Жантақ ел арасында түрлі ауруларды емдеуге әлдеқашан қолданылып келеді. Ойсылқара тұқымы сүйсініп жейтін болғандықтан көп өңірде түйежантақ аталып кеткен. Жергілікті ғалымдар ізденісінен кейін «Жарға біткен жантақты жанынан безген нар жейді» дегенді айтқызған осы көпжылдық өсімдіктің бос радикалдар түзілуінен адам ағзасында пайда болатын жаңа ауруларды тежейтін антиоксиданттық қасиеті бары анықталған.
– Сонымен қатар жантақта көптеген өсімдіктегідей флавоноидтар қосылыстары кездеседі. Алайда флавоноидтар суда нашар еритіндіктен көп қолдана бермейміз. Біз оны бұрын атеросклероз ауруының алдын алуда зерттеген болатынбыз. Бұл ауруда холестерин қалдықтарының түйіні тамырды бітеп тастайды. Соның алдын алу үшін флавоноидтарды спиртте ерітіп, пайдаланып көрдік. Осы әдістің холестеринді түйіндер түзілуінің алдын алатынын, бастапқы кезеңінде жоятынын анықтадық. Бұл туралы әлемнің беделді ғылыми журналдарында жарияланған мақаламыз бар, – дейді ғалым.
Жергілікті мамандар португалиялық, нидерландық, даниялық, ресейлік, украиналық, беларуссиялық ғалымдармен бірігіп ғылыми жобаларын Еуропалық одақтың Horizon бағдарламасына ұсынған. Horizon үш жыл бұрын жобаның кемшін тұстарын көрсетіп, кері қайтарыпты. 2019 жылы да жолдары бола қоймады. Үшінші мәрте ғана жоба сәтті өтті. Бірақ пандемияға байланысты зерттеу уақытша шегерілді. Қазір Нұрбол Орынбасарұлы – жобаның Қазақстандағы жетекшісі. Маңызы зор жобаға еліміздің атынан қатысып жатқан топта 5 адам бар. Бәрі де жас ғалымдар. Әр топтың жұмысы бөлек. Қазақстандықтардың міндеті – ауруды өршітпеуге әсер етуші затты табу.
Жалпы, Альцгеймерден де, Паркинсоннан да әлі күнге құлантаза айығып кеткен пенде жоқ. Ғалымдар осы дерттердің алдын алатын негізгі затты әзірлеу үстінде. Оның дәрі ретінде өндіріске енуі уақыт еншісінде. Екеуі де миды зақымдайтын аурулар қатарында. Ғалымдар осы дерттерді туындататын амилоидты фибрилдердің түзілуін болдырмайтын флавоноидтарды егжей-тегжейлі зерттеу үстінде. Соларды фуллерендермен әрекеттестіріп, алынған қосылыстарға тест жүргізеді. Оның ішіндегі ең белсендісін анықтап, улылығын тексереді. Осылайша, төрт жыл ішінде негізгі әсер етуші зат анықталуы керек. Бұлардың жұмысы осымен түйінделіп, физикалық, химиялық қасиеттерін, құрылысын, лабораториялық жағдайда тестілеуді, клиникаға дейінгі, клиникалық деңгейдегі зерттеулерді басқа елдердегі ғалымдар жүргізеді. Тек осыдан кейін ғана өндіріске енгізіліп, дәрі ретінде шығарылады. Кез келген препараттың пайда болуында осындай тынымсыз еңбек жатыр.
– Әкем Паркинсоннан көз жұмды. Ауырғанда дертіне шипа таба алмағаным жаныма қатты батты. Сондықтан бұл жобаның орны мен үшін ерекше. Жалпы, жантақтың біз білмеген жұмбағы көп, соны аша алсақ талай ауруды болдырмаудың жолы табылар еді, – дейді ғалым.
Жергілікті ғалымдар қолға алған жобалардың біразы қолдау мен қаржының жетіспеушілігінен тоқтап тұр. Мысалы, антиоксиданттық қасиеті бар, ағзадағы бос радикалдардың мөлшерін азайту арқылы қартаю процесін тежейтін, зиянды бактерияларға, ауру тудырғыш зең саңырауқұлақтарына қарсылық көрсететін қасиеттері бар заттар, парфюмерия, косметикада қолданылатын хош иістендіргіштер алу бағытында зерттеулер жүргізілді. Ауыл шаруашылығы саласында өсімдіктердің өсуін реттейтін заттар, су тазалауға арналған сорбенттер бастамалары зерттеліп жатыр.
Былтыр індет өршіп, ел қарапайым қорғаныш құралдарын іздеп сабылған тұста бұлар жаңа препарат даярлап шығарды. Тұрғындарға таратылған антисептиктің індеттен қорғаудан бөлек кәдімгі есекжемге ем екені анықталды, Ғалымдар енді осы бағыттағы зерттеуді бастамақ. Орақтан кейін атызда жал-жал болып қалатын күріш сабанынан целлюлоза шығарудың арзан, әрі тиімді жолын тапты. Енді жобаны жетілдіріп, целлюлозадан қағаз алудың қамын жасап жатыр. Микротолқындық сәулелендіру арқылы уақыт пен энергияны үнемдей отырып алғашқы өнім де алынды.
Жас ғалым ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижесі қашанда ақшаға келіп тірелетінін айтады. Ғылымды қаржыландыруда да қадау-қадау мәселе көп. Мемлекет осы салаға мән берсе отандық ғылым жетістігі ел игілігіне айналар еді.
Қызылорда облысы
