Өнер • 27 Қазан, 2021

Жұбайлар жыры

415 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

Сіз күлесіз-ау қазір, кеңестік кезеңде үйлену тойына арналған хит әндер тым аз болған. Іздей қалсаңыз, ойыңызға бір-екеуі ғана оралады. Біз білетін ең сұлу әуен Дос-Мұқасанның «Той жыры» туындысы. Тіпті, күні бүгінге дейін түр-өңі кеткен жоқ, екі жастың мәңгілік махаббатының мұнарасындай көрінеді. Сосын баяғы Мүслім Магомаевтың орындауындағы «Үйлену тойы» әні еске түседі. Асқақ шығарманы сезім құдіреті әлі де әлдилеп тұрғандай. Бүгінгі әңгіме сол жайында.

Жұбайлар жыры

Әнді әйгілі «хитмейкерлердің» бірі Арно Бабаджанян өзінің сүйікті әншісі Мүслім Магомаевқа лайықтап шығарған екен. Бұған дейін екеуі бірлесіп, «Сұлулық патшайымы» мен «Жердегі жақсы қала» деген шығар­маларды өмірге әкелген еді. Енді отау құрған жас жұбайларға арнап, осындай бір тамаша туындыны дүниеге әкелуді ойлайды. Бұған Кеңес өкіметінде мелизмге толы, ырғақты, би кештерінде не болмаса той-томалақтарда қойылатын му­зыканың аздығы негіз болса керек. Бұл тұста композитордың орындаушыны таңдауда қателеспегені көрініп-ақ тұр. Себебі әйгілі әнші «Үйлену тойы» әнін шырқап қана қойған жоқ, оны халықтың жүрегінен өткізе алды.

Бұл жерде ақын мен сазгердің симбиозы емес, әншінің де қолтаңбасы бар. Мұны КСРО халық әртісі Арно Ба­баджанян да жасырмаған. Шығар­масының шедеврге айналуы түркі пер­­зентінің тұнық даусының арқасы екенін жеткізіпті.

«Өздеріңіз білетіндей, ән үш компоненттен тұрады: композитор, ақын және орындаушы. Бірақ Мүслімді заңды түрде «композитор және ақын­мен бір­лескен автор» деп атауға болады. Сізге «Үйлену тойы» әнінен қарапайым мысал келтірейін. Оны мен әлдебір му­зыкалық қойылымның сатиралық бөліміне арнап жазған болатынмын. Не­гізгі кілт – «Дүйсенбі – ауыр күн» деген мағынаға саяды. Композиция дайын болған бетте Роберт Рождественский екеуміз Мүслімге көрсеттік. Мұны естіген ол, бұл әнді басқаша жеткізу ке­рек­тігін айтты. Орындауға жеңіл әрі тар­тымды етіп, мерекелік кештерге ла­йық­тап шығарсақ деген ниетін біл­дірді. Бізге оның ойы ұнады. Мүслімнің ше­берлігінің арқасында ән бірден жанданып шыға келді», дейді композитор өз естелігінде.

Айта кету керек, автор «Үйлену тойы» әніне өзінің бұрынғы хит ән­дерінің ноталарын қосқан. Онысы оңай байқалады. Сыған әндеріне тән көңілді элементтер бар. Хормен айтылатын тұстары да кездеседі. Ішінде әртүрлі аспаптың нәзік ырғақтары жүзіп жүргендей. Тегі армениялық талантты тұлға Арно Бабаджанян рухы жатқанын бірден аңдайсыз.

Орыстың айтулы ақыны Роберт Рождественский өлеңге өмір ағы­мындағы қарама-қайшылықтарды қосқан. Ән үшінші жақтан, яғни сырт­­тағы бақылаушының атынан орын­­далады. Мәтін мазмұнына үңіл­сеңіз, үйлену тойының бейнебаянын кез­дейсоқ көріп қалған жалғызбасты адам әлі отау құрмағанына өкінеді. Тұ­тастай алғанда, оның өмірінде бәрі ойдағыдай секілді, бірақ мұң мен қуа­ныш бір бөтелкеге құйылған. Жо-жоқ, мұнда ішімдік ішу мен мас күйінде төбелесу туралы сөз жоқ. Оқиғаның желісі қызық өрбиді. Владимир Вы­соцкийдің сатиралық әндерімен маз­мұндас. Осы ретте ескі әннің қайыр­ма­сын түпнұсқасын ұсынсақ.

«А эта свадьба, свадьба,

свадьба пела и плясала,

И крылья эту свадьбу вдаль несли.

Широкой этой свадьбе было

места мало,

И неба было мало и земли».

Алғаш рет «Жыл әні-71» телеви­зиялық байқауында Мүслім Маго­маевтың орындауында «Үйлену тойы» әні көпшілікке ұсынылды. Қа­зылар алқасы бірден оған «Ең үз­дік ән» жүлдесін табыстады. Ең өкініштісі, Арно Бабаджанян әннің жиі шырқалуына жол бермей, бір туындысы биікке жетпей жатып, келесі бірін үлкен сахнаға алып шығуға асыққан. Сондықтан көп әні көлеңкеде қалып қойған екен. Мұны Магомаев күнделігінде жазып қалдырыпты.

«Кемшіліктер – біздің өнеріміздің бір сатысы. Арноның темпераменті оның өзін өзі көрсетуге асығуымен ғана шектелді. Сонымен қатар ол ұлы оқиғалардың өзі келерін ойламады, оған қарай жүгірді. Сондықтан көптеген жақсы әнін суға батырып алды. Әндері дүниеге келе салысымен танымалдылықтан тыс қалды. Тіпті Арно «Үйлену тойы» әнін толық көлемде ел ішінде таралуын күтпей, басқа туынды шығарды.

Әуендер бірінен соң бірі туып, жанын қоярға жер таппады. Бабаджанян маған бұтақтан-бұтаққа секірген бұл­бұл құс секілді көрінеді. Бойынан «данышпанның аңғалдығы» да бай­қалады. «Көрдіңіз бе, қария, тағы бір әуен жаздым. Және ол – өте жақсы! Жақ­сы емес пе, ә?» дейді телефонның арғы жағынан қуана сөйлеп. Әрбір шы­ғармасының асқақ әуеніне имандай сенді. Бірақ ол тақырып жағынан уа­қытпен санаспады. Жастарға ұнаудан қалды, ал жылдар жаңара берді», депті әйгілі әнші.

Содан ба екен, кім біледі әйтеуір Мүслім Магомаев «Үйлену тойы» әнін аса жақсы көрмеген деседі. Тек кө­рер­мендердің сұрауымен ғана орын­дайды екен. Әнді кейін дегдар досы Иосиф Кобзон мен әріптесі Лев Ле­щенко сияқты кеңес дәуірінің жарық жұлдыздары шырқады. Қазір Ресей эстрадасының еркесі Николай Басков орыс тойының сәніне айналып жүр. Ғасыр алмасса да әуезді ән әлі де жас пен кәрінің көңіліне мейірім мен қуаныш құяды. Жас жұбайлар жырындай жаныңды еліте түседі.