Жауһазынның жарты бет күнделігі

Бұл – ауылдың адамдарының бағзыдан бергі әдеті. Ауылға келген үшінші күні бақилық болған туыс-туғанның басына барып, дұға тіледік. Анадай жерде тұрған жас қабірдің басына жап-жасыл самырсын егіліпті. Қабір иесінің аты-жөніне назар салып ем, денем түршігіп кетті. «Жауһазын Жанбайқызы...» деп тұр.

Қасымдағылардан сұрап ем, екі ай бұрын қайтыс болғанын айтты. Біз білетін Жауһазын туа­да мылқау еді. Әкесі де солай. Екеуі бір-бірімен «өз тіл­де­рінде» сөйлесіп, әлденеге келіспей, кейде күлісіп, бір-бірін құшақтап, «өз әлемдерінде» жүретін. Менің есімде олардың осы жарқын бейнелері қалыпты. Әлі есімде, Жауһазын жеті жасқа шыққанда, ауылдық білім бөлімі оның бірінші сыныпқа түсіп оқуы керектігін айтып, әкесімен тіл­дес­кенде, «тілі жоқ адам қай­тіп оқиды» дегенді шамалап жет­кізген әкесі оны қасынан екі айырғысы келмеген. Зейінді Жау­һазын өзі сауат ашып, хат танып алды деген сөз ауылдың арасына тарағанын да ешкім ұмытқан жоқ.

Өз жандарын өздері бағып, қара көңіл, қалт-құлт тірлік кешіп жүрген Жауһазынның басына бір күні қара бұлт үйірілді. Отамалы кезінде әкесі малын бағатын байдың жылқысын күзетем деп ұшты-күйлі жоғалып кетті. Бүкіл ауыл болып, Жанбайды іздеп, ақыры жалыққан. Бір үйір жылқы көрші ауылдан аман-есен табылды да, Жанбай ауылға оралмапты. Онсыз да тағдырдың тәлкегіне түскен балдырған Жау­һазын үшін бұл қайғы оңайға соқпаған. Жұбатайын десе ешкім де оның тілін түсініп, не өз сөзін түсіндіріп бере алмай дал болған.

Сол жылы көктем айында бағып алған көршісінің үйінен қашып шығып, басы ауған жаққа кеткен Жауһазын ауылдың аяқ жағындағы суаттан өлі күйінде табылған. Адал періште жардан секіріп кеткен. Қашанда ақ пейіл ауыл адамдары оны әке­сінің қасына жерлеп, осы бір кінәсіз сәби үшін өздерін кінәлі сезінгендей сезімде болыпты. Бір күні Жанбайдың үйіне кірген ауыл адамдары кішкентай қыздың айғыз-айғыз бірдеңелер жазған дәптерін тауып алыпты. Мылқау қыздың не жазғаны қызықтырса керек, біреуі оны ауылдағы мектептің мұғаліміне апарып оқытыпты.

«Егер мен сөйлей алсам, бас­қалардың сөзін ести ала­­­тын болсам, онда жыламас едім, сөйлегім келеді, сөй­ле­гім келеді...». Күнделіктің әр па­ра­­ғының жарты беті осы сөй­лемдерді ретсіз қайталай беріп­ті, қайталай беріпті. Менің қасым­да­ғы танысым осы оқиғаны маған әңгімелеп тұрғанда, күн қып-қызыл болып батып бара жатты. Әншейінде, табиғаттың бұл көрінісіне назар аудармайды екенмін, бұл құбылыс бір адамның тағдыры да құдды солай мына тіршілікпен қоштасатынын аңғартып тұрғандай. Ауылдан аттанарда ауылдастарым маған Жауһазынның тағдыры туралы жазшы деп еді. Ауылдастардың сол өтінішін орындай алмай келемін. Мүмкін, Жауһазынның сол жарты бет күнделігінде өмір­дің өзі қаз-қалпында сөйлеп тұрған шығар?!