Гендерлік теңдікке жақындау үшін саяси өмірде әртүрлі квоталық жүйелер қолданылады. Олар ерікті және заңмен бекітілуі, қатаң заңнамалық квоталар қарастырылып, Конституцияға енгізілуі мүмкін.
Гендерлік теңдік – Біріккен Ұлттар Ұйымының 2030 жылға дейінгі тұрақты даму мақсаттарының бірі. Себебі қазіргі әлемде бұл фактор – кез келген елдің өркендеуі мен табысты экономикалық және саяси дамуының негізі.
2021 жылы Қазақстан Дүниежүзілік экономикалық форумның Гендерлік айырмашылықтың жаһандық индексінде 47-ші орынды иеленді. Әрбір мемлекет экономикалық қатысу, әйелдердің білім деңгейі мен денсаулығы сияқты көрсеткіштерді жақсарту, сонымен қатар саяси қатысу мүмкіндіктеріне кепілдік беруі қажет. Алайда саяси қатысу саласындағы құқықтардың тең үлестірілуіндегі гендерлік алшақтық төрт көрсеткіштің ішіндегі ең жоғарғысы болып қала береді.
Аталған индекске кірген 156 елдің саяси келбетін саралайтын болсақ, олардың парламенттеріндегі 35,5 мың орынның шамамен 26,1%-ын әйелдер иеленген, ал әлемдегі 3400-ден астам министрдің 22,6%-ын ғана әйелдер құрайды. Дүниежүзілік экономикалық форумның мәліметі бойынша, қазіргі даму қарқынын ұстансақ, саясаттағы гендерлік теңдікке жету үшін 145,5 жыл қажет.
Елімізде қолданысқа енгізілген гендерлік принцип бойынша квоталау тәжірибесі шетелде де кеңінен қолданылады. Мысалы, Швецияның заңнамасына сәйкес жергілікті, аймақтық және ұлттық деңгейдегі басшылық лауазымға ұсыну кезінде әр жыныс өкілінің пайыздық көрсеткіші 40%-дан төмен және 60%-дан жоғары болмауға тиіс. Осы ретте назар аударатын жайт: заңнамада әйелдерге арналған квота емес, әр жыныстың төменгі және жоғарғы қатысу көрсеткіші берілген.
Сондықтан гендерлік теңдікті мемлекеттік қолдау әсіресе осы қиын кезеңде саяси қатысуға қатысты, келешек ұрпақтың денсаулығы мен әл-ауқатын жақсартуға негіз болып табылады. Мемлекеттер әйелдердің экономикалық, әлеуметтік және саяси құқықтарын іске асыру үшін жағдай жасаулары керек. Бұл мәселелер бойынша атқаратын міндеттер Президент Қ.Тоқаевтың Жолдауында нақты айқындалған.
Индира РЫСТИНА,
Президент жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты әлеуметтік-саяси зерттеулер бөлімінің басшысы
