Экономикасы қарыштап алға озған ірі мемлекеттер мен алпауыт елдер нанотехнологияны мықтап қолға алғаны әмбеге аян. Атап айтар болсақ, АҚШ, Еуропа елдері, Қытай, Ресей нанотехнологияға айрықша мән беріп отыр.
Нанотехнология деген сөзді қазақтың жалпақ тілінде түсіндіретін болсақ, «кішкентай өлшемді технология» дегенді білдіреді. Бұл жерде «нано» сөзі «миллиардтың бір бөлшегі» деген мағынаны береді. Қысқасы, кез келген заттың миллиардтан бір бөлшегі бастапқы тегінен ерекшеленеді де, басқа физикалық қасиеттерге ие болады. Міне, осы заңдылық арқылы, яғни материяның белгілі бір күйден екіншісіне өту кезіндегі өзгерістер арқылы өмірге, бұрын ешкімге белгісіз жаңа технологиялар еніп жатыр. Қазіргі заманауи цифрлы технологиялармен үйлесімді жұмыс істейтін электронды құрылғылар – осы нанотехнологияның жемісі.
Бір сөзбен айтқанда, нанотехнология – әртүрлі заттардың (заттектердің) қасиеттерін атом және молекула деңгейінде зерттейтін қолданбалы ғылым. Сондықтан қазіргі заманғы микродан наноға көшу – бұл енді санмен көрсетілетін емес, сапалық көшу, яғни заттектердің әртүрлі әрекетінен жекелеген атомдармен әрекеттер жасауға өту.
Жалпы алғанда Қазақстандағы нанотехнология деңгейі де қуанарлық жағдайда деп айтуға болады. Қазақстан жол ғылыми-зерттеу институтының президенті, профессор Бағдат Телтаев осы тұрғыдағы ой-пікірін білдіріп, жағымды жаңалықпен бөлісті:
– Ірі ғалымдар экономиканың даму деңгейін, болашақтағы өсу қарқынын осы нанотехнологиямен мемлекет қай деңгейде айналысады, мемлекет қанша қаражат құюда, экономиканың салаларында қаншалықты пайдалануда, міне, осыған қарап жалпы қай елдің болса да индустриялық, технологиялық дамуын көрсетеді деген пікірлер айтып жүр. 2017 жылдан бастап ресми түрде Қазақстан жол ғылыми-зерттеу институты жол саласына бағытталған нанотехнологиямен айналысып келеді. 2019 жылы біз жаңа нанотехнология жасап, отандық нанобитум негізінде ғылыми жаңалық аштық. Ол ғылыми жаңалық туралы жарияланды. Мәскеудегі Халықаралық ғылыми жаңалықтар және өнертабыс авторлары қоғамдық академиясы біздің ғылыми жаңалығымызды бағалап, екі сатыдағы жабық сараптамадан өткізді. Қазжол ҒЗИ ғалымдары нанобитумды зерттеу бағытында ғылыми жаңа құбылыс ашты деп, арнайы диплом берді.
Сөз орайы келгенде ғалымнан отандық жаңа технологияның жасалу жолдары туралы сұрадық.
– Кәдімгі жолда қолданылатын битумға Қазақстанның көмірінен алынған нанокөміртек ұнтағын қосқан болатынбыз. Салмағы бойынша 0,5 пайыз қосқанның өзінде кәдімгі битумның физикалық қасиеті өзгергенін байқадық. Ал енді біз оны 2 пайыз қосып, мықты битум және қасиеттері жоғарылатылған асфальтбетон алдық. Бұл битумды отандық нанобитум, ал асфальтбетонды қазақстандық наноасфальтбетон деп атап жүрміз. Бұл таза, әрі түбегейлі Қазақстанның нанотехнологиясы. Себебі, біріншіден мұны қазақстандық ғалымдар іске асыруда, екіншіден тек қана отандық материалдар қолданылуда.
Бұған дейін жол саласында әлем бойынша 3 ғылыми жаңалықтың авторы, танымал ғалым Бағдат Бұрханбайұлы отандық нанотехнологияға арналған құрыл-
ғы қолға алынғандығын қуана жеткізді:
– Бұл Қазжол ҒЗИ шаңырағында жасалған алғашқы қадамдар болатын, биылдан бастап нанобитум және наноасфальтбетондар бойынша ғылыми жобаны қолға алдық. Енді біз Қазақстанның көмірінен наноұнтақ алатын жаңа механикалық аспап жасап жатырмыз. Ол аспапқа жаңа өнертабыс ретінде патент алуға өтініш бердік. Сонымен қатар бұл аспапты жасап шығу үшін конструкторлармен бірлесе жұмыс істеп, сызбаларын бекітіп, осы аспапты зауыттан жасап шығаруға қадам жасап отырмыз. Сонымен бұйырса, осы жылдың аяғына дейін Қазақстанда көмірден наноұнтақ алатын жаңа аспап пайда болады.
Жақсы жаңалығымен бөліскен ғалымнан Президенттің жол саласына қатысты сынына тоқталуын сұраған едік.
– Биыл Президент жол саласына сын айтты. Ол орынды да, орынды сын жол саласындағы сапаны арттыруға серпіліс береді. Ол жолдың бәрі жаман ешкім жұмыс істемейді деген сөз емес. Мәселен, 60 жыл тарихы бар Қазжол ҒЗИ жасап жатқан жаңа аспап әлемдегі елдердікінен ешбір кем емес, ең бастысы бұл – отандық өнім. Барлық материалдар жергілікті, битум да, наноұнтақ та, наноасфальт та. Осы аспапты пайдалана отырып, алдағы уақытта Қазақстанның бірнеше кен орындарынан алынған көмірді наноөлшемдерге дейін ұнтақтап, битумға қосып, осы алынған нанобитумдарды қосып жаңа асфальтбетон алып, Қазақстан жолдарына пайдаланатын боламыз. Ең бастысы, Қазжол ҒЗИ ғалымдары қолға алған жаңа асфальтбетонның сапасы кәдімгі асфальбетоннан жоғары болады. Қыста төменгі температуралық сызаттанулар мен жарықтар мөлшері мен жазда болатын сораптар да азаяды. Қорыта айтқанда, отандық нанотехнология жетістіктерін халық игілігіне пайдаланып, жолдың қызмет көрсету мерзімін ұзартып, ірі экономикалық тиімділікке жететін күн де алыс емес. Әрі қарай ғылымды жолдардың қызмет көрсету мерзімін ұзартуға пайдаланып, арнайы стандарттар арқылы бекітетін боламыз, – дейді ғалым.
АЛМАТЫ
