Сарапшының айтуынша, 2021 жылы үмітке толы жыл болды. Қаржы нарығының мамандары жағдай жақсы қырына қарай аунап түсер деген оптимизмнен арылған жоқ. Алайда бұл үмітіміз ақталмады.
– Монетарлық және фискалдық қолдаудың теңдессіз шаралары әлемдік экономика өсуінің және қаржы нарықтарының серпінін жақсартудың негізгі қозғаушы күштеріне айналды. Сонымен бірге бұл шаралар бүкіл әлемде тұрақты және жоғары инфляцияның факторларына айналды. Коронавирус жаңа штамдарының пайда болуы, сондай-ақ вакциналаудың баяу қарқыны мәжбүрлі түрде қайталанған локдаундарға және жаһандық жеткізілім тізбегінің бұзылуына әкеп соқты, бұл да әлемдік бағаның өсуіне әкеліп, 2021 жылы дамушы елдер активтерінің серпініне теріс әсер етті. Дамушы елдер акцияларының индексі (MSCI EM) дамыған елдер нарығынан біршама артта қала отырып, бір жылда 4,6 пайызға төмендеді, – дейді Ұлттық банк төрағасының орынбасары Әлия Молдабекова.
Биыл қаңтардағы алмағайып сәтте теңге курсына үлкен қысым төну қаупі туды. Ұлттық банк сол қауіптің алдын алу мақсатында 12 және 13 қаңтар күндері 240 млн долларға валюталық интервенция жүргізген.
– Шынында да, валюталар бойынша бір аптаға жуық сауда-саттықтың болмауын ескере отырып, бизнес тарапынан, сол сияқты халық тарапынан шетел валютасына жинақталған сұраныс пайда болды. Жағдай теңге бағамының бұдан былайғы қозғалысы бойынша орын алған оқиғалар мен белгісіздік аясында валюта сатушылар санының өте шектеулі болуымен күрделене түсті. Қаржылық тұрақтылық тәуекелдеріне және тұрақсыздандыратын ауытқуларға жол бермеу мақсатында Ұлттық банк валюталық интервенция жүргізді. Жыл басынан бастап 13 қаңтар аралығында шетел валютасына сұраныстың артуы аясында теңге бағамы 433,67 теңгеге дейін 0,5 пайызға әлсіреді. Қазір валюта нарығындағы жағдай тынышталды, қаржы нарығының жұмыс істеуі толығымен қалпына келтірілді, операциялар штаттық режімде жүргізілуде, – дейді Ә.Молдабекова.
Сарапшының айтуынша, 2021 жылдың желтоқсанының жекелеген күндерінде валюта нарығындағы ахуал жоғары сұраныспен және өте шектеулі ұсыныспен сипатталды. Әсіресе, 2 және 3 желтоқсанда бейрезиденттер тарапынан айтарлықтай сұраныс аясында валюта нарығындағы ахуалды тұрақтандыру үшін және теңгені тұрақсыздандыратын ауытқуларды болдырмау мақсатында Ұлттық банк валюталық интервенция жүргізді. Оған 252 млн доллар жұмсалды.
– Екінші жағынан, желтоқсанда Ұлттық қор қаражатын бюджетке трансферттер бөлу және квазимемлекеттік сектор тарапынан шетел валютасын сату үшін конвертациялау операциялары теңгеге қолдау көрсетті. Экспорттаушылардың желтоқсандағы салық аптасы ішінде сатуы да шетел валютасын ұсынуды қолдады. Айдың қорытындысы бойынша теңге бағамы 431,80 теңгеге дейін немесе 0,6 пайызға қалыпты түрде нығайды. Жалпы, 2021 жылы теңге бағамы мұнай бағасының өсуіне қарамастан, 2,6 пайызға әлсіреді, – деді Ә.Молдабекова.
Оның айтуынша, шетел валютасына сұраныстың негізгі өсу себептері төмендегідей:
Кейінге қалдырылған сұраныс пен экономикалық белсенділікті қалпына келтіру аясында импорттың өсуі. Біз бұл жағынан өкінішке қарай «көш басындағы» елдер санатындамыз. Өзімізде өндірістің жоқтығы, болған күнде де тым тар ауқымда дамуы – сырттан келетін тауарға деген тәуелділікті арттырып тұр.
Ақша базасының кеңеюі тұтынушылық кредиттеу арқылы ақша массасын көбейтеді, нәтижесінде тұтыну тауарлары импортының өсуіне алып келеді.
Бір реттік төлемді пайдалану. «Президенттің зейнетақы жинақтарын мерзімінен бұрын алу жөніндегі бастамасын іске асыру көптеген азаматқа тұрғын үй жағдайларын жақсартуға және бұрын алынған ипотекалық кредиттерді өтеуге мүмкіндік берді. Бірақ бұл қаражатты түпкілікті алушылар, яғни құрылыс компаниялары мен жылжымайтын мүлікті сатқан жеке тұлғалар алған қаражатының орта есеппен 40-50 пайызын (2,5-3 млрд доллар) импорт пен шетел валютасына бағыттағанын атап өткен жөн. Құрылыс компаниялары тарапынан бұл – құрылыс материалдары мен жабдықтарының импорты, ал жеке тұлғалар тарапынан бұл – тұтыну импорты мен шетел валютасын сатып алу», дейді Ә.Молдабекова.
Тағы бір себеп – доллармен салым көлемінің артуы. 2021 жылғы 11 айда шетел валютасындағы салымдардың нақты өсуі 1,1 трлн теңгені немесе 2,6 млрд долларды құрады. Дамыған елдерде монетарлық саясатты күшейтудің басталуы, доллардың нығаюы және дамушы нарықтардан капиталдың әкетілуі де теңгеге қысым көрсеткен.
Ұлттық банк өкілінің айтуынша, егер 2022 жылы мұнай бағасы барреліне орташа 70 доллар болған жағдайда, Қазақстан экономикасы 3,9-4,2 пайызға өседі.
