Мұның өзі де шартты нәрсе. Орта ақынды қалыптастырады немесе ақын ортаны қалыптастырады. Екіншісін, белгілі бір аймақтардағы әдеби процестен анық көруге болады. Біріншісі, үлкен орталардағы ахуал. Онда теңіздің астындағы ағыстай бірнеше қуатты ағындар қатар жүріп жатады.
Тәуелсіздік жылдарындағы әдеби кеңістік жайлы сөз айтқанда, біз бірнеше аймақтардағы ақын-жазушылардың сол өңірдегі жастардың қалыптасуына үлкен мектеп болғанын аңғарамыз. Ақтөбедегі Мейірхан Ақдәулетұлы, Ертай Ашықбаев, Арқадағы Серік Ақсұңқарұлы, Шымкенттегі Мархабат Байғұт, Қаныбек Сарыбаев, Семейдегі Тыныштықбек Әбдікәкімов, Жамбылдағы Елен Әлімжан, Несіпбек Дәутайұлы, Серік Томанов, Маңғыстаудағы Сабыр Адай, Светқали Нұржан, Сырдағы Шәкизада Әбдікәрімов, Керекудегі Арман Қани...
Әрбірі бір тау тектес осы қаламгерлер аймақтарда тұрып-ақ әдеби дәстүрлерді қалыптастырды, жастарды өсірді, ең бастысы – байтақ елдің биік әдебиетін сомдады. Аймақта жатып-ақ ахуал жасады.
Ал Алматының әдеби ортасы өзінің асқақ қалпымен, алып ақындарымен, арынды ағындарымен мәңгілік арқырап, арнасына сыймай, телегейдей тебіреніп, бірде бауырына басып, бірде кеудеден итеріп, жатырқап, тосырқап, сағынысып, сағым құшып, сәт сайын жаңарып жататын құбылыс емес пе?!.
Елорда енді еңсе тіктегенде...
Жалпы, астаналық әдеби ортаның қалыптасуы аса баяу жүргенін жаттан естімей жақсы білеміз. Әуел баста Әбіш Кекілбайұлы, Фариза Оңғарсынова, Әкім Тарази, Төлен Әбдік, Несіпбек Айтұлы, Әнес Сарай, Қажығали Мұханбетқалиұлы, Алдан Смайыл, Серік Тұрғынбекұлы, Әлібек Асқаров санатты қазақ әдебиетінің қадау-қадау тұлғалары көш бастап келді. Ілесе, сондағы жастар, қазіргі орта буын өз орнын тапты. Көктемді өлкелерден алып келген көшеттей жас шыбықтар бірден жерсінбеді ме, әдеби миграция ұзақ жүрді. Бірі келді, бірі кетті. Келдің деген де ешкім болған жоқ, кеттің деген де.
Бірақ осы көктем құстары да елорданың қысқы кештеріне бауыр баса бастады. Арлан бөрі ұлығандай Арқаның боранына да, жалғыздық аязына да, жатырқау үсігіне де иммунитет қалыптасты.
Елорданың қазіргі әдеби өмірі кісі қызығардай өзгеріп келеді. Жаңа қайратпен іске кіріскен Жазушылар одағының филиалы, кітапханалармен қызу байланыстар, «Егемен Қазақстан» газетінің әдеби ортасы – бәрі-бәрі мұндағы әдеби өмірді жаңарта, түлете түсті. Астанаға алып ақындардың жаңа көші келе бастады: Ғалым Жайлыбай, Гүлнәр Салықбай, Сұраған Рахметұлы. Алғашқы көшпен келген алыптардың аяғын ала келген албырт жастар да тоңы жібіген топыраққа тамыр жіберді.
Астанаға алғаш келгендер Фариза Оңғарсынованы іздейтін, әлі де сол, бейітінің басына барып булығып тұрады, Алматыға барғандардың Мұқағалиды іздейтіні іспетті. Айтқысы келеді. Бәрін. Жанының ауырғанын, жанын ауыртқанын. Оңғарсынова елорда әдебиет айдынында маяк секілді болатын. Желкенін енді көтерген жас жүректер соған ұмтылатын. Жастармен бірге жылайтын, күлетін, ызаланатын. Солардың сөзін сөйлейтін. Кейін өтпей қалған көп фестивальдердің де басында Оңғарсынова тұратын. Ол кеткен соң...
Орыс әдебиетінде «Ахматованың жетімдері» деген ұғым бар. Бұл ұғымды Аннаның жанына жиналған, қамқорлығын көрген, өздері де көмектескен, ойлас, сырлас, мүдделес болған жастар енгізді. Ол жастардың басында Иосиф Бродский тұратын. Иосиф Бродский, Дмитрий Бобышев, Анатолий Найман, Евгений Рейн секілді ақындардың «Ахматова учила нас не поэзии, не поэтическому ремеслу, — ему тоже, но походя, и, кому было нужно, тот учился. Это был факультатив. Она просто создавала атмосферу определенного состава воздуха» деген сөзі де содан қалған.
Ауа... Ақындық ауасы... Кейде көз жасын көрсеткісі келмей қыстығып тұрған жастарды көргенде апасын жоғалтқан баланы – Оңғарсынованың жетімдерін көргендей аласапыран күй кешемін.
