Технология • 23 Наурыз, 2022

Жаңаруға жетелейтін жетістіктер

239 рет
көрсетілді
9 мин
оқу үшін

Астрологтердің пікіріне сүйенсек, Барыс жылында қиындық пен қуаныш қатар жүреді. Ал қазақтың таным-түсінігінде бұл аңның орны бөлек болған соң, халқымыз Барыстан табысты көп күтетіні хақ.

Жаңаруға жетелейтін жетістіктер

Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «ЕQ»

Азия барысына айнала аламыз ба?

Еліміз өзінің даму стратегиясына қажет­ті озық үрдістерді «Азия жолбарыстарына» баланған Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінен де алуға тырысатыны белгілі. Тұтастай бұл өркениетті әлем­­ге тән құбылыс. Сары құрлықтың «жол­­барыстары» өзгелерден кем болмауы үшін білім мен инновацияға басымдық беріп, оның нәтижесі көп күттірмеді. Мә­се­лен, Оңтүстік Корея, Сингапур, Тай­­вань (Тайпей) және Гонконг Азияның техно­ло­гиялық алыптарына айналғалы қашан?!

Жақсылардан қалмау үшін Қазақстан да бұл бағытта қамданып-ақ келеді. Айталық, Data-driven Government (Де­рек­терге негізделген мемлекет) идеясы. Оның түпкілікті мақсаты – тың тех­но­логияға негізделген бірыңғай цифрлы платформаны құру арқылы тиімді мем­лекеттік басқару моделіне ауысып, аза­мат­тардың әл-ауқатын арттыру, сондай-ақ экономикалық өсімге жол ашу.

Платформаны орналастырудың басты назарында – жаңа цифрлы шынайылық жағдайындағы Қазақстан азаматы. Бұл дегеніміз, мемлекет инновациялық тех­но­логиялардың негізінде әр адамға өз қабілеттерін ашуға көмектесіп, оның қолайлы өмірі сүруіне, сол секілді әлеуе­тін іске асырып қауіпсіз орта қалыптас­тыруға жағдай жасауға тиіс.

Аталған платформаны құру азаматтар мен бизнеске және тұтастай елімізге – мемлекеттік қызмет сапасының жақ­саруына, дербес деректердің қауіпсіздік деңгейінің артуына, «көрінбейтін мем­лекет» қағидатын іске асыруға, ком­мер­­циялық қызметтерді мемлекетпен ин­теграциялауға, мемлекетпен өзара іс-қимыл жасаудағы шығындарды азайтуға, шағын және орта бизнеске мем­лекеттік IT нарыққа жол ашуға («Мем­лекеттік маркет»), технологиялық еге­мендікті кү­шейтуге, деректер не­гізін­дегі мем­ле­кет­ті басқарып, сыбай­лас жем­қор­лық­ты азайту мен киберқауіп­сіз­діктің жаңа дең­гейін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Цифрлы байланыстың ауқымы кеңейеді

Цифрлы даму министрлігі осы тұжырымдаманы жүзеге асыру арқылы адам мен мемлекеттің өзара байланысы жаңа деңгейге көтеріледі деген үмітте. Үкімет мемлекеттік ақпараттық жүйелер мен деректер базасының көмегімен ұсы­ны­латын бірлі-жарым «дәлме-дәл» сервистерді былай қойып, мемлекеттік органдардың бизнеспен бірлесіп әзірле­ген мәліметтердің бірыңғай массивіне және олармен жұмыс істеу алгоритмдеріне сәйкес азаматтардың мәселесін кешен­ді түрде шешуге ауысуды көздеп отыр. Бұл ретте заманауи технологиялар жеке тұлғалардың дербес деректерін заңсыз қолданудан неғұрлым тиімді қорғап, сенімді резервке қою арқылы олардың жоғалуының алдын алады. Әрбір адам мемлекеттік платформада анықталған соң өзінің «цифрлы көшірмесінің» көмегі­мен ақпараттық экожүйені пайдаланып, қажет­тіліктеріне сай жедел режімде цифр­­лы қызметтерді ала алады. Демек бұл платформа көптеген басқару функция­сын мемлекеттік органдардың көмегімен емес, платформалық шешімдер арқылы орындауға болатынын дәлелдейді.

Адами факторға байланысты тәуекелдер азаяды

Бірыңғай цифрлы платформаны құру­дың басты мәні мемлекеттің азаматтар мен бизнеспен арадағы байланысын дәстүрлі «сервистік орталық» моделінен адамға орталықтандырылған модельге толық көшіруде жатыр. Бұл аза­­маттардың өмір сүру сапасын жақ­сар­­туға, Қазақстан экономикасының тұ­рақ­ты өсімін қамтамасыз етуге, оның жа­һандық бәсекеге қабілеттілігін нығай­тып, мемлекеттің рөлі мен функцияларын оң­тайландырумен бірге сыбайлас жемқорлықты жоюға бағытталған қажетті міндет. Мемлекеттік басқару әдісін қыз­меттер көрсету бағытынан тікелей адамға бағ­дарланған тәсілге көшу арқылы өзгер­ту көрсетілетін қызметтердің сапасын айтарлықтай жақсартуға, «кастомизациялау» (өнімге нақты тұтынушының тапсырысына сәйкес сипат беру) мен ұсынылатын қызметтердің жеделдігін арттыруға мүмкіндік береді. Мемлекеттік бас­қарудың осы моделі билікке азамат­тар­дың жекелеген қажеттіліктерін ғана емес, кез келген жағдайға байланысты тұтастай сұраныстарын қанағаттандыруға септеседі. Бұл жағдайда барлық процесс оқшауланбай жиынтық түрінде «клиент жолымен» (Customer Journey) жүргізіледі. Мұның нәтижесіне сәйкес мем­лекеттік қызметтерді көрсету қағи­даты «ведомстволық көздерден» клиент­тік жолдарға негізделген домендерге ауыс­тырылады. Былайша айтқанда, еліміздегі мемлекеттік басқару жүйесі «көрінбейтін мемлекет» қағидатына сай келіп, азаматтарға арналған қызмет көр­сету процестері білінбейтіндей, әйтсе де ұсыны­латын  қызметтер халықтың сұра­нысын қанағаттандырып, мемлекеттің жұмысы ашық болуға тиіс.

Ескіліктен арылу қиын шаруа

Цифрлы трансформацияны іске асыру­дың қиындығы – қазіргі басқару жүйесі қолд­аныстағы ескі тетікті барынша ұзақ мер­зімге сақтауға мүдделі. Сол себепті қа­лып­тасқан басқару әдістерінен перспективалы жолға көшіп, оны қарқындату үдерісі ұйымдастырылуы керек. Жоба авторлары айтқандай, оны ең жоғары межеде – Мемлекет басшысы мен Премьер-Ми­нистрдің деңгейінде үйлестіріп қолдау қа­жет. Платформаның бас сәулетшісі рөлі­нің енгізілуі және цифрлы трансформация шеңберінде басқарушылық және қаржылық ресурстарды шоғырландыру тұтастай цифрлы трансформацияның табыс­тылығын айқындайтын шешім. Осы бас­қару құрылымының құзыретіне қазіргі мемлекеттік органдардың қызметін ав­то­мат­тандыруға бөлінетін бүкіл бюджет берілуге тиіс дейді тұжырымдама ав­тор­­лары. Әлбетте, бірінші кезеңде осы бюд­жетті қолданыстағы жүйелерді күтіп ұстау мен даму міндеттерін жүзеге асыруға бө­лу­ге тура келеді. Бірақ Цифр­лы транс­фор­­мация орталығы цифрлы эко­но­микаға ті­ке­лей қатысты ереже­лер­ді әзірлеп, жаңа плат­фор­­малық шешімдермен ауыстырылатын ес­кірген мемлекеттік функциялар мен се­р­вис­т­ерден біртіндеп бас тартуы керек.

Мемлекеттің жұмыс қабілеттілігін сақтап, жүйені түбегейлі ауыстыру кезінде болатын теріс салдарды алдын алу мақ­сатында осы тұжырымдаманың аясында платформалық жолды таңдау тиімді деп саналып отыр. Яғни IT-мемлекеттің сервистік экожүйесін құрып, бірақ жұмыс істеп тұрған жүйелерді қатар пайдалану орынды. Цифрлы трансформация про­цесінде мемлекеттік басқаруға тың мүм­кіндіктер беретін жаңа қағидаттар мен тех­нологиялар негізінде қолданыстағы мемлекеттік автоматтандыру жүйелерімен қатар жаңа экожүйе салынады. Осы арқылы қолданыстағы жүйелердің функциялары мен қызметтері біртіндеп алмас­тырылып, өтпелі кезеңде ескі мен жаңа жүйелер қатар қолданылады. Десе де ескі технологияның қызметтері кезең-кезеңі­мен жаңа платформаға ауысады.

Қауіпсіздіктің маңызы артады

Мемлекеттік басқарудың цифрлы трансформациясын сәтті іске асыру үшін әсіресе жеке мәліметтердің ақпараттық қауіпсіздігін күшейту аса маңызды. Неге десеңіз, тың өзгерістер инновациялар мен өркендеуді ынталандырғанымен кибер­тәуекелдер қауіпсіздікті құнттаудың жан-жақты стратегиясын қарастыруды талап етеді. Цифрлы бағыттағы стратегиялық мақсат­тар мен болжамды қауіптің ауқы­мын ескеріп, кибер тәуекелдерді басқа­руда 3 негізгі бағыт бойынша жұмыс жүр­­гізілуі қажет. Атап айтқанда, саяси, техни­­калық бағыттағы кибершабуыл­дардың алдын алу. Екіншіден, ықтимал қауіптерді анықтап, уақтылы ескертуге мүмкіндік беретін ерте хабарлау жүйесін әзірлеу. Үшіншіден, шабуылдарға шап­шаң ден қойып, мемлекет пен жекелеген ұйым­дар мен тұтастай платформаның қыз­метіне мейілінше аз әсер ететіндей, жүйелер­дің жұмысын қалпына келтіруге тез дағдылану.

Инфрақұрылым тұрғысынан қараған­да жоғарыда аталған барлық міндетті қажетті және жеткілікті көлемдегі цифр­лы инфрақұрылымсыз жүзеге асыру қиын. Мемлекеттік басқарудың іркіліссіз жұ­мысы үшін тиісті талаптарға сәйкес келе­тін Деректерді өңдеу орталықтары бол­ма­са, қосылған кең байланыс арналары мен басқа да инфрақұрылымдық және ком­муникациялық элементтер қарасты­рылмаған жағдайда цифрлы эволюцияны іске асырып, бірыңғай платформаның толыққанды жұмыс істеуі мүмкін емес.

Тиімді шешім қабылдаудың балама жолы

Бірыңғай цифрлы платформаны ен­гізудің нәтижесінде Қазақстан страте­гия­лық шешімдер қабылдап, мемлекеттік басқарудың икемді, объективті және жылдам тетігін иеленеді. Ақыры, мемлекет құрылымсыз, бытыраңқы деректермен сипатталатын және әр қызметті бөлшектеп алуға тура келетін жүйенің ай­наласынан кетеді. Оның орнына елі­міз «адамның айналасындағы» архи­тек­тураға көшіп, әр азаматқа барлық дерек жинақталатын бірыңғай профиль қызметі ұсынылады. Аталған архитектура бірыңғай мета-модельдегі анықтамалық дерек­термен, деректер сапасын бақылау­дың үздіксіз процесімен, кез келген жағдайға байланысты қажеттіліктерге сай интеграцияланған қызметтерді про­активті ұсынумен ерекшеленбек. Бұл тетік азаматтар мен бизнестің мемлекетке деген сенімін жаңғыртып, даму мен ин­новацияға бағытталған тікелей шетел­дік инвестициялар ағыны мен еліміз­дің тартымдылығын, сондай-ақ эконо­миканың бәсекеге қабілеттілігін ұлғайту­дың қозғаушы күшіне айналуы тиіс.

Әрине бұл идеяны әлі IT-қауым­дас­тықтың сүзгісінен өткізіп, қоғамдық талқылауға салу қажет. Ал оның қаншалықты табысты жүзеге асатынын уақыт төреші көрсетер.