Криптовалюта: Тәуекелі жоғары, болашағы бұлыңғыр

Кейбір елдер криптовалютаны төлем құралы ретінде қабылдаса, басқа мем­лекет­тер бұл индустрияны кәсіп түрі ре­тінде жолға қою үшін тиісті заңдар әзірлеп жатыр.

Қоғамдағы сын-пікірге қарамастан криптовалюта нарығы қарқынды дамып келеді. Айталық, Quantdart компа­ниясының бизнесті дамыту бойынша бас менеджері Гимран Абдрахмановтың пікіріне сүйенсек, капитал көлемі жағынан криптонарық Apple (2,6 трлн доллар) және Microsoft (2,03 трлн доллар) сынды компанияларға жа­қын­­дады. Тұтастай алғанда, әлемде крип­товалютаның 19 мыңнан астам түрі бар. Аталған нарықтағы қаражат айна­лымының дені Bitcoin мен Ethereum-ге тиесілі. Сол секілді капиталдандыру көлемі жағынан жиырма ірі монетаға BNB, Polkadot, Solana, XRP, Terra, Cardano, Avalanche, Dogecoin, Shiba Inu және басқалары кіреді.

Мұндай көрсеткішке криптоиндус­трия 13 жылдың ішінде қол жеткізді. Жаңа нарықтың артықшылықтарын байқаған көптеген трейдер өз инвес­тициясын осы салаға құя бастады. Акция, облигация, бонд және нота сын­ды әдеттегі қаржы құралдары арқылы жүзеге асырылатын сату-сатып алу опе­рациялары криптовалюталық биржаларда да орындалатынын айта кеткен орынды. Сонымен қатар биржадағы операцияларға байланысты бүкіл процесс толығымен электронды форматқа ауысқан және де көптеген интернет қолданушысына осы тетікті пайдала­ну­дың жолдары қарастырылған. Де­мек кез келген адам білім деңгейі мен алғашқы капиталдың мөлшеріне қара­мастан криптотрейдер бола алады. Алайда мамандардың айтуынша, цифр­лы активтерге байланысты ұтым­ды инвестициялық шешімдер де қа­был­дай білу керек. Себебі бұрыс ше­шім қабылданған жағдайда салынған инвес­тицияның бір бөлігін немесе тұтастай көлемін жоғалтудың тәуекелі бар.

Криптобиржалар Forex сынды сау­да платформаларының аналогы саналады. Әр қатысушы нақты ақшаны инвестиция­лап, мөлшерлемелерді талдауға байланысты операцияларды жасауға, хабарлама алуға, сондай-ақ нақты қаражат көлеміне байланысты биткоиндер мен басқа да танымал валюта түрлерін сатумен және айырбастаумен айналысуға құқылы.

Әйтсе де криптовалюта, бұл – тәуекелі жоғары активтер екенін ұмытпаған аб­зал. Мәселен, криптобиржаның қа­сақана істен шығарылуын немесе оның банкроттығын жоққа шығаруға болмайды. Сондықтан қаражат салмас бұрын криптобиржаны мұқият зерттеп, талдаған маңызды. Осылайша, актив­терді сақтап қалуға болады. Нақты айт­қанда, биржа туралы пікірлерге, сауда-саттық көлемі мен қатысушылар санына, комиссия мен депозиттерге, сол секілді ақшаны алу шарттарына назар аударған артық етпейді.

Биржаны таңдағаннан кейін, бар­лық жағынан сатып алынған криптовалютаны зерттеу маңызды. Атап айтсақ, мо­нетаның капиталдануын және оны­мен жұмыс істеген команданы тексеру қажет. Әдетте «сал­мақты» крип­товалюталардың артында монетаны жақсарту үшін жұмыс істей­тін, транзакция жылдамдығы мен ки­берқауіпсіздік сияқты блокчейн мәсе­лелерін шешуге жауапты адамдар тобы тұрады.

«Тәуекелі аса жоғары «қалдық» монеталар болады. Олардың нарықтағы көлемі көп емес. Шығарылғанына көп уақыт өте қоймаған цифрлы актив­тер қауіпті болып келеді. Алайда жаңа мо­нетаның үлкен табыс әкелуі ықти­мал­дығын да жасыруға болмайды. Крип­то­активтердің мұндай түрлеріне азғантай соманы бөлу ұсынылады. Өйткені жо­ғарыда айтылғандай тәуекелі жоғары ин­вестицияда активтердің толықтай жоғалуына дайын болған жөн», деді Г.Абдрахманов.

Екіншіден, трейдерлер нарықтың орталықсыздандырылуына байланысты күтпеген шығындардан қорғалмаған.

Криптонарықтың дамуымен қаты­су­шыларға делдалсыз өзара әрекет­тесуге мүмкіндік беретін блокчейн тех­­­но­логия­сына да қызығушылық арт­­­қанын айта кету керек. Мысалы, клиент­­ке аударым жасау үшін банктің жұ­­мыс аптасын күтудің қажеті шамалы. Ақшаны бір­неше минут ішінде ауда­руға болады. Өйткені блокчейнмен бай­ланысты криптовалютаның жұмыс істеу принципі осындай. Цифрлы актив­тердің орталықтандырылмағаны туралы жиі айтылуы да содан. Бұл оның артық­шылығы мен кемшілігін де аша түседі. Бір жа­ғынан, аударымдарға тәулік бойы қол­жетімді желі тұрса, екінші жағынан цифрлы активті жоғалтудың қаупі бар. Егер де қандай да бір амал дұрыс орын­далмаған жағ­дайда (мысалы, мекенжайды қате те­ріп немесе күмәнді желіні таңдап қой­саңыз) кімге және қайда хабарласу­ды білмей дал боласыз. Мұндай рет­телмейтін тетік барлық әлемдік қар­жы институтын алаңдатып отыр. Сон­дықтан да кейбір елдер бұған тыйым салса, басқалар криптовалютаны төлем жүйесі ретінде қабылдауға әзір. Олар­дың қатарында Сальвадор және Орталық Африка Республикасы бар.

Үшіншіден, криптовалюталардың құбылмалылығы жоғары. Крипто ақ­шалар курсының жиі өзгеруіне түрлі факторлар әсер етеді. Бұл оған деген сұра­ныстан бастап, алыпсатарлық пен әлемдегі геосаяси жағдайға дейін қам­тиды. Биткоин әлемдегі жетекші криптовалюта ретінде басқа монеталардың да бағасына әсерін тигізеді. Егер де бит­коин құлдыраса, бас­қа да цифрлы активтер арзандай түседі.

Мысалы, 2017 жылы Жапонияда бит­коин ресми расталған кезде, баға бел­гілеулері 300%-ға дейін өсті. Ал Чикаго қор бир­жасы биткоин фьючерстерін іске қосу туралы ақпаратты жариялаған соң баға тағы 200%-ға ұлғайды.

Криптовалюталардың құлды­рауы­на келсек, бұл әдетте заңнамалық шек­теу­лердің, техникалық қателік­тердің (ха­керлік шабуылдар), сондай-ақ ірі на­рық ойыншыларының биткоиннан бас тартудың нәтижесінде тіркеледі. 2013 жылы Қытай билігі қар­жы инс­титуттарына биткоинді пай­далануға тыйым салған кезде құл­дырау көлемі 30%-ды көрсетті. Оңтүс­тік Кореяда крип­токвалюталық бир­жаларға тыйым салы­натыны ескер­тіл­генде цифрлы ак­тив­тердің бағасы 25%-ға төмендеді.

Криптовалюталардың жоғары құбыл­малы болуының артықшылығы да көп. Бұл тың ақшаға инвестициялаудың бас­ты пайдасы – бағаның күрт өзгеруінде жатыр. Ол 20%-30%-дық дәлізде болуы мүмкін. Бұл ретте акциялардың 20%-дан өсуі өте сирек кездеседі.

Аталған қаражат түрінің сатып алу уақытын да ескеру керек. Сарапшылар сұраныс өте жоғары болған кезде на­рық­қа кірмеуге кеңес береді. Моне­та­ларды сатып алғаннан кейін трейдер немесе ходлерге айналасыз.

Трейдерлер – қысқа мерзімде сатып алатын және сататын адамдар. Бірақ та ең тиімдісі – активтерді сатып алып, оны ұмытып кететін ходлер атану саналады. Көбінің миллионер атануының сыры биткоиннің ондаған доллар, яғни арзан кезінде сатып алғанында жатса керек.

«Егер де қазір криптовалютаға ақша салу керек пе, әлде жоқ па деп сұраса, ешкім сізге нақты жауап бере алмайды. Себебі биткоиннің ертең немесе келе­сі күні қай бағытта қозғалатыны бар­лығы­мызға беймәлім. Көптеген ел крип­­то­ва­лютаның айналымы мен өн­ді­рісін реттеуді немесе тыйым салуға шешім қабылдағандықтан баға тез құл­дырауы мүмкін. Трейдерлер жүргізетін түрлі тех­никалық талдаулар трендтің жоғары немесе төмен қозғалатынына кепілдік бола ал­майды», деп санайды Г.Абдрахманов.

Криптовалютаны сатып алу мен сатудан бөлек, өндірілетінін де ескеру керек. Егер крипто қаражат нарығы тек орталықтандырылмаған сипатқа байланысты пікірталас тудырса, цифр­лы майнингке қатысты мәселе бұдан ауқымдырақ. Криптовалюта өндірісі – үлкен көлемдегі энергияны қажетсінетін және экологияға айтарлықтай зиян келті­ретін бағыт. Монеталарды өндіру үшін электр энергиясы үздіксіз берілуі қажет. Кейбір майнинг фермалары тұтынатын энергияның көрсеткіші облыстық сұ­раныстан асып түсіп жатады.

Десе де қоршаған ортаға келтірілген шығынға қарамастан криптовалюта өндірісі кіріс жағынан мұнай өнер­кәсібімен пара-пар тиімді бизнеске айналып барады. Сондықтан сарапшылар билік бұл мәселені барлығының көңілінен шығатындай етіп шешім қабылдау керек деп санайды.

Осыдан бір ай бұрын Президент Қасым-Жомарт Тоқаев майнинг кәсібіне байланысты салықты ұлғайтуды көз­дейтін заңды әзірлеуді тапсырған еді. «Сұр» майнерлердің ісін әшкерелеу жұ­мысы қолға алынғанымен криптовалюта өндірушілеріне арналған жаңа тарифтер сол күйі белгіленбей қалды. Қазір елімізде 55 майнинг фермасы жұмыстарын тоқтатуға мәжбүр.

Сәуірдің ортасында Ұлттық эконо­ми­ка министрі майнерлерге арналған са­лық­ биткоиннің құнына байланыс­тыру қ­арас­тырылатынын айтқан болатын.

«Мемлекет өз крипто әмиянын жасап, сәйкесінше майнерлерді салықты криптовалюта түрінде төлеуге міндеттеу керек. Егер де салық теңгемен белгіленсе, биткоиннің жоғары құбылмалығына байланысты салықтан пайда түспей тиімсіз болады», деген ойда Г.Абдрахманов.

Әзірге криптовалюта тек «Астана» халықаралық қаржы орталығының база­сында ғана реттеледі. Өйткені Қазақ­стан­ның заңнамасымен қамтамасыз етіл­меген цифрлы активтер (биткоин­дер мен альткоиндер) айналымға жібе­рілмейді. Ал қаржы орталығының эко­жүйе­сінде цифрлы активтерді реттеудің мүм­кіндігі қарастырылып, мұнда олар инвес­тицияның бір түрі ретінде саналады.

Соңғы мәліметтерге сәйкес Қазақ­станда криптовалюта өндірісінен 190 млн доллар көлемінде кіріс түскен. Крип­товалюта айналымынан мемлекет ала алатын салық көлемі жылына 26,5 млрд теңгеге бағаланады.

АХҚО-да нарықтың даму перспективаларына байланысты биткоинге инвестициялауға мүмкіндік беретін қарапайым әдіс әзірленіпті. Tabys бөл­шек инвесторларына арналған қосым­шаға базалық активі бар биржалық нота (ETN) ProShares Bitcoin Strategy ETF шығарылды. Демек кез келген азамат өз қаражатын криптовалютаның биржалық нотасына құя алады.