Бұл алдағы күндері елімізде конструктивті идеяларды, соның ішінде оппозициялық күштерді нығайтатын, саяси жүйенің бәсекеге қабілеттілігін арттырып, қайта құрудың сындарлы жобаларын енгізе алатын жаңа саяси партиялар пайда болуы мүмкін деген сөз. Мемлекет басшысының айтуынша, Nur Otan партиясының өзінде де оппозиция бар. Сондықтан уақыт талаптарын ескере отырып, олар да жаңаруы тиіс.
Парламентті түбегейлі қайта құру туралы айтқан Президент Мәжілісте бірнеше мықты партия болуы керектігіне де ерекше мән берді. Егер Парламентте Үкіметті жасақтау сияқты мәселелер бойынша конституциялық көпшілік болмаса, бұл партиялар келісімге келуі тиіс. Сол кезде ғана экстремистік популизм мен қоғам наразылығынан қорғана аламыз.
Саяси жүйенің барлық тетіктері, оның ішінде парламенттік партиялар елді турбуленттілікке ұшыратпауы тиіс. Осыған орай Президент тиімді жұмыс істейтін Германия партияларын мысалға келтірді. Соған қарағанда бұл тәжірибе біздің елімізде де пайдаланылуы ықтимал.
Немістің Бундестагы – жалпы президент билігіне күшті қарама-қарсылықты құрайтын америкалық конгресс сияқты толығымен автономды орган емес. Егер америкалық конгресс өз бастамалары арқылы елдің саясаты мен заң шығару процесін («жұмыс парламенті») анықтауға елеулі түрде қатысатын парламент болса, онда британ парламентінің төменгі палатасы, керісінше, үкіметтің қолындағы құрал, үкімет пен оппозицияның мүдделері үнемі қақтығысатын алаң.
Неміс демократиясының тұрақтылығы партиялық жүйенің тұрақтылығына негізделген. ГФР-дің саяси жүйесін көбінесе «партиялық демократия» деп босқа атамайтыны белгілі. Партиялар демократияның маңызды институттары болып табылады. Олардың Германиядағы қызметі Негізгі және Партиялар туралы заңдарымен реттеледі. Негізгі Заңның 21-бабында «Партиялар халықтың саяси ерік-жігерін қалыптастыруға ықпал етеді. Олар еркін құрылуы мүмкін. Олардың ішкі ұйымы демократиялық ұстанымдарға сәйкес келуі керек», делінген.
Депутаттар мажоритарлық-пропорционалды жүйе бойынша сайланады, басқаша айтқанда, әр сайлаушының екі дауысы бар: сайлау округінен нақты үміткерге бір дауыс (тікелей үміткер), ал екінші дауыс белгілі немесе басқа бір партияға беріледі. Бұл жүйенің жағымды тұсы – сайланған парламент сайлаушылары пікірлерінің алуан түрлілігі. Ал кемшілігі – мысалы, Ұлыбританияда бар таза мажоритарлық жүйеге қарағанда үкіметтің көпшілігіне қол жеткізу қиынырақ болатыны.
Қоғамның әлеуметтік сенімі жай ғана сипаттама емес. Егер бұл саяси институттың тарапынан, мысалы, саяси партия бастамасының орындалуына күмән келтірілсе, егер сенімнің күрт төмендеуі немесе болмауы созылмалы немесе жүйелі түрде болса, онда сенімсіздік өзін-өзі толық қамтамасыз ететін әлеуметтік мінез-құлықтың көрінісіне айналады.
Осыған ұқсас жайтты біз еліміздегі қаңтар айындағы қайғылы оқиғалар кезінде де көрдік. Бір кездердегі кеңестік коммунистер өздерінің партиялық билеттерін жыртып тастағандары сияқты, күні кеше Nur Otan-нан шығу туралы мәлімдемелердің айтылғандығына куә болдық. Сол кезде де, қазіргі кезде де мұндай әрекеттер, шын мәнінде, қоғамға, сондай-ақ сол қойылымның кейіпкерлеріне қажетті катарсис бермейді, тек өкініш пен көңілсіз түңілу сезімін тудырады.
Қоғамның сенімі – күрделі әлеуметтік феномен. Адамдар саясаткерлерге әртүрлі тұрғыда сенеді. Біздің әлеуметтік сауалдамаларымызда Президентке деген сенім рейтингтері Үкімет, Парламент, әкімдер, партиялар мен қоғамдық ұйымдарға қарағанда тұрақты түрде жоғары.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев сұхбатында: «Президент қоғамдық-партиялық және саяси құрылымдардың бәрінен біршама жоғары тұруға тиіс деп санаймын. Әртүрлі қоғамдық-саяси күштерді мемлекетіміздің мүддесіне жұмылдыра білуім керек» деп атап өтті. Жалпы, қоғамның Мемлекет басшысына сенім артуы елдің саяси өміріне оң серпін мен тұрақтылық беретіні анық.
Сұхбатта Президент өзінің ашық және адал саяси бәсекелестіктің кепілі ретінде қызмет ететіндігін ерекше атап өтті. Ол саяси жүйені және экономиканы өзгертудің оң нәтижелеріне қол жеткізуді өзінің миссиясы деп санайды. Саяси өзгертумен де, экономикалық қайта құрулармен де бір мезгілде айналысу керек.
Зарема ШАУКЕНОВА,
ҰҒА академигі, әлеуметтану ғылымдарының докторы
