Нәтижесі болмаса, несіне оқытамыз?

Нақтырақ айтсақ, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев былтырғы 27 мамырда болған Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің үшінші отырысында: «Мемлекеттік тілді оқытудың тиімділігін барынша арттыруы­мыз қажет. Бұл мәселеде Еуропа елдерінің тәжірибесіне назар аудару керек. Олар тіл үйрету барысында, негізінен, оқу орын­дарындағы жастарға көбірек мән береді. Сондықтан Тіл комитетін 2021 жылдан бастап Білім және ғылым министрлігінің қарамағына өткізген жөн. Бұл қазақ тілін оқыту әдістемесін әзірлеу және оны үйрету ісіне қатысты әлеуетімізді бір орталыққа шоғырландыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ мұндай қадам қолданысқа енгізілетін оқу бағдарламаларының тиімділігін талдау және мониторинг жүргізу жүйесін жасауға септігін тигізеді», деген болатын. Сөйтіп, Президенттің тапсырмасына сәйкес Тіл комитеті биыл Білім және ғылым министрлігінің қарамағына беріліп, өз қызметін қайта құру үстінде. Осы орайда, біздің ойымызша, әлі де жан-жақты зерттеп, зерделеуді қажет ететін түйінді мәселелер де бар.

Біріншіден, өңірлердегі, әсіресе орыс­тілді қауымның қатары қалың солтүстік облыстардағы тіл басқармалары облыстық әкімдіктердің аударма басқармалары­на ұқсап кеткендігі белгілі. Соған сүйеніп алған шенеуніктердің көпшілігі құжаттарды орыс тілінде әзірлеп, қажетіне қарай қазақ тіліне аудартып алуға дағдыланып алған. Осындай теріс практиканы тоқтататын кез жетті. Бұл ретте бертінде болған оңтай­ландыру кезінде кей өңірлерде тіл бас­қар­малары мәдениет басқармаларына қосыл­ған­дығымен келісу қиын. Оларды білім бас­қармаларына қосу әлдеқайда қисынды. Сөйтсек, марқұм Ербол ағамыз айтқандай, білім беру ұйымдарындағы қазақ тілін оқыту сапасын ұдайы қадағалап, мемлекеттік тілді балабақшадан бастап меңгеріп өскен ұрпақ тәрбиелеуге елеулі ықпал етуге болады.

Екіншіден, еліміздегі орыс тілінде және аралас тілдерде білім беретін мектептерде қазақ тілін оқыту нәтижесі көңіл көн­шітпейді. Өйткені өзге этностардың балаларын айтпағанда, олармен бірге орысша оқып жүрген ұлты қазақ оқушылардың да мем­лекеттік тілді меңгеруге  онша ықы­лас танытпайтыны тағы бар. Осы сөзімізге айғақ ретінде мектепте орыс тілін­де оқыған ұлты қазақ министрлер мен олардың орынбасарлары Парламент Сенаты мен Мәжілісінің отырыстарында өз­дері­нің ана тілінде қойылған сұрақтарды дұрыс түсінбей, «домбырам не дейді, мен не дей­мін» дегендей, жаңыла жауап беріп, әрі кей сөзді дұрыс айта алмай, бұрмалап «бүл­діріп», күлкіге қалып жүргенін айтуға болады.

Ал орысша оқыған оқушылардың қазақ тілін жете меңгермеу себебі неде? Бұған әртүрлі уәж айтуға болғанымен, біздіңше, ең басты кілтипан – шәкірттердің мемлекеттік тілді оқып-үйренуге ынталары төмендігінде. Осы жөнінде солтүстікқазақстандық ардагер ұстаз Зейнеп Тәнібаева: «Мен көп жылдар бойы орыс тілінде білім беретін мектепте қазақ тілі пәнін оқыттым. Сол кезде де және күні бүгінге дейін қазақ тілі пәні – орыс мектептерінде міндетті мемлекеттік емтихан тапсыратын пән емес. Біз соған байланысты көп қиындық көрдік. Өйткені оқушылар қазақ тілі пәні мемлекеттік емтихан тапсыратын пән емес деп, оқығылары келмейді. Менің ойымша, Ата Заңымызда Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл – қазақ тілі деп жазылғандықтан, қазақ тілі пәні мемлекеттік емтихан тапсырылатын пәндер қатарына кіруі керек. Сонда ғана сең орнынан қозғалады», дейді. Расында да, Мемлекет басшысы алға қойған мемлекеттік тілді оқыту тиімділігін барынша арттыру міндетін жүзеге асырудың бір пәрменді тетігі, міне, осы болса керек. Әйтпесе, еліміздегі орыс тілінде білім беретін 1 287 мектеп пен 2 319 аралас мектепте оқушыларға қазақ тілін оқытқанымен, көңіл толарлықтай нәтижеге жете алмай жүрген мыңдаған мұғалімге жыл сайын миллиардтаған теңге жалақы төлеп, мемлекет қаржысын желге ұшырғандай еткеннен не пайда?