Суретті түсірген Бақтияр ҚОЖАХМЕТОВ
«СК Агро-2050» ЖШС бас директоры А.Рафальскийдің айтуына қарағанда, оның шаруашылығы «минералды тыңайтқыштардың толық кешенін пайдалана отырып, бидайдың жоғары сұрыпты тұқымын егу арқылы әр гектардан 20-25 центнерден өнім алған. Облыста осындай табысқа жеткен басқа шаруашылықтар да бар. Мәселен, Ғ.Мүсірепов ауданындағы «Тұқым» ЖШС – 24, Мамлют ауданын-
дағы «Мереке Агро» ЖШС 22 центнерден өнім алды. Мұндай нәтиже ауа райы барынша қолайлы болған жылдарда да үлкен жетістік саналады.
Соңғы бес жылда ауыл шаруашылығын мемлекет тарапынан қолдау солтүстік өңірде 2,5 есе артты. Соның ішінде ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер 53,8 млрд теңге субсидия алды. Салаға инвестиция тарту бойынша да Солтүстік Қазақстан республика бойынша алдыңғы орында келеді. Нәтижесінде, өнім көлемі 1,8 есе артып отыр.
Ауыл шаруашылығында астық өндіруден кейінгі екінші маңызды сала – ет өнімдерін дайындау. Солтүстік Қазақстан облысы шаруалары былтыр 105 мың тонна ет өндірді. Бұдан басқа 635 мың тонна сүт, 552 млн дана жұмыртқа дайындалды. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы көлемі 895 млрд теңгені құрады. Ал биыл оның көлемін 933 млрд теңгеге жеткізу көзделіп отыр.
Өңірде өндірілетін ауыл шаруашылығының айрықша өнімі – биоэтанол. Bio Operations зауыты былтыр 2 808 тонна биоэтанол алды. Ал биыл кәсіпорын өнімділікті екі есе ұлғайтып, оның көлемін 16 мың тоннаға жеткізбек. Одан басқа 14 мың тонна ақуыз, 28 мың тонна крахмал және 35 мың тонна мал азығын алу көзделген. Қазір облыс дәнді дақылдарды ғана емес майлы дақылдар көлемін де арттырып келеді. Былтыр оның егіс алқабы 957 мың гектарға жеткізіліп, 645 мың тонна өнім алынды. Биыл майлы дақылдардың осы алқап көлемі сақталады. Барлық дақылдың жоғары өнімділігі минералды тыңайтқыштарды уақтылы себуге байланысты. Былтыр егіс алқаптарына облыс бойынша 160 мың тонна минералды тыңайтқыш жеткізілді. Бұл 2020 жылмен салыстырғанда 25 мың тоннаға артық. Бірақ көптеген шаруашылық тыңайтқыштың маңызына көңіл аудармайды. Осы күнге дейін өңірде тіркелген барлық 4 062 шаруашылықтың 513 немесе 12,6 пайызы ғана жерді тыңайтуға көңіл бөліп отыр.
«Былтыр агроқұрылымдар 67,5 млрд теңгеге 2 424 бірлік жетілдірілген жаңа техникалар сатып алды. Жоғары өнімділіктің бір кепілі озық техника екендігін диқандар жақсы біледі. Сондықтан да жаңа техника алу жылдан-жылға артып келеді. Мәселен, 2020 жылы 2 085 дана техника алынған, ал былтырғы қуаңшылыққа қарамай оның саны 16 пайызға артып отыр», дейді облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Мейрам Меңдібаев.
2021 жылы Петропавл қаласында немістің жоғары сапалы СLAАS комбайнын құрастыру басталды. Былтыр оның 92-сі шығарылып, 67-сі диқандарға сатылды. Ал биыл 253 бірлік комбайн құрастыру көзделуде. Құрамдас бөлшектердің негізгі бөлігі Германияда жасалады, құрастыруды да біздің мамандардың қатысуымен солардың шеберлері жүргізуде.
Мал шаруашылығында да өңір жақсы табыстарға жетті. Былтыр 215 млрд теңге мал шаруашылығының өнімі алынды. Бұл салаға жыл бойы 150 млрд теңгенің инвестициясы тартылды, бұл 2020 жылғыдан 20 пайызға артық.
Облыстың жіті қолға алынған шаруаларының бірі – тауарлы-сүт фермаларын ашу. Былтыр 4 440 бас ірі қараға арналған 10 кешен ашылды. Бұл жобалар облыстың Президент бекіткен 2021-2025 жылдарға арналған кешенді даму жоспарының нәтижесінде жүзеге асып отыр. Сол арқылы 675 мың тонна сүт өндірілді және шаруаларға 4 900 тұяқ симментал, герефорд, ангус сияқты асыл тұқымды ірі қара шетелдерден және Қазақстанның басқа өңірлерінен жеткізілді. Сонымен бірге былтыр жақын және алыс шетелдерден, еліміздің басқа өңірлерінен 13 мың қой жеткізілді. Онымен «Екпін 2003», «Қаратомар», «Шұғыла» ЖШС-лері айналысуда. Бірақ мал басын көбейтуге жайылымдардың азаюы қолбайлау. Ауыл шаруашылығы жерлерінің қолданылу мақсаттарын бұзып, кейбір астық өсіру компаниялары мал жайылымдарын жыртқызып тастаған. Тіпті ауылдар мен орман алқаптарының түбіне дейін рұқсатсыз жыртылған жерлер бар. Бұл елді мекендердің, жайылымдардың және орман қорының жері болса да жергілікті билік тарапынан бақылау болмаған соң астық компаниялары ондай жерлерді иемденіп кеткен. Облыс әкімдігі осы мәселені қолға алып, ауыл шаруашылығы жерлерінің қолданылу мақсаттарын бұзған компанияларды анықтағаны жөн.
Былтыр қараша айында Екібастұз қаласындағы сөзінде Президент Қ.Тоқаев: «Соңғы бес жылда 2 трлн теңге субсидияға бөлінді. Нәтижесі қандай? Бюджет қаражаты құмға сіңген судай жоғалады, оның қалай қолданылғанын ешкім бақыламайды» деп сынға алған еді. Осыған орай Ауыл шаруашылығы министрлігінде субсидияландырудың жаңа әдістері жасалды. Соның нәтижесінде Солтүстік Қазақстан облысының шаруаларына биыл 44,5 млрд теңге қарастырылған. Ал былтыр 53,9 млрд теңге субсидия бөлінген еді. Енді субсидиялар тек аралық технологиялық процестерге емес, соңғы нәтижеге бағытталған. Саны да 47-ден 24-ке түсірілді. Сонымен қатар барлық негізгі процедуралық шаралар цифрлы форматқа ауыстырылып, адам факторының араласуына жол бермейді.
«Ауыл шаруашылығы бизнесі жердің бар байлығын қалтасына пайдалануды ғана көздемей, оған жанашырлық танытып, мемлекетпен бірге жер иеленуші – ауыл адамдарының әлеуметтік-экономикалық дамуына үлес қосуы керек», деді облыс әкімі Құмар Ақсақалов.
Өңір басшысының айтуынша, соңғы төрт жылда облыста ауылдық елді мекендерге 199 мектеп, 51 мәдениет үйі, 46 денсаулық сақтау нысаны салынып, 2 мың шақырымдай жол жөнделген және 165 елді мекенге ауыз су тартылған. Міне, осындай жұмыстарға ауыл бизнесімен айналысатын азаматтар да тартылып, қол ұшын беруі керек. Бұл өзекті мәселе. Яғни басқа қалада немесе басқа облыста құрылған астық өсіру компаниялары ауыл инфрақұрылымын пайдаланса да оны дамытуға еш үлес қоспайды. Ауыл адамдарының жерлерін жалға алғаны үшін беретін пайлары да жарытпайды. Бұған наразы болған ауылдықтар жергілікті әкімдікке барғанымен олар «екіжақты келісімшартты өздерің жасағансыңдар, бұл іске билік араласа алмайды, сотқа жүгініңдер» деп шығарып салады. Ал сот келісімшарт нақты жасалмаған соң немесе таластың шешу жолдары көрсетілмеген соң қайран қыла алмайды. Сөйтіп, ауыл тұрғындары мен астық егуші компаниялар арасында тартыс жиі болып жатады. Қазір тіпті мал өсіруші компаниялар мен ауыл тұрғындары арасында да тартыс туа бастады. Бұл Абай айтқандай «Байда мейір, жалшыда бейіл де жоқ, Аңдыстырған екеуін құдайым-ай» дегеннің кері. Өзіне пайдасы болмаған соң ауылдықтар ерегеспен малын егіннің үстіне қоя беретін оқиғалар да жиі болуда.
Осындай келеңсіздіктерді тоқтататын кез жетті. Жуырда кәсіпкерлермен кездескенде Президент Қ.Тоқаев бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі жаңа экономикалық саясаттың негізгі қағидасы болатынын атап айтты. Тәртіп орнап, ауыл тұрғындары мен жерді пайдаланушылар арасындағы келісімшарттар жергілікті биліктің араласуымен үшжақты жасалса, ырық бермес кәсіпкерлер аяғын тартар еді. Өздерінің қалтасын ғана ойламай, нәсіп тапқан жерін де байытуға үлес қосар еді деп ойлаймыз.
Солтүстік Қазақстан облысы
