Мұртаза мінезі – ұлт мінезі. Шерхан биік мінберден ақиық қырандай саңқ ете қалғанда, оның даусынан мұқым қазақтың кеудесінде мыңдаған жыл бойы айтылмай келген арзу естілгендей ел елең ете қалатын. Ол туралы естеліктерге ден қойғанда, тарих таспасына үңілгенде Шерхан-болмыс үнемі ширығып сөйлейтінін, жазғанда да жеріне жеткізіп, шегелеп жазатынын аңғарар едік. Оның намыс найзағайындай шарт кететін «шатақ» мінезі одан кейінгі ұсталатын әр қаламға, сөйленетін әр сөзге, мінілетін әр мінберге айбар, сес, үлгі болуы керек. Шерханның шамырқанысын былай қойғанда, Шерхан үнсіздігінің өзі мәслихат төрін жеп қоя жаздар еді. Кейде адамға жекіп ұрысқаннан да ауыр жаза, үндемей қою ғой.
«Араны ашылған қыран не аңды алады, не аңшының өзін алады» деген жалғыз ауыз сөзден кейінгі ұзақ кідіріс көбіміздің есімізде болуы керек. Ол кідіріс жай кідіріс емес, сол кідіріске дейінгі айтылған сөзден де салмақты, сол кідірістен кейін де айтылатын барлық сөздің жүгін арқалап тұратын, кез келген адамның иығы көтере алмайтын, жүйкесі шыдас бермейтін кідіріс болатын. Одан әрі қарай «Осыған қатты мән берсеңіз» делінді.
Иә, мұндай кідірісті табаны нық тұрған тұлға ғана ұзақ ұстай алады. Сондай-ақ Шерханның шамырқанысы осындай кідірістерімен де өтімді болды.
Біз тәуелсіз еліміздің ен тегін байлығының еш қадағалаусыз, ұстағанның қолында, тістегеннің аузында сұраусыз кетіп жатқанын қанша жерде айттық екен? Әлі де айта беруіміз мүмкін? Бірақ Шерханның ширығып келіп, шарболаттай шоқ шашып тұрып айтқан бір ауыз сөзіне көбісінің көпірік сөзі астар бола алмай қалды.
«Қазаннан қақпақ кетсе, иттен ұят кетеді» деген сөз саңқ ете қалды!.. Зал сілтідей тынған. «Біздің жас мемлекетіміздің қазына-қақпағы ашылған екен, соны ұяты кеткендер талан-таражға салып жатыр», деп тағы да кідірді. Жай кідірген жоқ, жан-жағын отты көздерімен бір шолып алып әрі қарай негізгі ойларын сабақтады.
Былай қарасаңыз, бағанағы айтқан мәтеліміз де, мынау да әрбіріміз айтқан, әр кітапта жүрген, арнайы қолданбасаң тіпті маңызы жоқтай сөз болуы да ғажап емес. Алайда ол Шерхан шамырқанысынан естілгенде, басқаларды білмейміз, парламент төрінің түс-өңін айтып жеткізу қиын.
Хан айтқан сөзді қара да айтады, аузының дуасы жоқ дейміз бе? Иә, Шер-Хан айтқанда әр сөзге жан, әр үнсіздікке тіл бітер еді.
Шерағаң шамырқанысы ұлтты ұйқысынан құралайдың салқынындай оятып тұрды.
Сөзімізді Ақаңша, Ақселеу Сейдімбекше түйіндесек, әр сөзіне қарауыл қойып сөйлейтін қазақтың алғадай арысы Шерхан Мұртаза – қазақтың бетті де берік мінезі еді-ау!..
