Ең бастысы – азаматтардың сенімі

Әділетті мемлекет орнату халықтың әлеу­мет­тік жағдайын жақсартумен қатар, барлық аза­маттардың мүддесін бірдей қорғауды аң­ғартады. Қазақстандағы сот-құқықтық жүйесінің қазіргі даму деңгейін толыққанды түсіну үшін оны реформалау мен елімізде жүргізіліп жатқан саяси модернизациялау үдерісі арасындағы байланысқа назар аудару қажет. Қазақстан судьяларының VIII съезінде Қ.Тоқаев сот билігін одан әрі дамытудың идео­ло­гиясын айқындады. Онда сот қызметінің заманауи үлгісі енгізіліп, артық сот үдерістерін қысқарту, заңның азаматтар мен бизнестің мүддесіне орай түсіндірілуін қамтамасыз ету көзделген. Ол үшін дұрыс және әділ шешім қабылдау керек. Бұл азаматтардың құқығын қорғауға негізделген үш буынды модельді енгізудің арқасында мүмкін болмақ. Азаматты қылмыстық жауапқа негізсіз тартуды жою мақсатында қылмыстық процес­ке қатысушыларды қорғау күшейтілмек. Өйткені құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруда әр адам тек басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын тиісті түрде тануы және құрметтеуі керек. Бұл – де­мокра­тиялық қоғамның басты қағидат­та­рының бірі. Президенттің адам құқығын қорғау мәселесіне ерекше назар аударуы да түсінікті. Ол нақты нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік тудырады және оның заманауи моделін қалыптастырады. Демек, заң үстемдігі орнықпаса, азаматтардың қауіпсіздігіне ке­піл­дік берілмесе, елдің тұрақты және табыс­ты дамуы мүмкін емес. Сондықтан адам құқы­ғын қорғау жөніндегі кешенді жос­пар бекі­тіліп, ұзақ мерзімді институттық негіз қалып­тас­ты­рылуда.

Құқық қорғау қызметін дәйекті модер­ни­зациялаудағы Президенттің страте­гия­лық бағыты адам құқығын қорғауды басты міндет ретінде айқындады. Әкімшілік әділет жүйесі сияқты институттың қалыптасуы әділетті мемлекет құруға әкелері анық. Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс қарапайым адамдарды қолында билігі бар мемлекеттік органдармен соттасқанда қорғауды көздейді. Енді шенеу­ніктерге қабылдаған шешімдерінің заңдылығын өздері негіздеп дәлелдеулеріне тура келеді. Прокурорлық қадағалаудың артуы негізсіз шешімдерді азайтып, тергеу нә­ти­желеріне құқықтық баға беру тетіктерін ны­ғайтады. Жолдауда азаматтардың құқық­та­ры мен заңды мүдделерін қамтамасыз етуге басымдық берілген. Бұл қылмыспен күресті қайта жаңғыртпақ. ІІО өзіне тән емес бірқатар функциядан арылып, учаскелік инспекторлардың мәртебесінің артуы құқық бұзушылықтардың алдын алуға жағдай жасайды. Полицияның сервистік модельге біртіндеп көшуі жергілікті билік органдарының полициямен тығыз байланыс орнатуына тиісті алғышарттар қалыптастырады. Сонда тәртіп сақшылары халықпен ашық диалог орнатады. Қайта құрылған Әкімшілік полиция комитеті құқық бұзушылықтың алдын алу, қоғамдық тәртіпті сақтау және жол қауіпсіздігін қамта­ма­сыз етуге басымдық бермек.

Алаяқтық, қаржы пирамидалары, бала­лар­ға қарсы жыныстық қылмыстар, есірткі заттарының таралуын бақылауға енгізу тетігі оңайлатылып, оны интернет арқылы заңсыз жар­намалау мен тарату үшін жауапкершілік кү­шейтілді. Қ.Тоқаевтың осы мәселелерге қар­сы кешенді іс-шаралар қабылдап, олардың жолын кесіп, тосқауыл қоюға бағытталған нақты тапсырмалары бойынша сот процесі тараптарын татуластыруға, шартты түрде босатуға, шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға, жазаны неғұрлым жұмсақ түрге ауыстыруға және шартты-мерзімінен бұрын босатуға тыйым салынды. Әкімшілік бақылау мен электронды бақылау құралдарын қолдану күшейтілмек. Сыбайлас жемқорлықпен күресті тиімді жүр­гі­зу үшін орта мерзімді кезеңдегі іс-қимыл бағдарламасы бекітіліп, «тұрмыстық сыбайлас жемқорлықты» жоюға ерекше көңіл ауда­рылуда. Қылмыстық жолмен алынған кіріс­терді заңдастыруға қарсы іс-қимылдар және те­р­роризмді қаржыландыру жөнінде заңна­ма­лық түзетулер әзірленуде.

Мемлекет басшысы «Жоғарыда аталған шаралардың бәрі саяси жүйені және адам құқы­ғын қорғау ісін жетілдіруге бағытталған стра­те­гиялық бағдарымыздың құрамдас бөлігі» деуі бекер емес. Ендеше, мемлекеттік орган­дар­дың қызме­ті­нің тиімділігін бағалаудың негіз­гі көрсеткіші – азаматтардың сені­мі болмақ.

Жапсарбай ҚУАНЫШЕВ,

қоғам қайраткері,
саясаттанушы