Кен инженеріне кендеміз

Тау-кен өндіру және тау-кен металлургия кәсіпорындары қауымдасты­ғының атқарушы директоры Николай Радостовецтің айтуынша, отандық компанияларда сапалы білім алған, жаңаша ойлайтын, цифрландыру, заманауи технологиялар, экосақтау секілді салаларды жақсы меңгерген мамандарға үлкен қажеттілік туындап отыр.

– Қазақстанда шикізат емес, кадр тапшы. Сондықтан ғылым мен бизнестің өзара байланысын арттыратын жаңа тәсілдер мен жаңа орта қажет, – дейді Н.Радостовец.

Ғылым және жоғары білім министр­лігі Жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаменті директорының орын­басары Ержан Әмірбекұлының мәліме­тінше, еліміздегі 37 жоғары оқу орнында өндірістік өңдеу саласына қажетті кадр­лар даярланады. Олар 22 мыңға жуық адамды оқытады. Білім беру бағдар­ламалары аясында кадрлар даярлауға қатысты мемлекеттік тапсырыс келесі бағыттарды қамтиды: тау-кен ісі және пайдалы қазбаларды өндіру, металлургия, тау-кен инженериясы және металлургиялық инженерия. 2021-2022 оқу жылында 2 050 грант бөлініпті.

– 2018 жылы «Білім туралы» заңға өзгерістер енгізілген кезде жоғары оқу орындарының академиялық және бас­қарушылық еркіндігі кеңейтілгені мәлім. Академиялық еркіндік аясында жоғары оқу орындары еңбек нары­ғының қажеттіліктерін ескере отырып, білім беру бағдарламаларын дербес әзірлейді һәм жаңартады. Сонымен қатар өндірістік өңдеу саласы бойын­ша 62 білім беру бағдарламасы енгізілген арнайы тізілім бар. Оның 7-і инновациялық бағытты қамтиды, – дейді Е.Әмірбекұлы.

2022 жылы тау-кен металлургия кеше­ні секторы бойынша 2 099 адам жоғары оқу орнын аяқтады. Оның 1 690-ы немесе 80 пайызы жұмысқа орналастырылды. Мемлекеттік тапсырыс бойынша 830 адам жоғары оқу орнын тәмамдады. Реформалардан колледждер де сырт қалған емес. Ондағы техникалық және кәсіптік білім модульдік-құзыреттілік тәсілге қарай ойысып келеді.

Жастарды жұмысқа орналастыру үшін министрлік арнайы портал құрыпты. Онда түлектердің түйін­демелері орналас­тырылады. Жоғары оқу орындарында оларды жұмысқа орна­ластырумен айналысатын арнайы орталықтар жұмыс істейді.

Тау-кен өндіру және тау-кен металлургия кәсіпорындары қауымдастығы атқарушы директорының бірінші орынбасары Төлеген Мұқановтың пікі­рінше, нақты өндіріс пен білім беру бағдарламаларының арасындағы алшақ­тық жер мен көктей.

– Сол себепті студенттер алып жат­қан білімнің сапасы сын көтермейді. Осының салдарынан қолында дипломы бар түлектер көп жағдайда жұмысқа орналаса алмай жатады. Оның үстіне жұмыс берушілер жоғары оқу орнын енді бітірген түлектің тәжірибесінің жоқтығын алға тартып, жұмысқа қа­был­дамайды. Қабылдаған күннің өзінде еңбекақысы төмен орынды ұсы­­­нады. Жастарды мұндай орын қы­зық­­тырмайды, әлбетте. Сондықтан олар коммерциялық құрылымдарды таң­дайды. Сөйтіп, меңгерген маманды­ғына сай емес салада еңбек етуге мәжбүр. Сту­денттердің өндірістік практикадан өтуі, оларға тәлімгерлерді бекіту де көп проблеманың бірі, – дейді Т.Мұқанов.

Министрлік өкілі Е.Әмірбекұлы білім беру бағдарламалары қайта қарау­ды қажет ететінін мойындап отыр. Бірақ бұл жерде де мәселе бар. Мәселе – тау-кен металлургия кешенінде сұра­нысқа ие мамандықтар бойынша кәсіби стандарттардың жоқтығында. Сон­дық­тан оларды әзірлеуге жұмыс беруші­лер, оқу орындары тегіс қатысуға тиіс. Жуыр­да Ғылым және жоғары білім ми­­нис­­трлігі құрылғанын ескерсек, бұл мәсе­ле алдағы уақытта шешімін табуы мүмкін.

Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Индустриялық даму комитеті төрағасының орынбасары Тұрар Жолмағамбетовтің айтуынша, адам ресурстарының қаншалықты маңызды екені пандемия кезінде ерекше байқалған.

– Біз білікті кадрлардың жекелеген кәсіпорындардың ғана емес, тұтас мемлекет табысының кепілі екенін анық түсінгендей болдық. Өкінішке қарай, соңғы 20 жылда адамдардың көбі экономист, қаржыгер, заңгер секілді дәстүрлі мамандықтарды таңдады. Соның салда­рынан құзыретті техникалық кадр­лар­дың тапшылығы пайда болды. Сол себепті тау-кен металлургия саласын­дағы кәсіпорындардың көбі шетелден техникалық мамандарды іздеуге мәж­бүр, – дейді Т.Жолмағамбетов.

Аталған проблеманы шешу мақ­са­тында Индустрия және инфрақұры­лымдық даму министрлігі кәсіпорын­дардың инженерлік-техникалық персо­на­лының шамамен 1 мың өкілін оқыту және тағылымдамадан өткізу жөніндегі бағдарламаны жүзеге асыру үшін заң­на­малық түзетулер әзірледі. Бұған жұмсалатын шығынның 80 пайызын мемлекет көтереді де, қалған 20 пайызы кәсіпорындардың есебінен өтелмек.

Т.Жолмағамбетовтің пікіріне сүйен­сек, салада тағы бір жүйелік мәселе бар.

– Жастардың көбі орта техникалық мамандықтарға барғысы келмейді. Ал кәсіпорындарда оларға деген сұраныс жоғары. Сондықтан мемлекет бизнес­пен бірлесіп, жастарды тарту үшін ынталандыру шараларын әзірлеуі қа­жет. Сонда жастар жұмыссыздығы, сон­дай-ақ кәсіпорындардағы кадр­лар тапшылығы мәселесі шешіледі, – дей­ді Индустриялық даму комитеті төраға­сының орынбасары.

Жуырда елордада өткен Astana Mining & Metallurgy халықаралық тау-кен металлургия конгресіне қатысқан Мәскеудегі «МИСИС» ұлттық зерттеу технологиялық университетіне қарасты Тау-кен институтының директоры Алек­­сандр Мясков салаға кадр даярлау ісіндегі сын-қатерлерді атап көрсетті.

– Жастар тау-кен металлургия саласын таңдағысы келмейді. Демек, бұл мамандықтың жастар арасындағы беделі төмен. Бұл – бір. Екіншіден, қазір дәстүрлі салаларда трансформация жүріп жатыр. Бұған цифрландыру және басқа да өзгерістер жатады. Үшіншіден, салалық мамандарға деген сұраныс азаюда. Бұл тұтас әлемді шарпып отырған үрдіс. Төртіншіден, әлемдегі тау-кен металлургияға қатысты ғылым нашарлап кетті. Бесіншіден, білім беру форматы өзгеруде және еңбек нарығында да өзгеріс көп, – дейді А.Мясков.

Оның пікіріне қарағанда, қазір демо­­г­ра­фиялық сын-тегеуріндерге байланысты өндіру мен өндірістің өсуі, ши­кізаттық және өнеркәсіптік аймақ­тардың оқшау­лануы, өндіру технологиялары мен тұтыну техноло­гияларының өз­геруі, баламалы энергетиканы дамыту, роботтарды, жасанды интеллект пен цифрлы теңсіздіктерді пайдалану, жұ­мыс­керлердің қысқаруы мен трансформациясы, өндірістің терең экологизациясы жаһандық трендке айналып отыр.

– Болашақта жоғары еңбекақы төле­­не­тін 30 кәсіптің ішіне инженер-ме­ханиктерді, химик-инженерлерді, тау-кен және геологиялық инженерлерді, эколог-инженерлерді қосар едім. Аса қажетті мамандықтарға жүргізілген зерт­теу көрсеткендей, барлық сұраныс жұ­мы­сшының кәсібімен тікелей байла­нысты. Сондықтан университеттер қажет пе, олар өнеркәсіптің сұранысы бойын­ша қанша тау-кен инженерін дайын­дай алады деген сұрақ туындайды. Біліктілікке қатысты мәселе әлем бойын­ша тым тереңдеп кетті. Мәселе мынада. Инженерлік мамандықты меңгер­гендер жұмысшы мамандықтары бойынша жұмыс істей береді. Өйткені онда ұсыныстар көп. Ал жұмыс беруші жоғары білімі бар тау-кен инженерін таңдайды. Екеуінің жалақысында үлкен айырмашылық бар, – дейді А.Мясков.

Дүниежүзілік банктің деректеріне сүйенсек, еңбек нарығында жұмыс істейтін әрбір үшінші қызметкердің құзы­реті тым артық не олар орындай­тын қызмет үшін жеткіліксіз. Соның салдарынан біліктілікке қатысты мәсе­ле қалыптасады. Бұл жағдай жұ­мыс берушілерге әсер етеді. Әсіре­се пан­демия кезінде қатты байқал­ды. Мәсе­лен, жаһандық еңбек ресурста­ры­ның 85 пайызы төмен және орташа білікті қызметкерлерден тұрады. Авто­маттандыру мен цифрландыруға байланысты 2030 жылға қарай кәсіп­тердің үштен бір бөлігі өзгереді. Мін­деттердің 14 пайызы қазірдің өзінде автоматтандырылуы мүмкін. Ал 2025 жылға қарай қызметтің жаңа түрлерінің үлесі 27 пайызды құрамақ. Бұл ретте техникалық дағдылар 3-5 жыл ішінде ескіріп, жұмыс берушілердің 45 пайызы талап етілетін біліктілігі бар қызмет­керлерді іздестіруде қиын­дықтарға тап болады деген болжам бар.

Тау-кен өндіру және тау-кен метал­­лургия кәсіпорындары қауымдас­ты­ғы атқарушы директорының орынба­сары Бақыт Манасбаеваның айтуынша, кадрлық мәселелерді шешу үшін тиісті жұмыстар жүрізіліп жатыр. Мәселен, қауымдастық Еңбек және халықты әлеуметтік қор­ғау министрлігімен бір­ле­сіп, бос жұ­мыс орындарына арналған он­лайн-жәрмеңкелер өткізуді қолға алмақ.

– Осы жылдың 27-29 маусымында министрлікке қарасты Еңбек ресурс­тарын дамыту орталығымен бірлесіп электронды еңбек биржасы базасында алғашқы республикалық бос жұмыс орындарына арналған онлайн жәрмеңке өткізуді жоспарлап отырмыз. Онда ERG, Kaz Minerals, «Алтыналмас», «Поли­металл», «АрселорМиттал Теміртау», KSP Steel сияқты қала құраушы ірі кәсіпорындар өз қызметін таныстырып, еңбек жағ­дайлары мен бос жұмыс орындарына қатысты ақпарат береді. Ол жерде ZOOM арқылы онлайн-сұхбатқа қатысуға мүмкіндік бар. Жәр­мең­ке қатысушылары үшін жұмыс беру­шілердің электронды еңбек бир­жа­сында немесе меншікті HR-плат­формаларында орналастырылған бос жұмыс орында­рының сілтемелері қолжетімді болады, – дейді Б.Манас­баева.