Ұлттық банк ресми хабарламасында мөлшерлемені көтеру белгісіздіктің күшеюі мен несие беру шарттарының өзгеруі жағдайында несиелендіру үшін тежеуші фактор болып саналмайтыны айтылған. «Келешекте банк секторы экономикалық агенттердің тұтынушыдан жинаққа дейінгі іс-әрекетін қайта құрылымдау моделінен қалыптасып отырған экономикалық, сондай-ақ ықтимал бірігулер мен жойылып кету жағдайларына байланысты өзгерістерге бейімделе береді», делінеді хабарламада.
Халықаралық валюта қорының болжамы бойынша, 2022 жылы әлемдік инфляция жоғары қалпын сақтап қалады. «Дамыған елдерде инфляция 5,7% (бұған дейінгі баға 3,9%) деңгейінде, дамушы елдерде – 8,7% (бұған дейінгі мәні 5,9%) деңгейінде болады. 2023 жылы әлемдік экономиканың баяу дамитыны және энерготасымалдаушыларға төмен баға белгіленетіні күтіліп отырған жағдайда дамыған елдерде инфляция 2,5%-ға дейін, ал дамушы елдерде 6,5%-ға дейін баяулайды. Базалық мөлшерлеме бойынша алдағы шешімдерді қабылдау кезінде статистикалық деректер мен «2022 жылғы мамыр-маусым» болжамды раундының нәтижелері негізгі рөлді атқарып шығады. Инфляциялық күтулердің траекториясын, инфляцияның жаңартылған болжамдарын, жиынтық сұраныс пен импортты, сондай-ақ туындауы мүмкін қосымша инфляциялық күйзелістердің қаупін ескере отырып, ақша-кредит шарттарын одан әрі қатайтуға мүмкіндік бар», делінеді мәлімдемеде.
Сөйтіп, Ұлттық банк базалық ставканы тағы да көтере түсуі мүмкін екенін айтып отыр. Бұған дейін Қаржы министрі Ерұлан Жамаубаев базалық ставканы төмендетуге шақырған еді. «Ұлттық банк Үкіметпен бірлесіп базалық ставка деңгейін қайта қарауы керек. Базалық мөлшерлеме экономика ставкаларына, соның ішінде депозит, несие, бағалы қағаздар ставкаларына да әсер етеді. Инфляцияны тежеу үшін Ұлттық банк базалық ставканы жоғары деңгейде ұстау керек дейді. Ал біз қайта қарастыруды ұсынамыз. Өйткені қазір долларға қатысты теңге курсы тұрақталып, бұрынғы деңгейіне қайтып оралды. Қалыпты пайыздық ставкасыз біз экономиканы несиелеу үшін қажет ақшаны таба алмаймыз», деген еді Е.Жамаубаев.
Алайда Ұлттық банк бұл мәлімдемені ескерген жоқ. Тиісінше, көптеген қаржы сарапшылары тарапынан бұл шешім сынға ұшырады.
Базалық ставка – орталық банктің несие ұйымдарына кредит берер кезіндегі минималды ставкасы және банк депозиттерін қабылдау бойынша максималды ставка. Мөлшерлеме мемлекеттік қарыз тарту құнына тікелей әсерін тигізеді. 24 ақпанда базалық ставка 13,5 пайызға күрт көтерілген соң бізде мемлекеттік қарыз тарту ставкасы да көтеріліп кетті. Сол себепті Қаржы министрлігі ставканы төмендетуді сұраған еді.
«Демек несиелер де қымбаттайды. 10 пайыз мөлшерінде сыйақы есептеген депозиттер сәл болса да тартымды. Есесіне бізде капитал тарту ставкасы жоғарылайды. Біз жай ғана елдегі несие импульсін жоя отырып өзімізді қарызға айдап салдық. Еліміз жоғары ставка бойынша онсыз да көшбасшы елдердің бірі», деп жазады FINANCEkaz телеграм каналы.
Десе де Ұлттық банк базалық мөлшерлемені көтеру арқылы инфляцияның жолын кесеміз деп жоспарлайды. Қаржыгерлер қауымдастығының талдаушысы Зарина Скрипченко да осы ойда. Оның айтуынша, баға өсіп, инфляция ырық бермей тұрған кезде ставканы төмендету жағымсыз жағдайларға әкеп соқтыруы ықтимал.
«Банк несиесі тұрғысынан айтсақ, займдар бойынша нарықтық ставка біраз салада қолжетімді болып қала береді. Мысалы, азық-түлік және сусын өндіретін компаниялар үшін ставка 13,1 пайызды құрады, ал қарыз беру 9 пайызға көбейді. Сонымен қатар неғұрлым қуатты инвестициялық жобалар, соның ішінде өңдеуші өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы үшін пайыздық ставканы мемлекеттік субсидиялау жүреді. Егер базалық ставка инфляцияны жаппайтын болса, онда ақшаны теңгемен сақтаудың мәні жоғалады. Нәтижесінде, не инфляцияны одан әрі күшейтетін тұтынушылық сұраныс өседі, не экономикада долларлану қарқынды жүріп, ұлттық валютаға қысым жасалады», деді сарапшы.
Экономист Владислав Туркин базалық мөлшерлеме тұтынушылық несиелеуге әсер етпейтінін жеткізді. «Тұтынушылық несиелеу, бұл – масса өсіміне әсер етпейтін импорт. Бірақ теңгелік масса өсіміне корпоративтік несиелеу әсер етеді. Ішкі экономиканың дамуы және қайта құрылуы дәл осы корпоративтік несиелеуге тәуелді. Тағы да субсидиялау күтеміз. Көршілеріміз де қарап отырған жоқ, экономикасын қайта құрылымдап, бізге қарай экспортты өсіруге тырысып жатыр», дейді ол.
Телеграмдағы Risk Takers каналының сарапшылары Ұлттық банк биыл инфляция өсімі бойынша болжамды жарияламағанын, бұл ақша-несие реттеушісінің коммуникациясындағы үлкен олқылық болғанын жеткізді.
«Алайда оң қадамдарды да атап өтеміз. Ұлттық банк өз мәлімдемесінде алдағы жылдағы инфляцияны сандық бағалау 11,4% құрағанын көрсетті. Біз респонденттердің күтулерімен келісеміз. Өйткені осы жылдың бірінші тоқсанының жоғары базалық әсері келесі жылдың басында бағаның өсуіне тосқауыл болады. Бұл 2022 жылдың соңында аталған көрсеткіш күтілгеннен жоғары болуы мүмкін дегенді білдіреді. Біз бұған дейін 2022 жылғы инфляция өсімі 14 пайыздан жоғары болады деп болжаған едік және сол болжам өзгеріссіз қалады. Сондай-ақ ақша-несие факторы ішкі сұранысты өсіреді дегенмен келіспейміз, керісінше монетарлық факторлар өсімді ынталандырмай жатыр. Ұлттық банк биыл ставканы агрессивті түрде көтеруге мәжбүр деп жазғанбыз және жарияланған 14 пайыз деңгейі әлі де жеткіліксіз», дейді олар.
Базалық ставка бойынша ендігі шешім 2022 жылы 6 маусымда жария етіледі.
