаққан Сағындық Жұмәділдің өмір айнасы – өнер. Сол өнерді өшірмеуге тырысқан жанкешті актердің өмірдерегін біз бүгін өзімізше бағдарладық. Ақсақалдар әлі күнге сол өтпелі кезеңнің өтінде қалып қалмай, ел игілігі үшін қақаған қыста шана сүйреп жүріп әр ауылда қойылым қойған театр ұжымына айтар алғысы шексіз. Сонымен бірге Желтоқсан оқиғасында да ұлт намысы үшін ұрандағаны ұрпақ жадында тұр. Осының бәрі Талдықорған қаласының Құрметті азаматы атануының алғышарты болды. Аяулы жары Сәуле Мәуленқызына деген махаббаты бәз-баяғы қалпында. Ұялы телефонның бетіне сүйгенінің суретін қойып қойғанына қарап солай болжадық, іштей. Әне, біз айтқанша телефоны да шырылдай жөнелді. Театр теңізінде еркін жүзген өнер дарабозын сеніміне қазық болған отбасы күтіп отыр. Одан артық қандай бақыт болсын!
