Қатерлі ісік: Балалар дерті адамзатты алаңдатады

Мемлекет басшысы Қасым-Жо­март Тоқаев «Балалар – мемлекетіміздің жарқын болаша­ғының кепілі. Сон­дықтан да алдағы жылды Балалар жылы деп жариялау керек деп есептеймін. Әңгіме жалаң ұран мен мерекелік іс-шаралар туралы емес. Бірінші кезекте билік тарапынан балаларды қорғау үшін денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қолдау бағытында нақ­ты іс-шаралар қолға алынуы керек. Өске­лең ұрпақтың үйлесімді дамуы мен бақытты балалық шағы – біздің жалпыұлттық міндетіміз», деген болатын.

Ұлт мүддесі – ұрпақ саулығы. Ел Президенті айтып өткендей, өс­ке­лең ұрпақтың үйле­сімді дамуы – жалпыұлттық мін­дет. Сол міндеттің көш басында бала­лардың денсаулы­ғын қорғау мәсе­лесі тұр. Бұл аса ма­ңызды әрі жауапты іс. Себебі бү­гінгі балалар мен жеткіншектер – ел жастары, Қазақ­станның келешек тол­қыны. Оған немқұрайды қарауға болмайды. Әсіресе балалар арасын­да­ғы обыр сынды қатерлі аурумен кү­ресті қаперге алмауға хақымыз жоқ. Отан­дық дәрігерлер үшін бұл таңсық дерт емес. Тіпті аурудың осы түрімен күн сайын күресіп, әр баланың өмірі үшін арпалысып жүрген жандар бар. Еліміздегі білікті дәрігерлер мен кәсі­би мамандардың басын қосқан емдеу ұйымдары науқас бала­ларға ұдайы қол ұшын созады. Соның бірі – Нұр-Сұлтан қаласында орналасқан University Medical Center корпоратив­­тік қоры. Орталықта ақ халатты абзал жан, онкогема­то­ло­гия бөлімшесінің меңгерушісі Зәбира Қыздар­бекова еңбек етеді. Оның айтуынша, еліміздегі қиын патологияға тап болған балалар бірден осы клиникаға жеткізіледі. Өзге облыстың дәрігерлері емдей алма­ған жағдайда балалар осы орталыққа жіберіледі.

– 2011 жылы University Medical Center орталығын­да 30 төсектік орын­дық онкогематология бөлімше­сі ашылды. 2013 жылы 22 төсектік орын­дық онкология бөлім­шесі қолданысқа берілді. Ал 2018 жылы 10 төсектік орындық күндізгі стационар ел игілігіне жұмыс істей бас­та­ды. Қазіргі кезде онкология бөлімін­де төсектік орын саны 137-ге жетті. Айта кету қажет, бүгінде осы он­кология бөліміне қарасты 4 бөлім­ше жұмыс істейді. Яғни екі онко­логия бөлімшесі, ТГСК бөлім­шесі және күндізгі стационар бар. 2012 жылы Қазақстанда алғаш рет сүйек кемігін ауыстыру операция­сы да осы орталықта жасалды. Елі­­мізде онкологиялық аурулар Денсаулық сақтау министрлігінің бекітілген хаттамасына сәйкес емде­леді. Орталықта заманауи техноло­гиялардың көмегімен сүйек кемігін ауыстыру, сәулелік терапия, иммунотерапия (китруда, карзиба) сынды емдеу шаралары қолға алынды, – деді З.Қыздарбекова.

Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметіне сәйкес, Қазақстанда жыл сайын 600-ге жуық баладан алғаш рет қатерлі ісік анықталады. Былтыр бұл қорқынышты диагноз алғаш рет 591 балаға қойылды. Жалпы, ел аумағында кейінгі 7 жылда қатерлі ісігі бар балалардың аурушаңдығы тұрақты жағдайда. Мәселен, 2021 жылы сырқаттанушылықтың бір­ша­ма өсуіне қарамастан, бұл көрсет­кіш әлемдік деректерден төмен қа­лып отыр (100 мың балаға 14-15 жағдай).

Негізі, елімізде аймақтық маман­дардың дина­микалық бақылауын­да әр түрлі онкологиялық және гема­тологиялық ауруға шалдыққан 4 621 бала бар. Қатерлі ісік ауруы бо­йынша 2 083 бала бай­­қалады. Жыл сайын балалар онкологтері мен гема­толог дәрігерлері жалпы практика дәрігерлерін және салалық мамандарды қатерлі ісікті ерте диагнос­тикалау әдістеріне оқытады. Соның нә­тижесінде, 1, 2-сатыдағы балаларда қатерлі ісік ауруын ерте анықтау 2015 жылы 29%-дан 2021 жылы 52%-ға дейін артты.

Қазақстанда қатерлі ісігі бар ба­лаларды диагностикалау және қар­қынды емдеу 2013 жылдан бас­тап екі республикалық клиника­да іске асырылады. Соның бірі Ал­маты қаласындағы Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орта­лығы болса, екіншісі Нұр-Сұлтан қала­сындағы University Medical Center корпоративтік қоры саналады. Соны­мен қатар көпбейінді облыстық балалар стационарларының базасында онкологиялық және гематология­лық бейіндегі пациенттерге арналған бө­лім­шелер немесе төсектер бар. Онда қа­терлі ісікке күдікті пациент­терге бас­тапқы диагностика жасалады.

Қазіргі таңда ел аумағында қа­терлі ісігі бар пациенттер үшін 488 төсектік орын ұсынылған. Соның 266-сы – республикалық маңызы бар клиникаларда. Кадрлық қамтамасыз етуге келетін болсақ, бүгінде Қазақ­станда 81 балалар онкологы/гематологы жұ­мыс істейді. 51 дәрігер республикалық орта­лықтарда, 35 дәрігер өңірлік орта­лықтарда еңбек етеді. 2013 жылы «Балалар онкологиясы» және «Бала­лар гематологиясы» мамандықтары­ның бірігуінен бастап терапияның күр­делі көп компонент­ті бағдарлама­лары әзірленіп енгізіл­ді. Әр түрлі онко­­логиялық және гема­тологиялық аурулар кезінде гемопоэздік дің жасушаларын транспланттау, сүйек ісіктері кезінде буындарды эндопро­тездеу, ­ретинобластома кезінде се­лек­тивті интракраниальды химия­лық терапия ­сияқ­ты емдеудің жоғары технологиялық әдістері игерілді.

Барлық диагностикалық техноло­гия­лардың көмегімен диагнозды түп­кілікті верификациялау, сондай-ақ қарқынды бағдарламалық химия­­­лық терапия, жедел емдеу, гемопоэздік дің жасушаларын транспланттау екі республикалық клиникада жү­зе­ге асырылады. Елімізде барлығы 280-нен астам гемопоэздік дің жасуша­ларын трансплантациялау жүр­гі­зіл­ді. Емдеу қызметінен басқа, осы екі орта­лықтың қызметкерлері тера­пия­­­ның жаңа әдістерін, диагнос­тика мен емдеудің клиникалық хат­тама­ла­рын, консультативтік-прак­тикалық кө­мек, емделіп жатқан нау­қас­тарды дина­микалық бақылау ­және оқу-әдіс­теме­лік қызметті әзір­леп енгізеді.

Қатерлі ісігі бар балаларды емдеу жұмысы бала­ларға тегін ме­дициналық көмектің кепілдік беріл­ген көлемі шеңберінде, яғни рес­пуб­ликалық бюджет есебінен жүр­гізіледі. Мәселен, орта есеппен қа­терлі ісігі бар бір баланы емдеу­дің қарқынды курсына мемлекет шамамен 12 млн теңге жұмсайды. Не­гізгі қарқынды емдеу курсы аяқтал­ғаннан кейін балалар учаскелік дәрі­герлердің қадағалауына шыға­рылады. Декреттелген мерзімде өңір­лік және республикалық балалар онкологтер мен гематологтерден тек­серуден өтеді.

Ұзартылған ем қарастырылған кейбір аурулар үшін балалар қажет­ті дәрі-дәрмектерді тегін алады. Ме­дициналық араласулармен қа­тар қа­зір пациенттің және оның ата-ана­сы­ның психологиялық жағ­да­йына, әлеу­мет­тік мәртебесіне көп көңіл бөл­іну­де. Сонымен, екі рес­пуб­ликалық орта­­лықта да смарт-мек­тептер ашылып, жұмыс істеп жатыр. Онда балалар медициналық процедуралардан алшақтап, роботтехника, лего-құрас­тыру, пішу және тігу бойынша өз дағ­дыларын дамыта алады, шахмат ойнау­ды, ағылшын тілін үйренеді.

Қазақстанда балалардың онколо­гиялық ауруларын диагностикалау мен емдеуде қол жеткізілген табыс­тарға қарамастан, кейбір дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды ілеспе терапия үшін тір­кеу және әкелу проблемасы, гистотиптелген донорлар­дың тіркелімін кеңейту, обырды 1-2 сатыда ерте диагнос­ти­калау, балалар онкологиясында диаг­ностика­ның моле­кулярлық-гене­тикалық әдістерін дамыту, балаларды емдеуден кейін оңалту сынды шешімін тап­паған проблемалар әлі де аз емес. Сондықтан қоғам­ның, меценаттардың, Үкіметтің назарын қазіргі проб­лемаларға, соның ішінде қатерлі ісік ауруын ерте диагностикалау мәселелеріне және балалар онкология­сымен күресу үшін бірлескен күш-жігерді шоғырлан­дыру қажет­тілігіне аударған жөн.