Қара жолда үзілген талай ғұмыр

Бұған бұлтартпайтын дәлелді ІІМ-нің құрметті ардагері Дүйсенбек Ғайсин алға тартып отыр. Оның айтуынша, елімізде жыл сайын жол-көлік апатынан үш мыңға жуық адам көз жұмады. Ал 18-19 мың адам дене жарақатын алады. Мәселен, былтыр 14 мыңға жуық жол апатынан 2 270 адам мерт болса, 18 096 жолаушы зардап шеккен.

– Адамдар жарақат алмайтын жол-көлік оқиғалары кездеседі. Мұн­дай жағдайда көліктердің соқты­­ғыс­қа­ны туралы есеп жалпы статис­тикаға қосылмайды. Мұндай оқи­ға­ның саны өте көп. Ал көліктері жол апатына түскен адамдардың моральдық күйзелісі мен отбасына келетін материалдық шығынын салмақты қаржымен өлшеу мүмкін емес. Осының өзінен елімізде жол апатының қазіргі жағдайын қарусыз соғысқа теңеуге болады, – дейді Д.Ғайсин.

Облыстық полиция департа­мен­ті­нің баспасөз қызметінен алынған мәліметке сүйенсек, биылғы үш айда 79 жол-көлік оқиғасы тіркеліп, 25 адам қаза тапқан. Ал 98 адам әртүрлі дене жарақатын алған. Ше­тел­дерде тіркеуде тұрған көлік құ­ралдары 32 жол апатына себепкер болған. Соның салдарынан 13 адам қаза та­уып, 38 адам зардап шекті. Жол-көлік оқиғаларының негізгі себептері – елді мекендерде қозғалыс жылдамдығын арт­тыру, қарсы бағытқа шығу. Өңір­де жол-көлік оқи­ғасы көп тірке­ле­тін апаттық-қа­уіпті учаскелер анық­тал­ды. Оның ішінде «Доссор – Құл­сары   – Бей­неу» тас жолының 18 ш­а­қы­ры­мы қауіпті аймаққа жатады.

– Жол апаты зардабының есебін жүргізу тәртібінде кемшіліктер бар. Сол кемшіліктер түзелсе, статис­ти­ка­­дағы жарақат алғандар саны төмен түсіп, қаза тапқан адамдар саны бір­не­ше жүзге көбейіп кетуі әбден мүм­кін. Дүниежүзілік денсаулық сақ­тау ұйымының өткен жылғы мә­лі­меті бойынша, Қазақстан – әлем­де жол апаты көп болатын бес елдің бірі. Жол бойындағы өлім коэф­фициенті әр 100 мың адамға шақ­қан­да 24,5-ті құрайды. Жолдағы өлім қаупі Еуропа елдеріндегі көр­сет­кіш­тен он бір есе жо­ғары екен, – дейді ардагер полицей.

 Қара жолдың бойында көлік апатының жиілеп, талай ғұмыр­дың үзілуі, кейбірінің мүге­дек­тік қамытын киетіні баршаны алаң­датып отыр. Бұл мәселеге ел Пре­зи­денті Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылғы сәуірде назар аударып, ІІМ жеке құрамымен кездесуде жол апатының алдын алуды тапсырды. Бірақ жол апатының азаяр түрі көрінбейді. Жолдағы апаттың жиілеуінің себебі неде? Оның алдын алу мүмкін бе? Осы сауалдар­ды ке­зін­де мемлекеттік автоинспекцияда жұ­мыс істеген Дүйсенбек Ғайсинге қойған едік.

– Жол апатының алдын алу бағы­тын­да атқарылып жатқан жұ­мыс­тар аз емес. Алайда нақты мақ­сат­­қа жеткен жоқпыз. Арты өкі­ніш­ке ұла­­сатын қанды жол апаттары азай­­ған жоқ. Сонау 1936 жылдан бері жол қозғалысын реттеумен ай­­на­лыс­қан мамандандырылған МАИ, жол полиция­­сы аталған тех­­никалық құ­­рылымдар жойылды. Оның ішкі құрылымдары бөл­шектелген. Сала­ның кәсіби маман­да­­рының біразы қызметтен кетті. Қал­ғандары басқа құрылымдарға жі­бе­рілген. Кәсіби мамандықты, кә­сіби білгірлікті қажет ететін лауазымдарда талапқа сәйкес кел­мей­тін басқа мамандықтың иелері жұмыс істейді. Осындай себептер жол қоз­ға­лысын ұйымдастыруда елеулі кем­ші­ліктердің орын алуына ықпал етіп отыр. Жасалған экс­пе­рименттің сапалы нәтиже бер­ме­гені көрініп тұр. Жол апа­ты­ның алдын алу шараларына жеткілікті мән берілмегендіктен, мемлекеттік деңгейде түбегейлі шара қабылдау қажет, – деген ардагер бір­неше ұсы­ны­сын алға тартты.

Біріншіден, жол қозғалысын реттеу, жолда тәртіп орнату, мем­ле­­­кеттік жол стандарттары мен тех­­­ни­­­к­алық стандарттардың сақ­та­луын қадағалауды қазіргі әкім­ші­лік және жергілікті полиция қыз­ме­тінің құ­зырына бөлмей, нақты бі­ре­уіне жүк­теу қажет. Немесе жаңа құ­­ры­лым құрып, жауапкершілікті то­лық­тай міндеттеген жөн. Себебі жол қоз­ға­­­лысын реттеу, қадағалау – тех­ни­ка­­лық, кәсіби білімді қажет ететін қызмет.

Екіншіден, анықталған жол қоз­ға­лысына нақты жауапты құры­лы­мның техникалық сәй­кес­тікті, жол стандарттарын қадағалайтын бөлімдеріне жоғары техникалық, автожолдары құрылысы секілді жо­ғары оқу орындарын бітірген бі­лім­ді, жол қозғалысын реттеу әдіс­те­рін, техникалық стандарттар мен жол стандарттарын жетік меңгерген мамандарды аттестациялау арқылы тағайындаудың маңызы зор.

Үшіншіден, жол қозғалысы мен жол тәртібін қадағалау үшін (жол бақылау инспекторлары) ар­на­­йы дайындықтан өткен, жол ере­же­сі мен жол қозғалысы туралы заңды, автокөліктің техникалық жағ­дайын нақты білетін, ауыр, жеңіл автокөліктерді, мототранс­порт­ты еркін жүргізетін, жол қоз­ға­лы­сын реттеуді меңгерген қыз­мет­кер­лерді шығаруды қолға алу керек. Олар үшін арнайы курстар ұйым­дастыру артық етпейді. Өйт­ке­ні олар халықпен тіке­лей байланыста болады. Олардың қыз­меті арқылы полицияға баға бе­рі­леді.

Төртіншіден, «Жол қозғалысы туралы» заң және жол ережесіне сапалы сараптамалар жасап, мем­лекет­аралық стандарттар мен жол қа­уіп­сіздігіне тікелей әсері жоқ, жұмыс істемейтін баптарды қысқар­ту керек. Бұл халықтың есіне жеңіл және нақты сақталатындай етіп ық­шам­дауды қажет етеді.

Бесіншіден, автокөлік жүр­гі­зу­шіге үміткерлерді өздігінен да­йын­далу әдісіне көшіру – қате ше­шім. Мұндай қате шешім адам өмірі­не қауіп төндіреді. Сондықтан, авто­кө­лік жүргізушіні міндетті арнаулы дайындықтан өткізу әдісіне көшіру қажет. Жүргізушілер даярлайтын оқу орындарына қойылатын талаптарды қатайтатын уақыт жетті.

Алтыншыдан, полиция қызмет­кер­леріне автокөлікті тоқтату, тексеру үшін бірнеше шектеу қойылды. Қазір олар көліктің артынан ілесіп (қуып) жүріп тоқтатпайды. Көлікті тоқ­­тату үшін арнайы таяқшаны пай­­далана алмайды. Міне, осындай шектеулерді жоюдың қажеттігі туындап отыр.

Жетіншіден, полиция қызмет­кер­лерінің мәртебесін қайта қарап, техникалық құралдарды (фото-видео­) пайдалану құқын заңдастыру мәселесі өзекті болып отыр. Полиция қыз­меткерлерінің жұмысына кедер­гі кел­тіретін, заңды талаптарын орын­да­маған адамдардың жауап­кер­шілігін қа­тайту қажет-ақ.

Сегізіншіден, Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп балабақша, орта мектеп бағдарламасына жол қоз­ғалысы мәдениетін қалып­тас­ты­ру пәнін енгізген жөн. Осы орайда Қазақстан жол қозғалысы қауіп­сіз­дігі ассоциациясына халық­ты жолда жү­ру мәдениетіне тәрбиелеу мәсе­ле­сі міндеттелуі керек.

Тоғызыншыдан, жол ережесін нақты білмейтіні байқалған немесе ереженің ұсақ түрлерін бұз­ған жүр­гізушілерді автомектептерге жол ережесін қайталау сабақ­та­ры­нан (лекция) өтуге жолдау әдісін заң­дас­тыру мәселесін қарастыру қажет.

– Әрине, бұл ескіні аңсау емес. Мұндай талаптар енгізілсе, жол бо­йындағы қанды апаттарды тоқ­та­туға, полиция қызмет­кер­ле­рі­нің ха­лық алдындағы беделін жоғары дең­гейге көтеруге оң әсерін тигізеді. Үкімет пен Ішкі істер министрі осын­дай ұсыныстарды ескеріп, қа­ра жолды қанға бөктірген жол апат­­тарына тосқауыл қоюға, алдын алу­ға ықпал етеді деген сенімдемін. Өйткені бұл ұсыныстар мемлекеттік деңгейде нақты шешімін тапса, талай адамның өмірін сақтап қалар едік, – дейді Д.Ғайсин.