Ал мына суретте өздеріңіз көріп отырған күміс жамбы осыдан 3 366 жыл бұрын Мысыр перғауыны Тутанхамонның сарайында құйылған дейді. Зерттеушілердің айтуы бойынша бұл күміс жамбы өз заманында ақшаның орнына жүрген көрінеді. Сондықтан да жамбы ерте дәуірде, Орта ғасырда бағалы эквивалент ретінде танымал болғаны жайлы дерек бар.
Осы орайда, көшпенділер бейбіт күндері жауынгерлік сайыс ұйымдастырып, мергендерді алтын немесе күміс жамбы аттыру арқылы қабілет-қарымын сынайтын болған. Бұндағы басты мақсат: біріншіден, әскери-жауынгерлік дайындықты жетілдіру болса, екіншіден ел арасындағы мергендерді (садақшыларды) анықтап, оларды көтермелеу үшін қажет болған, үшіншіден, сыналған садақшылардан арнайы топ жасақтап, соғыс кезінде күштік құрылым ретінде пайдаланған.
Сөйтіп, қазақта «Жамбы ату» дейтін дәстүрлі ойын пайда болған. Бұл туралы батырлық дастандарда көп айтылады. Мысалы, Қобыланды батыр ай астына тігілген ақ жамбыны атып алып, ақысына Құртқа сұлуды алған.
Қазақ этнографиясынан жамбының «Айқабақ ату» деген түрін білеміз. Айқабақ жамбыдан ауыр, көлемі ай пішіндес, сом күмістен құйылған бұйым. «Айқабақты» ұзын сырықтың басына, мөлшерлі жерге іліп қояды. Оны мерген садақшы аттың үстінде шауып келе жатып дәл атып түсіруі керек. Бұл садақшылардың ең жоғары деңгейдегі жарысы. Өте үлкен мерекелерде ғана ойналады. Атып түсірген мерген қымбат бұйымды өзі алады. Бір сөзбен айтқанда, бұрынғы кезде жауынгерлер оңай мал табу үшін мерген болуы қажет еді.
