Туған тілінен нәр алып, ана тілімен сусындап өскен ұрпақтың бойында елге, жерге деген сүйіспеншіліктің, ұлттық рухтың бала күнінен қалыптасатыны дәлелдеуді қажет етпейді. Бұған бүгінде көптеген дамыған елдің тәжірибесі айғақ бола алады. Осы орайда өз пікірімен бөліскен сала мамандары ана тілін меңгерудің артықшылары мен әдістемесі негізінде сөз қозғады.
«Бүгінгі таңда егемен еліміз әлемдік өркениетті елдердің қатарына қосылып, өзге елдермен саяси, экономикалық, мәдени және достық қарым-қатынастарын нығайтып, әлемдік қауымдастықта ықпалы артып отыр. Осы орайда қазіргі өмір талабына сай бәсекеге қабілетті, көптілді тұлға қалыптастырып, көп тілді жетік меңгерген маман даярлау және шетел тілін оқытуды жаңа сатыға көтеру мәселесі еліміздің білім жүйесіндегі іргелі міндеттің біріне айналды. Шетел тілін үйренуді ерте жастан, атап айтқанда он жасқа дейін бастаған балалардың сол тіл өкілдерінің деңгейінде меңгеру мүмкіндігі бар екені туралы әлемдік деңгейдегі тіл мамандары тарапынан дәлелденген», дейді «Қайнар» академиясы «Тілдер және журналистика» кафедрасының профессоры, PhD Алтыншаш Арыстанбекқызы.
Осы мәселеге қатысты айтылған мамандар пікірімен келісе отырып, профессор шетел тілі маманы ретінде балаға 1-сыныптан бастап орыс тілін, онымен қоса ағылшын тілін үйрету мәселесін қолдауға қарсы екенін алға тартты. А.Арыстанбекқызы оның себептерін әдістемелік тұрғыда былайша түсіндіреді. Алғаш мектеп табалдырығын аттаған бала ана тілін түсініп, ана тілінде сөйлей алады, бірақ ол сөйлеу әрекеттерінің ішіндегі оқылым және жазылым әрекеттерін 1-сыныпта мектепте меңгереді. Яғни сөйлеу әрекеттерінің ішіндегі ең маңыздысы әрі ең қиыны оқылым және жазылым әрекеттерін меңгерту барысында оларға орыс тілін, онымен қоса ағылшын тілін үйрету оларды «көптілді» тұлға емес, «мәңгүрттікке» апарады. Сондықтан 1-сыныпта ана тілін енді үйреніп жүрген балаларға орыс тілін жағаластырудың өзі миға қонымсыз. Яғни әлі ана тілін меңгермеген, ана тілінде ойын еркін, ашық жеткізуді үйренбеген балаға орыс тілі мен ағылшын тілін бір мезгілде үйретуге тырысамыз. Соның салдарынан, бала ана тілімен қатар, орыс және ағылшын тілдерін жетік үйрене алмайды. Ана тілін толыққанды меңгермеген бала шет тілі тұрмақ, басқа оқу пәндерін де дұрыс түсінбейді, қандай да білімді меңгеріп, пікірін айтудың орнына жаттап айтатын болады.
Профессордың бұл пікірін негізге алсақ, көптілді тұлға қалыптастыру үдерісінде тұлғаның ана тілін меңгеруі оның тілдік құзыреттілігін арттырып қана қоймай, оның іскерлік қарым-қатынас тілін дамытып, қоғамның лингвистикалық, интеллектуалдық әлеуетін арттыруға өз үлесін қосатынын ұмытпауымыз керек. Бала қазақ тілінде еркін сөйлеп, өз ойын ашық, еркін жеткізе алатын дәрежеге жеткеннен кейін ғана оған шетел тілін үйрету керек. Орыс тілін үйретуге 2 немесе 3-сыныптан, ал ағылшын тілін үйретуді 5-сыныптан бастаған жөн. Бірақ ол кезде ағылшын тілін аптасына 1 сағат немесе 2 сағат емес, кемінде 5 сағат, яғни қарқынды және озық әдістемемен оқыту маңызды. Күнде сабақ болғанда ғана бала шетел тілінде ойлап, шетел тілінде сөйлей бастайды.
Қазіргі уақытта бірнеше тілді меңгерген жастарымыз күн санап артуда. Бұл – қуанарлық жайт. Бірақ бірнеше шетел тілін меңгеріп, өкінішке қарай, ана тілімізде сөйлей алмайтын немесе сөйлемейтін жастар қатары көбейіп барады. Олар қазақ тілін шетел тілі ретінде үйреніп жүр немесе үйренуді ойламайды. Олардың туған тілдеріне немқұрайлы қарауына қазақ тіліне деген қажеттіліктің жоқтығы, орыс тілі мен шетел тілдеріне деген қажеттіліктің бірінші кезекте болуы және ата-аналарының ұлтжандылықтарының кемдігі себеп болып отыр.
Тұңғыш Президент–Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев барша қазақстандықтарды бiрiктiрудiң басты факторы – қазақ тiлiнiң одан әрi дамуы үшiн барлық күш-жiгерiмiздi салуымыз керек екенін атап өткен болатын. Осы орайда маман «Үш тұғырлы тіл» бағдарламасы шетел тілін үйретуге ана тілімізді толыққанды меңгертуден бастағанда ғана жүзеге асады деген пікірде.
«Сондықтан балалар алдымен ана тілімізде сусындап, ана тілінде сөйлеп, ұлтымыздың тарихы мен мәдениетін жақсы меңгеруі қажет. Ол үшін бала тілінің қазақша шығуына көңіл бөліп, қазақша таным-түсінігін қалыптастыратын орта керек. Атап айтқанда, балабақшада тек қазақша үйретіп, теледидарда қазақша телеарналар мен қазақша бағдарламалар көптеп ашқан жөн. Ана тілімізді жетік меңгеру, ана тілімізді қастерлеу – әрбір қазақ баласының парызы. «Қазақ тілі қазақтарға керек болмаса, кімге қажет?» деген сұрақ бәрімізді мазалайды. Осы орайда ана тілімізді және шетел тілдерін оқытудың әдістемесін жетілдіру және жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, дәрістерде жүйелі түрде қолдану – бүгінгі күндегі өзекті мәселе», деді А.Арыстанбекқызы.
Сонымен қатар Қазақ мемлекеттік ұлттық қыздар университеті Практикалық шетел тілі кафедрасының меңгерушісі, педагогика ғылымдарының магистрі Бакиза Пазилова да аталған мәселеге қатысты өз пікірін білдірді.
«Баланы шет тілінде қарым-қатынас жасап, сөйлеуге ерте жастан бастап үйрету қазіргі кездегі өзекті мәселелердің біріне айналды. Еліміздің тізгінін ұстар жастарымыз әлемнің кез келген жерінде қызметке жарайтындай бәсекеге қабілетті маман болуы үшін шет тілін меңгеруінің маңызы әрине зор. «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» дегендей, еліміздің болашағы жас ұрпағымыздың басқа тілдерді меңгеріп, әлемнің үздік деген мектептері мен университеттеріне түсуі – құптарлық жағдай. Бүгінде шетел асып, жоғары оқу білім орындарының үздік профессорларынан, өз ісінің білгір мамандарынан дәріс алып жатқан жастарымыз қазақ елінің атын әлемге танытып жатыр», дейді ол.
Маманның айтуынша, шетел тілдерін меңгерудің жақсы жақтары көп, алайда тіл үйренудің негізі ана тілін меңгеруде жатқаны анық. Туған тілдің қадірін түсіндіру, еліне, жеріне жас ұрпақтың махаббатын ашу – әр мұғалімнің міндеті. Мектептердің ақылы немесе тегін екеніне қарамастан, кез келген оқу орындарында қазақ тілінің үйретілуі өте маңызды болуы тиіс. Оқушылардың көпшілігі ағылшын тілін оқуға үлкен қызығушылықпен кіріседі. Осы орайда мұғалім бірінші сабақтан бастап ана тілі мен шет тілін салыстыра отырып оқытқаны жөн.
«Шет тілін білу қазіргі заманның ешкім шек қоя алмайтын талабына айналып отыр. Осы орайда ағылшын тілін оқытуда әртүрлі озық технологияларын қолданудың маңызы аса зор. Ағылшын тілін оқытудың негізгі мақсаты – коммуникативтік қатынасты дамыту, ал жеке тұлғаны қалыптастыру гуманитарлық бағытқа негізделген. Шет тілін үйрету – қиын да, қызықты жұмыс. Қазіргі кезде ұстаздарға қойылып отырған талап – жаңа технологиялық әдістерді қолдана отырып, сапалы және терең білім беру, оқушылардың ойлау, есте сақтау, көру қабілеттерін жетілдіру. Шет тілін оқыту процесінде тілді дұрыс үйрету, ауызша сөйлеу, сауатты жазу, мәнерлеп оқу өте маңызды. Менің ойымша, мектеп жасына дейінгі балаларға шет тілін оқытуда лингофонды кабинеттердің, электронды оқулықтардың, ата-аналарға арналған арнайы нұсқаулықтардың ықпалы зор. Мұндай инновациялық технологияларды пайдалана отырып, оқыту барысында айтылым, тыңдалым, жазылым, оқылым дағдылары біртіндеп дамиды. Сонымен қатар электронды оқулықтарды пайдалану арқылы оқушының шығармашылық қабілетін арттыруға, танымдық көзқарасын қалыптастыруға, өзіндік жұмыстарды тез орындауға машықтануына негіз қаланады. Ал қашықтан оқытуда мультимедиялық инновациялық технологияларды, Алма палубасы (Pear Deck), Padlet виртуалды тақтасы, Google презентациясы, Google сайттары, Jamboard онлайн тақтасы және студенттердің білімін тексеру үшін Socrative, Quizizz, Google формасы тиімді қолданылды», деп атап өтті Бакиза Аблазқызы.
Оның айтуынша, қазіргі таңда ғаламтордың қарқынды дамуымен балалардың дені мультфильмдерді, өзге де танымдық дүниелерді гаджеттер арқылы көреді, тыңдайды. Ғаламтордағы түрлі-түсті әлем кішкентайларды жылтырағымен баурап алады, көрген сайын қызығушылықтары артады, іс-қимылдары арқылы түсінуге бейімделе бастайды. Сөйлеу тілі де соған орай қалыптасады. Ал бұл жағдай баланың ойын өз тілінде жеткізуіне кедергі болары анық. Сонымен қатар отбасы мүшелерінің қай тілде қарым-қатынас жасауы да балалар үшін өте маңызды. Сондықтан да бала ана тілін 12 жасқа дейін бойына толық сіңіріп, сол тілде ойлау қабілеті қалыптасуы қажет. Әрине, «Үш тұғырлы тіл саясаты» бағдарламасы аясында үш тілді меңгеру тәжірибесін жинақтап, әлемдік деңгейде көтерілу еліміз үшін маңызды. Бұл оқушылардың халықаралық жобаларға қатысуын кеңейту, шетелдік әріптестермен ғылыми байланыстарын нығайтуға, шетел тілдеріндегі ақпарат көздеріне қол жеткізуіне мүмкіндік береді. Елдің ертеңі өресі биік, дүниетанымы кең, кемел ойлы азаматтарын өсіру үшін бүгінгі ұрпаққа ұлттық рухани қазынаны әлемдік озық ой-пікірімен ұштастырған сапалы білім мен тәрбие берілуі қажет. Дегенмен де әлемде қанша ұлт, нәсіл болса, соларды бір-бірінен даралап тұратын басты бойтұмары туған тілі екенін ұмытпайық. Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде, бірақ қазақ тілімен қоса ағылшын, орыс тілдерін білуге балаларды ынталандыру қажет. Осы орайда көп тілді меңгертуде негізгі екпін мемлекеттік тілге түсетінін әр кез естен шығармағанымыз абзал.
Осы орайда газетіміздің тұрақты авторы, тіл жанашыры, ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, Қазақстан Ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының вице-президенті Кәрімбек Құрманәлиев әлемнің озық елдерінің қатарына қосылу мақсатында, бәсекеге қабілеттілікті арттыруда «Үш тұғырлы тіл» бағдарламасының қабылдануының маңызы ерекше дей келіп, Елбасы Н.Назарбаевтың «Қазақ тілі үш тілдің біреуі болып қалмайды. Үш тілдің біріншісі, негізгісі, бастысы, маңыздысы бола береді. Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі. Оған қамқорлық та сондай дәрежеде болады» деп айтқанын назарға алды. Қазақтың біртуар азаматы Халел Досмұхамедовтің сөзімен айтсақ, «Ана тілін жақсы біліп тұрып, бөтенше жақсы сөйлесең, бұл – сүйініш. Ана тілін білмей тұрып, орысша жақсы сөйлесең, бұл – күйініш».
АЛМАТЫ
