Шекаралық аудандардың ахуалы аз айтылып жүр деген шындыққа жанаспайды. Бұл мәселе үздіксіз көтеріліп келе жатқанына 20 жылға жуық уақыт болды. Бұл айта-айта жауыр болып, әсіресе мақаншылықтар әбден түңіліп кеткен мәселе ғой. Бір кездері мақаншылықтардың бас көтеретін азаматтары 10-15 мың қол жинап, Парламентке, бұрынғы Президентке арыздарын айтып келгені де ұмытыла қойған жоқ. Елордадағы билік басындағылар мәселені жуықта шешеміз деп халық өкілдерін арқадан қағып шығарып салып, Өскемендегілермен ақылдасады. Сонда отырған бұрынғы Б.Сапарбаев, қазіргі Д.Ахметов мырзалар Үржар ауданының сол кездегі басшыларымен «ақылдасып», мәселе әлі де «пісіп-жетілген жоқ» деп шыға келгендері де өтірік емес. Өйткені Мақаншы жеке аудан бола қалса, Үржар бюджетін толтырып отыратын «әмияннан» айырылып қалып, әлеуметтік мәселелер туындап кете ме деп қорқады. Гәп – осы. Ал Үржардағы, облыстағы билік басындағылар мемлекеттік мәселелерді жоғары биліктегілер ойласын деген көзқарастан айыға алмауда.
Анау бір жылдары Парламентте «Шекара туралы» Заң талқыланып, шекара маңында тұратын тұрғындар бір серпіліп қалып еді. Ол заңның аяғы сиырқұйымшақтанып, орындалмай отыр. «Арқанкерген», «Терісайрық» шекара бекеттеріндегі оқыс оқиғалардан соң заңның орындалуы қатты қадағалана бастаса да шекаралық бекеттердің (заставалардың) жағдайы жақсарып кеткен жоқ.
Мәселен, осыдан 10-15 жылғы белгілі болған шекаралық бекеттер саны Мақаншы шекара отрядында он бестей болады. ҚХР-мен Мақаншы шекара отряды 200-дей шақырымнан аса мемлекеттік бөлікті қорғап отыр. Кеңес өкіметі кезінде шекаралық аудандағы әр ұжым әр бекетті қамқорлығына алып отыратын еді. Концерттер ұйымдастырып, спорт сайыстарын өткізетін. Соның бәрін шекаралық аудан әкімдігі, отряд ұжымы басшылығымен ұйымдастырып, бақылау жүргізетін. Ал қазірде солай ма? Солай десе сену қиын. Себебі шекаралық отряд құрамасы Мақаншыда, ал аудан басшылығы – 75 шақырым қашықтағы Үржарда. Міне, сол себепті әртүрлі мәдени шараларды өткізу кезінде әкімдік Мақаншыдағы шекара сарбаздарын Үржар ауылына парад өткізуге шақырып, тағы басқа шараларға шақырып, мәжбүрлеп жатады. Ал шекара отрядына бекеттерден 60 шақырымнан астам қашықтыққа баруларына әскери жарғы тыйым салады. Міне, сондықтан да, біздіңше Үржар ауданының орталығын Мақаншыға көшіру мемлекеттік мүддеден туындайды.
Бұрынғы Таскескен ауданының орталығында да ешқандай өндіріс, базарлар жоқтың қасы. Ал Үржар аудан орталығы мәртебесінен айырылса да өзін өзі молынан асырай алады. Қайта «шұңқыр» сияқты орынға қамалып отырған жұртшылық бос жатқан шекара маңындағы ауылдарға ағылып, көшеді. Мақаншыда
3 қабатты әкімдік үйі (әлі бітпеген), 3 орта мектеп, мәдениет сарайы, кинотеатр, бірнеше мейрамхана, ауылды қақ жарып өтетін халықаралық тас жолы, түнгі уақытта жағылатын түрлі-түсті шамдар менмұндалап, қонақтарды әдемі қалаға кіргендей әсер береді. Сондықтан да мемлекеттік мүддені ойластырған абзал болар еді. Бақты кеден бекеті, туристік салада жыл сайын қарыштап дамыған Алакөл демалыс аймағы үржарлықтарды ең тұрмысы бақуатты аймаққа айналдырады деген үміт басым. Бұл үшін Мақаншыға Үржар ауданының орталығы деп мәртебе беріп, өзгерту – бүгінгі күн талабы. Сонда мемлекеттік мәселе оң шешімін табатыны анық.
Бір кездері Мақаншы ауданында 47 мың халық болса, қазір ел үдере көшіп, ауылдарда қарттар ғана қалған. Мұны тоқтатпаса мемлекет қауіпсіздігіне қатер төнетіні айқын.
Сүйеубай БАЙҚАДИҰЛЫ,
мәдениет қайраткері
Шығыс Қазақстан облысы
