– Өзінің бар саналы ғұмырын боксқа арнаған жан спорттың осы түрін қалайша, не себептен таңдады екен?
– Өзім Қарағанды қаласында тудым. Әкем сауда саласының қызметкері болды. Негізі, ол кісі Қарқаралының қазағы-тұғын. Қарағандыға келгенінде басында жер астына түсіп, кенші болып жұмыс істепті. Ал анам бес баладан кейін үй шаруасына біржолата көшкен екен.
Қарағандыда №26 қазақ орта мектебінде оқыдым. Бала күнімнен спортты жақсы көрдім. Дене шынықтыру пәні мен үшін бірінші кезекте тұратын. Қыста шаңғы тебеміз, жаз болса доптың соңындамыз.
Әкемнің інісінің баласы Сағынтай деген өзімнен төрт-бес жас үлкен ағам бокс үйірмесіне қатысатын. Қашан көрсең сөмкесінің ішінде бокс қолғабы жүруші еді. Жетінші сыныпта жүргенімде мен де әлгі қолғапты киіп алып, боксшы боламын деп іштей бекіндім. Содан ағама ілесіп, «Шахтер» стадионының жанындағы «Динамо» спорт қоғамының бокс үйірмесіне келіп жазылдым. Басында бокс деген төбелеске керек болады деп ойлаған едім. Келе-келе бұл көзқарасым да өзгере бастады. Өйткені мен жаттыққан жерде небір мықты боксшылар бар екен. Солардан бокстың мәдениетін үйрендім, тәртіпке де бой үйреттім.
– Әскерде жүргеніңізде де бокс қолғабын тастамапсыз...
– Ол рас. Мен әскер қатарына 1962 жылы шақырылдым. Бокспен шұғылданғаным анықталған соң мені спорт ротасына жіберді. Осында мен нағыз бокстың қазанында қайнап, шынықтым. Забайкалье, Сібір, Қиыр Шығыс әскери округтерінде сынға түсіп, өз бөлімшемнің намысын қорғадым.
Жалпы, үш жылғы әскери өмір мені керемет есейткен еді. Мен уақытымның бір минутын да бос өткізбеуге тырысып, ізденумен болдым. Бокс туралы әдебиеттерді тауып алып, өздігімнен жаттыға бердім. Соның арқасында бокстың қыр-сырын бір кісідей білетін дап-дайын маман ретінде оралған едім әскерден...
Әскерден келген соң жоғары білім алу керек деген мақсатпен Қарағанды педагогикалық институтына құжат тапсырдым. Барлық емтиханнан өтіп тұрып, конкурсқа келгенде сүріндім. Менің бағыма орай, дәл сол жылы қалада дене тәрбиесі және спорт техникумы ашылып жатты. Оның алғашқы директоры Ғалым Жарылғапов деген жап-жас жігіт болды. Институтқа түсе алмаған бір топ бала жұртпен бірге осы техникумға құжат тапсырдық.
– Шаршы алаңда боксшы ретіндегі мәнеріңіз қандай болды?
– 54 кило салмақта өнер көрсеткендіктен, рингте жылдам қимылдап, шапшаң болуға тырыстым. Соққымның да зілді болуына күш салдым. Мысалы, Ақтөбеде болған Қазақстан чемпионатында бес жекпе-жек өткізіп, соның бәрін де айқын басымдықпен ұтқан болатынмын. Яғни шаршы алаңда шапшаң қимылдап қана қоймай, қатты соққы жасауға да баса мән бердім.
– Ал енді бапкерлік өнерге сізді бастаған қандай күш?
– 1971 жылы баяғыда өзім түсе алмаған Қарағанды пединститутының студенті атандым. Бір қызығы, сол жылдары жұрттың көбі жоғары оқу орнына кейін жақсы қызметте болсам деген оймен түссе, біз білікті бапкер болсақ қой деген арманмен бардық.
Бокста жүріп жасымыздың біршамаға барып қалғанын да аңдамаппыз. Содан, былғары қолғапты шегеге ілдік те, бір күннің ішінде бапкер болып шыға келдік. Әрине, айтуға ғана жеңіл. Бірақ мұндай сындарлы шақты да бастан өткеру керек болатын. Мен үшін бұл үдеріс бірсыдырғы өтті. Өйткені мен бапкерлік өнерге өзімді іштей дайындап жүрген-тұғынмын.
Бапкерлік еңбек жолымды «Еңбек резервтері» спорттық қоғамында бастап, одан кейін аз ғана уақыт Жоғары спорт шеберлігі мектебінде жұмыс істеп, 1971 жылы жаңадан ашылған спорттық бағыттағы мектеп-интернатқа ауыстым. Сол жерде Ярослав Фетисов, Есіркеп Жақсыбаев, Александр Дмитриев және мен бапкерлік жұмысты бастап кеттік. Ол кезде мектептің директоры Бақдәулет Өрбісінов деген ағамыз болды. Шынын айтқанда, Әлия Молдағұлова атындағы спорттық мектеп-интернат сол кісінің күшімен ашылған еді. Өзі соғысқа қатысқан майдангер әрі ғалым адам болды, мектептің аяғынан нық тұрып кетуіне де ерекше еңбек сіңірген жан еді, марқұм.
– Афина Олимпиадасының қола жүлдегері Серік Елеуов пен Лондон Олимпиадасының чемпионы Серік Сәпиевті мектеп-интернатта оқыған кездерінде сіз жаттықтырыпсыз. Осыны тарқата айтсаңыз.
– Егіздер – Серік және Берік Елеуовтер мектеп-интернатқа спорт шеберлігінен үміткер дәрежесінде келді. Екеуін де өзім қабылдап алдым. Ал мектепті бітірер жылы Серік Елеуов «Халықаралық дәрежедегі спорт шебері» атағын алып шықты. Берік болса, Қазақстан чемпионы атанып, «Спорт шебері» нормативін орындады.
Ал Серік Сәпиев біздің мектепке 2-ші разрядпен келді. Оны да өзім қабылдап алдым. Жіп-жіңішке, көп баланың ішінде көзге түсе де қоймайтын қағылез бала еді. Бір қызығы, сол Серік сабағын жақсы оқыды. Өте тәртіпті болатын. Қоғамдық жұмыстардан қалмай, мектеп-интернаттағы түрлі іс-шараларға белсене қатысып жүретін. Ал жаттығуға келгенде жан аямай еңбек ететін. Елгезектігі керемет еді: айтқаныңды екі еткізбей орындайды. Намысшыл болатын, жеңіліп қалса, ызадан жарылып кетердей болып, ширығып жүретін.
Мен үшін бір өкініштісі, Серік мектеп-интернатты бітіргеннен кейін Қарағандыда жататын жері болмай, үйіне – Абай қаласына қайтып кетті. Енді мына қызықты қараңыз, біздің мектептен кеткеннен кейін араға алты ай салып, Серігіміз Қазақстан чемпионатына барып, жеңімпаз атанды. «Қап!», деп санымызды соғып қалдық...
Кейін, кезінде еліміздің жастар құрамасының бас бапкері болып қызмет еткен Ғалымбек Кенжебаев: «Сәке, Серікті сары майдай сақтаған сіз ғой», деген еді. Әрине, кейде көңілге өкініш ұялайтыны рас. Бірақ та өзімді Серік Сәпиевтей саңлақ боксшының бапкері болғанымды тағдырдың маған берген үлкен сыйы деп қабылдаймын. Оның үстіне, Серіктің өзі де мені ұмытпай, кездескен сайын сый-құрметін көрсетіп жатады.
– Серік Сәпиевтің шаршы алаңдағы қайталанбас мәнеріне сіздің қолтаңбаңыз деп қарауға бола ма?
– Шынын айтқанда, Серік Сәпиев жас кезінде немере ағасы, талантты боксшы Бақтай Сәпеевтің бокс мәнерін өзіне үлгі етті. Ал Бақтай болса, менің көз алдымда өсті. Кезінде оны талай жарыстарға апарғанмын. Сондықтан да мен бала Серіктің бойына Бақтай ағасының бокс мәнерін сіңіруге тырыстым. Серік өсе келе ерен еңбектің арқасында жылдамдық жағынан Бақтай ағасынан асып түсті. Яғни Сәпиевтің шаршы алаңдағы шапшаң қимылы, ойнақы мәнері, көз ілеспес соққылары біздің мектеп-интернатта жүрген кезінде қалыптасқан деп сеніммен айта аламын. Кейін, әрине, ол осы мәнерін ұштай түсті, шеберліктің ұшар шыңына жетті. Бұл жерде бапкері Александр Стрельниковтің де еңбегін жоққа шығаруға болмайды.
– Кезінде кейбір мамандар «Серіктің соққысы жоқ», деп сын айтып жүрді. Бұған не дер едіңіз?
– Мұндай сын пікірлерді мен де естіп жүрдім. Мүмкін, расында, оның соққылары соншалықты жойқын болмаған да шығар. Бірақ өзіңіз ойлап қараңызшы: әлем чемпионатының екі дүркін жеңімпазы, Олимпиада чемпионы болған боксшының соққысы нашар дегенге қалай сенуге болады?!
– Сіз бір жерде табан аудармай 42 жылдан астам уақыт еңбек еттіңіз. Мұны мамандығыңызға деген адалдық дейміз бе, әлде басқа бір себебі бар ма?
– Мамандыққа адалдық деп айтқан жөн шығар. Әрине, кезінде талантты деген боксшыларды көріп тұрып, солардың соңынан кетіп, атақ-даңққа да жетуге болушы еді. Бірақ мен өйтпедім. Неге десеңіз, өзім әбден бауыр басқан мектеп-интернатты, ондағы өзімнің бірге еңбек етіп жүрген әріптестерімді қиып кете алмадым. Менің өмірімдегі барлық қызық-қуаныш осы алтын ұя мектебімізбен байланысты. Қазір де өзімнің өмірімді осы мектеп-интернатсыз көз алдыма елестете алмаймын.
Кезінде менімен бірге еңбек еткен бапкерлердің бәрі де бұл күнде елімізге есімдері белгілі мамандарға айналды. Мысалы, Қанат Жақсыбаев бірнеше мәрте облыстың аға жаттықтырушысы болып, Қарағанды боксының абырой-беделінің артуына қомақты үлес қосты. Ғалымбек Кенжебаев Қазақстан ұлттық құрама командасының бас бапкері болып жемісті қызмет етті. Бейбіт Есжанов болса, жартылай кәсіпқой «Астана-Арланс» командасының аға бапкері болды. Бұлардың бәрі де Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген жаттықтырушылары.
– Бұл өмірде бокс болмаса, басқа немен шұғылданар едіңіз?
– Бұл туралы ойланып та көрген жоқпын. Қолымнан тек қана бокс бапкері болу келеді. Жасымнан солай деп ойладым, әлі күнге дейін осыдан айныған емеспін...
Біреулер менің бәлендей-түгендей хоббиім бар деп жатады. Ал менің хоббиім – жалғыз бокс. Шынын айтқанда, қолымнан басқа ештеңе келмейді...
– Сіздің кәсібіңіз – бокс. Ал отбасының осыған қандай да бір қатысы бар ма?
– Зайыбым Мараш екеуміз Жанна есімді қызымызды тәрбиелеп өсірдік. Сол қызымыз тұрмысқа шығып, Бекзат есімді жиен сыйлады бізге. Әлі есімде, жиен-немереміз 2000 жылғы желтоқсанның 16-сы күні дүниеге келді. Сүйінші хабарды әріптес жаттықтырушылармен бірге жұмыс үстінде естідім. Есімін Бекзат Саттархановтың құрметіне Бекзат деп өзім қойдым.
Әңгімелескен
Қайрат ӘБІЛДА,
«Egemen Qazaqstan»
