Қарулы күштердегі жемқорлық ұлт қауіпсіздігіне қатер төндіреді

«Қасіретті қаңтар» еліміздің бас­ты құндылығы – тәуелсіздігімізді ны­ғайтатын негізгі шарттардың бірі осы індеттің тамырына балта шабу екенін түсіндіріп берді, көзімізді жеткізді. Әсіресе қорғаныс, күш­тік құрылымдар саласындағы жең ұшынан жалғасқан жемқорлықты ауыз­дықтау­дың, онымен жоспарлы әрі жү­йелі түрде күресудің маңызы өте зор. Қазіргі таңда Қарулы Күштерде сыбайлас жемқорлыққа қар­сы қандай жұмыстар жүргізіліп жатыр? Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас қолбасшысы сыбайлас жемқорлыққа қар­сы ымырасыз күрес жариялады. Ал бұл күресті неден бастау қажет? Сала­да­ғы қоғамдық кеселді жеңудің тә­сілдері, ұста­нымы қандай? Жалпы, жем­қорлық тәуекелдеріне талдау жүргізіле ме? Қан­дай қызмет салаларында жем­қорлыққа жиі жол беріледі?

Бұл сұрақтарды тізбелеуіміздің де өзіндік себебі бар. Өйткені Құқықтық ста­тистика және арнайы есепке алу коми­­­тетінің дерегіне сүйенсек, өткен жылы Қорғаныс министрлігінде сыбайлас жем­қорлыққа қатысты 20 қылмыс тіркелген екен. Бұл сан 2020 жылмен салыстырғанда 33 пайызға төмен. Алайда жаңа жыл бас­талмай жатып әскери ведомствода бір сыбайлас жемқорлық фак­тісі анықталып үлгерген.

Жыл басында әскери ведомствода Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қи­мыл жөніндегі заңнаманың сақталуын бақы­лау жөніндегі комиссияның ал­ғаш­қы оты­рысы өтті. Мемлекет басшы­сы­ның тап­сыр­маларын іске асыру төңі­ре­гінде ұйым­дастырылған жиын­да Қорға­ныс министрінің орынбасары, генерал-лейтенант Сұлтан Қамалетдинов ко­мис­сия­ға Сыбайлас жемқорлыққа қар­­сы іс-қи­мыл­дың 2022-2026 жылдарға арнал­ған мемлекеттік тұжырымдамасын іске асыру барысында маңызды міндеттер жүктелгенін айта келіп: «Әскердегі сы­бай­лас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шараларын бюрократияны жоюға, айқын­дық пен ашықтықты арттыруға бағыттай­мыз», деген-ді. Осыған орай біз қоғамның көкейінде жүрген жоға­рыдағы сұрақ­тары мен комиссия төр­ағасы басымдық берген ашықтық пен айқындық туралы осы ведомствоның Әскери полицияның бас басқармасының офицері, әділет под­полковнигі Нұрлан Әкімбековтің пікірін білген едік.

Әскери полиция органдарының не­гізгі міндеттерінің бірі – сыбайлас жем­қорлыққа қарсы алдын алу іс-шаралары екенін атап өткен Н.Әкімбеков бұл бағытта министрлікте кешенді жұмыстар қолға алынғанын атап өтті. «Өз қатарымыздағы жемқорлыққа қарсы тәуекелдерге талдау жүргізу, ішкі және сыртқы талдау – осы іс-шаралардың негізгілерінің бірі», дейді ол. Подполковниктің айтуынша, ведом­ст­­вода қоғамдық кеселдің алдын алу бо­­йынша шаралар өткізу және әскери қыз­мет­шілердің сыбайлас жемқорлық­қа қар­сы мәдениетін қалыптастыру мәселесі де күн тәртібінен түспейді. «Қорғаныс ми­нистрінің бұйрығымен бекітілген сы­­бай­лас жемқорлық тәуекелдігі жо­ғары лауа­зымдарға тағайындалатын адам­­дарға поли­гра­фологиялық зерттеу өт­кізу секілді ке­шенді шаралар да атқа­рылуда. Барлық гар­низондарда сы­байлас жемқорлыққа қарсы комиссия­ құрылған. Гарнизон басшылары – осы сыбайлас жемқорлыққа қарсы комиссияның төр­ағалары», дейді Н.Әкімбеков.

Айта кетейік, министрліктің жанынан құрылған сыбайлас жемқорлыққа қарсы комиссия сыбайлас жемқорлыққа тә­уекел­ді жою жөнінде барлығы 34 ұсы­ным әзір­леген. Қазіргі таңда бұл ұсы­нымдарды жою бойынша тиісті құрылым басшыла­рына бағыт-бағдар беріліп, шаруалар ат­қа­рылуда.

Министрлік өкілінің мәлімдеуінше, Сы­­байлас жемқорлыққа қарсы іс-қи­мыл туралы заңнамасына сәйкес Қор­ға­ныс ми­нистрлігінде де сыбайлас жем­қор­лыққа қарсы талдаулар жүргізілуде. Атап айт­қанда, кадрлар жұмысында, мемлекеттік сатып алу, тылдық қамта­масыз ету, күр­делі құрылыс, жөндеу жұ­мыстары, тұрғын үйлерді беру сондай-ақ жергілік­ті әскери басқару органдары қызметі­нің саласында іске қосылған талдаулар қазіргі таңда өз нәтижелерін көрсетіп келеді. Мәселен, өткен осы тал­даулардың қорытындысы бойынша 79 ұсыным енгізілген екен.

Қорғаныс министрлігінде ең көп тал­­­­­қы­­ланатын тақырыптың бірі – мем­­ле­­­кеттік сатып алулар. Қоғамда мемле­кет­тік сатып алулар рәсімдерінің то­лық әрі ашық жүргізілуіне қатысты сын да көп, кү­мән да басым. Әсіресе әскери есепке алу және әскерге шақыру науқа­нын­дағы жем­қорлықтың алдын алу мәселе­сі әлі күнге өзектілігін жоймай келеді. Мем­ле­кеттік сатып алу – сыбайлас жем­қор­лық­тың ең күрделі мәселелерінің бірі еке­нін әділет подполковнигі де мойын­дай­ды. Бұл мәселелерді жою жө­нінде бір­неше іс-шара қолға алынғанын айт­қан ол соның біріне тоқталды. Оның айтуын­­ша, қазіргі таңда мемлекеттік са­­тып алу комиссияларының құрамына бақы­­лаушы ретінде қоғам, әскери полиция ор­­ган­дары, бас қаржы инспекциясы және тиісті құрылымдық бөлімшелердің құзы­­ретті өкілдері мемлекеттік сатып алу­­ға қатысады. «Айта кететін тағы бір жағ­­дай, Қарулы Күштердің сыбайлас жем­қорлыққа қарсы стандартына сәйкес мемле­кеттік сатып алулар жүргізу кезінде сол осы іс-шаралардың барлығы бейне, аудиожазба арқылы жүргізіледі және келешекте оны туындаған мәселелер бойынша қарастыруға болады», дейді Н.Әкімбеков.

2021 жылдың қаңтар айында Қару­лы Күштерде жемқорлықпен бай­ла­ныс­ты 3 қылмыс анықталған. Биыл қаң­тарда бір деректің тіркелгенін мәлім­деген Н.Әкімбеков өткен жылмен салыс­тырғанда салада жемқорлық жасап, құқық бұзғандардың саны 67 пайызға азайғанын алға тартты. Оның айтуынша, әскери ве­домствода сыбайлас жемқорлыққа қа­тысты оқиғалар мен қылмыстарды анық­­тауға Қорғаныс ми­нистрлігінің өзі тікелей атсалысады. «Мәселен, осы жы­лы анықталған сыбайлас жемқорлық қыл­мысты әскери полиция және әскери тер­геу органдарының қызметкерлері әш­кереледі. Ал өткен жыл­ғы сыбайлас жем­қорлық қылмыстың ішін­де үш қылмысты Қорғаныс минис­тр­лігінің органдары анық­таған. Айта ке­тетін тағы бір мәселе, сы­байлас жем­қорлыққа қарсы қылмыс бо­йынша көбіне әскери қызметшілердің өздері арызданады. Осының өзі әскери қыз­метшілерде жемқорлыққа қарсы мәде­ниеттің қалып­тасқанын аңғартады», дейді ол.

Бүгінде Қарулы Күштер қатарында «Адалдық алаңы» кеңселік жобасы да жұмыс істейді. Бұл жобаның басты мақ­саттарының бірі – азаматтардың Қару­лы Күштерге деген сенімін арттыру. Сон­дай-ақ жоба аясында азаматтардың, әс­кери қызметшілер мен олардың отба­сыларының заңды құқықтары мен мүд­делерін қорғауға да баса мән беріледі.

Мемлекет басшысы жұртшылық са­на­­сына «Жемқорлық – індет, онымен күресу – міндет» деген қағиданы сіңі­ру керектігін айтып, бұл кеселмен кү­реске бүкіл қоғамды жұмылдырудың ма­ңыздылығына тоқталды. Ең бастысы, бұған бір реттік науқан ретінде қа­ра­­мау керек екенін де қадап айтты. Ал әскери ведомствода бұл тапсырма қа­лай жүзеге асырылып келеді? Бұл сұ­рақ­қа Н.Әкімбеков «Қорғаныс ми­нистр­лігінде сыбайлас жемқорлықты ұлт­тық қауіп­сіздікке төнген қатер ретінде тани­ды. Қорғаныс министрі Жоғарғы Бас қолбас­шының сыбайлас жемқорлыққа ымырасыз күрес жөнінде тапсырмасы шеңберінде орынбасарларының, Бас штаб орынбасарлары мен құрылым­дық бөлімшелердің басшыларынан сыбайлас жемқорлық­қа қарсы қызметті басты бағыттарының бірі ретінде санауды талап етіп отыр. Жемқорлықпен күрес аяу­­сыз әрі жүйелі түрде жүргізіледі», деп ­жауап берді.