Отырыста депутаттар «Каспий теңізінің теңіз ортасын қорғау жөніндегі негіздемелік конвенцияға биологиялық әртүрлілікті сақтау туралы хаттаманы ратификациялау туралы» заң жобасын қарап, қабылдады. Бұл Хаттама жануарлардың қорғалатын түрлеріне және олардың мекен ететін ортасына кері әсерін тигізетін іс-әрекеттерді реттеуге мүмкіндік береді. Хаттаманы ратификациялаған елдер қалдықтар мен өзге де заттарды көмуге немесе орналастыруға тыйым салуды енгізуге жағдай жасайды. Сондай-ақ құрылыс немесе іздестіру жұмыстарына байланысты кез келген қызметті реттеуге бағытталған басқа да табиғатты қорғау шараларын қабылдауға жол ашады.
Аталған заң жобасы жөнінде Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешев баяндама жасады. Ведомство басшысының айтуынша, Хаттаманың мақсаты – Каспий теңізінің биологиялық әртүрлілігін, экожүйесін сақтау және биологиялық ресурстарды тұрақты пайдалануды қамтамасыз ету. «Осыған байланысты, Каспий маңы мемлекеттерімен мынадай шараларды қабылдау қарастырылған. Біріншіден, қорғалатын түрлер мен олардың мекендеу орындарына теріс әсерін тигізетін қызмет реттеледі. Екіншіден, флора мен фаунаның қорғалатын түрлерін, олардың бөлшектерін, сондай-ақ дериваттарды коммерциялық мақсатта әдейі, кездейсоқ аулау және қажет болуына қарай оларға тыйым салу бақыланады. Әсіресе, көбею, инкубация, ұйықтау немесе қоныс аудару кезеңінде, сондай-ақ басқа да биологиялық кезеңде бұзылуына әкеліп соғатын қызметті бақылау және қажет болғанда оған тыйым салу көзделген», деді министр.
С.Брекешевтің сөзіне сенсек, әрбір тарап теңіз ортасында және жағалау аумағында қорғалатын аудандарды бөле алады. Бұл үшін басқа тарап қарсы болмауы керек және қорғау мақсатында жүзеге асырылуы тиіс. Осыған байланысты жойылу қаупі төнген түрлер мекендейтін жерлерді, флора мен фаунаға қауіп төнген немесе эндемикалық түрлер тіршілік ететін аймақтар қорғауға алынады. Бұдан бөлек, көбею және қалпына келу үшін өңірлік маңызы бар мекендеу орындары, ғылыми эстетикалық, мәдени немесе білім беру маңызына байланысты ерекше маңызды обьектілер қорғалады. «Аудандарды қорғау және оларды басқару мақсатында Тараптар қажетті табиғат қорғау шараларын көздейді. Оның ішінде экожүйенің тұтастығына тікелей немесе жанама зиян келтіруі мүмкін қалдықтар мен өзге де заттарды көмуге немесе орналастыруға тыйым салуды енгізу, осы ауданға интродукцияны және реинтродукцияны реттеу, құрылыс немесе іздестіру жұмыстарына байланысты кез келген қызметті реттеу, балық аулауды, аңшылықты, жануарларды аулауды, өсімдіктер жинауды немесе оларды жоюды реттеу ескерілген. Хаттамаға қосылу Қазақстанның биологиялық әртүрлілігін сақтауға, теңіз кемелерінен және антропогендік көздерден қоршаған ортаның ластануына жол бермеуге, биологиялық ресурстарды орнықты пайдалануды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ Каспий теңізінің теңіз ортасын қорғау жөніндегі жедел және тиімді шараларды іске асыру жөніндегі мемлекеттердің көпжақты ынтымақтастығына жәрдемдесу үшін қажет», деді С.Брекешев.
Бұдан кейін қосымша баяндама жасаған сенатор Дүйсенғазы Мусин Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа Жолдауында экологиялық ахуалды жақсарту, биологиялық әркелкілікті сақтау, табиғат байлықтарын заңнамалық тұрғыдан қорғау мәселелерінің маңызына тоқталғанына назар аударды. «Каспий теңізі – қайталанбас фаунасы мен флорасы бар экономикалық және әлеуметтік маңызы зор стратегиялық аймақ, сондықтан да өте мұқият қорғауға жататын ұлттық байлығымыз болып саналады. Оның экологиялық жағдайы, әсіресе теңіздің биологиялық әртүрлілігін сақтау және табиғи ресурстарын ұтымды пайдалану ерекше назарды аударуды талап етеді. Бүгінгі қаралып отырған Заң жобасы – Каспий маңы мемлекеттерінің қоршаған ортаны және Каспий теңізінің биологиялық ресурстарын қорғауға және орнықты пайдалануды бірлесіп қамтамасыз етуге байланысты мәселелерді реттеуге бағытталған. Хаттаманы ратификациялау – Каспий теңізінің бірегей теңіз ортасы мен биологиялық әртүрлілігін, сондай-ақ жойылып кету қаупі төнген және эндемикалық флора мен фаунаны сақтау шараларын қабылдауды көздейді», деді депутат.
Д.Мусиннің айтуынша, заң жобасы Каспий теңізінің жануарлар әлемі мен өсімдіктер дүниесіне теріс әсер ететін қызметтерді реттеуге, антропогендік факторлардан теңіз ортасының ластанбауына және ерекше маңызды объектілерді қорғауға мүмкіндік береді. «Каспий теңізінің биологиялық алуандығы мен экожүйесін сақтау еліміз үшін стратегиялық мәселелердің бірі. Осы ретте бүгін қабылданған заңның маңызы зор. Сондықтан бұл құжат теңіз жағалауындағы бес мемлекеттің осы бағыттағы ынтымақтастығын күшейтіп, Каспийдің экожүйесін сақтауға өз үлесін қосады деп сенеміз», деді заң жобасы жөнінде пікір білдірген Мәулен Әшімбаев.
Сонымен қатар отырыс барысында сенаторлар өздерінің депутаттық сауалдарын жолдады. Премьер-Министрге жолдаған сауалында Нұрлан Бекназаров әлеуметтік аз қамтылған топқа жататын мектеп оқушыларын әлеуметтік қорғау шараларын күшейтудің маңызды екеніне тоқталды. Сенат келтірген мәліметке сүйенсек, елімізде 257 жекеменшік мектеп бар. Онда 64 мыңға жуық мектеп оқушысы оқиды. Олардың бір тобы әлеуметтік аз қамтылған отбасылардан шыққан оқушылар. Шымкент қаласындағы ахуалды сөз еткен депутат бүгінде аталған қалада 34 жекеменшік мектепте халықтың әлеуметтік осал тобына жататын 7 мыңға жуық бала білім алатынын жеткізді. «Қазіргі уақытта мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты аясында жан басына қаржыландырылатын мемлекеттік білім беру ұйымдары мен жекеменшік мектептердегі білім алатын әлеуметтік көмекке мұқтаж санатындағы оқушыларды оқулықтармен, оқу-әдістемелік құралдармен, киім және бір реттік тамақтандырумен қамтамасыз етуде теңсіздік орын алып отыр. Үкіметтің Қаулысы талаптарына сәйкес аймақтардағы білім басқармалары әлеуметтік көмектермен тек мемлекеттік орта білім беру мекемелерінің жоғарыда аталған санаттағы оқушыларын ғана қамтамасыз етеді», деді Н.Бекназаров. Осыған байланысты сенатор жекеменшік мектептерде оқитын әлеуметтік көмекке мұқтаж оқушыларды қаржыландыру үшін қазіргі нормативтік құқықтық актілерді талапқа сай келтіру қажет екенін атап өтті.
Динар Нөкетаева Үкімет басшысына депутаттық сауал жолдап, фармацевтикалық саладағы ғылыми жұмыстарды қайта жандандыру қажет екеніне назар аударды. «Бүгінде коронавирусқа қарсы бірнеше вакцина бар. Алайда әлем бойынша екпе алғандардың арасында вирус жұқтыру жағдайлары тіркеліп жатыр. Сол себепті ғалымдар коронавирустың арнайы дәрісін іздеуге кірісті. Соның ішінде өсімдіктердің емдеу қасиетін фармацевтикалық препарат ретінде пайдалану тәжірибесі де қарастырылып отыр», деді сенатор. Оның айтуынша, қазіргі кезде коронавирустан болатын өлім-жітімді азайту мақсатында «Артесунат» препаратын қолдану мәселесі зерделеніп жатыр. Депутат сөз еткен дәрі безгекке қарсы қолданылады әрі оны жусаннан жасайды. «Қазақстанда осы бағытты дамытуға мүмкіндік бар. Бізде емдік шөптердің түр-түрі өседі. Соның бәрін фармацевтикалық өндірісте пайдалануға болады. Мәселен оңтүстік өңір дермене жусанының табиғи аймағы болып саналады. Оның құрамында «дарминол» атты эфир майының көп мөлшері бар. Бұл заттың стафилококк, стрептококк және тағы басқа бактериялар мен вирустарға қарсы, тіпті, қабынуға қарсы күшті әсері бар», деді Д.Нөкетаева. Осы орайда сенатор Қазақ КСР кезіндегі ғалымдардың еңбегін еске алды. 80-жылдары олар жусаннан жасалатын сантонин дәрісінің тұмауға қарсы тиімді екенін дәлелдеген. Осыған байланысты жусанның сығындысы коронавирусқа қалай әсер ететінін зерттеуге күш салу қажетіне тоқталды. Сенатор ғылымға бөлініп жатқан қаржы аясында өсімдік шикізатынан дәрі жасау бастамаларына қолдау көрсетуді сұрады.
Сенатор Ақылбек Күрішбаев Үкімет басшысы Асқар Маминге жолдаған сауалында аз қамтылған отбасылардан шыққан студенттерге жоғары білім алудың қолжетімділігін қамтамасыз ету мәселесіне тоқталды. Депутат ауылдағы білім деңгейі көбінесе қалалық деңгейден артта қалатынын атап өтті. Ауылдық жерлерде педагогтердің тапшылығы 2 100-ден астам адамды құрайды, республикада педагог кадрлардың жетіспеуі 60 пайызға жеткен. Соның нәтижесінде көптеген ауыл балалары грант алу үшін ҰБТ-да қажетті балл жинай алмайды, ал олардың көпшілігінде ақылы оқуға мүмкіндік жоқ. Сенатор аграрлық мамандықтарға түсу үшін ауылдық квотаны 30 пайыздан 50 пайызға дейін көтеруді ұсынып отыр. Депутат жыл сайын жоғары оқу орындары түлектерінің тек 30 пайызы ғана ауылға жұмысқа келетіні, соның салдарынан ел бюджеті жыл сайын 1,5 млрд теңгеге дейін қаржы жоғалтатыны туралы деректі келтірді. «Көптеген жылдар бойы Парламент депутаттары Білім және ғылым министрлігінің алдында ауыл мектептерінің түлектеріне аграрлық мамандықтарға түсу үшін ауылдық квотаны 30 пайыздан кем дегенде 50 пайызға дейін арттыру қажеттілігі туралы мәселені көтеріп келеді. Бірақ мәселе табанды түрде шешілмей отыр. Аграрлық университеттерді бітірушілердің ауылдық жерлерге жыл сайын тек 30%-ы ғана жұмысқа орналасады, қалғандары мемлекеттік қаражат есебінен оқып, жұмыссыздар қатарын толықтыра отырып, қалаларда қалады», деп мәлімдеді А.Күрішбаев.
Сенатор елімізде білім беру гранттарын бөлу тетігіне өзгерістер енгізетін кез келді деп санайды. Ол мемлекеттік грант пен стипендияны тест нәтижесі мен үлгерімі негізінде ғана емес, сондай-ақ мемлекеттің қолдауынсыз оқи алмайтындарға әлеуметтік көмек көрсету мақсатында бөлу қажеттігін де атап өтті.
Премьер-Министрдің орынбасары Ералы Тоғжановқа жолдаған депутаттық сауалында сенатор Андрей Лукин Денсаулық сақтау министрлігі және оған қарасты компаниялардың қызметіндегі заң талаптарын бұзу фактілерін атап өтті. Сенатордың айтуынша, Денсаулық сақтау министрлігі дәрі-дәрмек және медициналық өнімдерге арналған шығындарды жоспарлағанда маңызды көрсеткіштер жоқ немесе жоғары белгіленген бюджеттік өтінім негізінде жасаған. Соның салдарынан 66 миллиардқа жуық бюджет теңгесі тиімсіз жұмсалған. «2020 жылы 39 нозологияға шамамен 66 млрд теңге тиімсіз жұмсалды. Онда 6 нозология бойынша 26 млрд теңге көлемінде толық қаржыландырылмау аясында заң талаптарының осылай бұзылуына жол берілген. Кейіннен 2019-2020 жылдары «СК-Фармация» ЖШС сақтау қоймаларында 159 млн теңгенің препараттарының жарамдылық мерзімі өтіп кеткендіктен жойылуға жіберуге жатқызылды. Сонымен қатар министрлік Ұлттық орталықтың есептеулері негізінде, сондай-ақ Кодекстің 76-бабына қарамастан дәрі-дәрмектің шекті бағасын көтеріп жіберген. Нәтижесінде, дәрі-дәрмек өз құнынан 1,5 млрд теңгеге қымбатқа сатып алынды», деді А.Лукин. Сенатор сонымен қатар осы уақытқа дейін Қазақстанда Мемлекеттік фармакопея бекітілмегенін хабарлады. Яғни дәрілердің сапасы мен қауіпсіздігіне қойылатын талаптарды белгілейтін құжат әлі жоқ. Сенатор осыған байланысты дәрілік заттарды жеткізушілер арасындағы бәсекелестікке қарсы келісімдерді әзірлеуге, пациенттер туралы мәліметтерге маңыз бере отырып анықтығын қамтамасыз етуге қатысты сұрақтарға жауап беруді сұрады.
