Еуропаны Airbus-тың Қытаймен байланысы алаңдатады

Мұндай жаңалық авиация индус­триясындағы әлемдегі алпа­уыт компанияның абыройына да, өн­ді­рісіне де ықпал етуі әбден мүм­кін. Өйткені Қытай мен АҚШ ара­сын­дағы сауда текетіресіне бай­ла­нысты Батыс пен Бейжің ара­сын­дағы өзара тауар айналымы қиын­дыққа душар болған. Соның салдарынан тағы бір үздік ком­пания – Boeing айтарлықтай зардап шекті.

Қазіргі таңда азаматтық авиация саласында америкалық Boeing компаниясы мен еуропалық Airbus компаниясының шоқтығы биік. Нарықтың 75 пайызы осы екеуіне тиесілі. Сондықтан шығар қос компания арасында бәсе­ке­лестік жоғары. Оны мынадан бай­­қау­ға болады. Осы күнге де­йін Airbus 14 129 ұшақ жасап шы­ғарса, Боинг 20 575 әуе кеме­сін құ­рас­тырған. Бұл санның бәрі аза­­маттық авиа­ция саласына тие­сілі. Әйтпесе, америкалық компания­ның әскери ұшақ жасаудан да алдына қара салмайтыны белгілі.

Айта кетерлігі, Airbus пен Boeing арасындағы бәсекелес­тік бертінде басталды. 2000-жыл­дарға дейін Боингтің бәсі биік-тұғын. Мәселен, компания XXI ғасырға дейін 7 658 әуе кемесін құрастырып үлгер­се, осы уақыт аралығында еуропа­лық бәсе­келесінің жасаған ұшақтары­ның саны 2 499-ға әрең жетті. Алайда содан бері Airbus-тың тапсырысы артпаса, кеміген жоқ.

«Эйрбастың» Қытаймен құпия байланысы еуропалықтарды алаң­датып отыр. Компания комму­нистік елмен қашаннан бері бай­ланыс орнатып, ондағы на­рық­ты қаншалықты иемденгеніне алаң­даулы. Мұның себебі түсі­нікті. Кейінгі жылдары Батыста Қытайдың өндірісіне тәуелділікті азайту мәселесі жиі көтеріледі. Осындай сәтте Еуропаның басты компаниясы саналатын Airbus-тың Қытаймен жасырын жұмыс істеуі шенеуніктерге де, қарапайым халыққа да ұна­майтыны анық.

Жалпы, «Эйрбастың» шығыс нарығын игеруге ұмтылысы кеше басталған жоқ. Компания сонау 1980-жылдардан бастап Қытайда түрлі зауытын салып, жергілікті өндіріспен әре­кет­тесе жұмыс істей баста­ды. Мысалы, Еуропада құрастырылмайтын кең фюзеляжды A330s ұша­ғы Тянь­цзинь қаласында шыға­ры­лады. АҚШ-тың Horizon Advisory консультативті компаниясының хабарлауынша, ондағы зауытты басқаратын басшы қазіргі таңда коммунистік партияның беделді мүшесі көрінеді.

Сарапшылардың айтуынша, Airbus-тың Қытаймен байланысы бұрыннан белгілі мәселе. Дегенмен AVIC секілді мемлекет басқаратын, Қытайдың қорғаныс саласындағы ұйымдарымен қатысы енді анықталып жатыр. Әскерилермен қатысы бар деген әңгіме Батыс шенеуніктеріне ұйықтап жатқанда суық су шашып жібергендей әсер етті.

«Airbus-тың Қытай нарығымен байланысы үлкен қауіп төндіреді. Екі тараптың келіссөздері Қытай­дың әскери және әскери-азамат­тық біріктіру аппаратымен, соның ішінде тәуелділік, технология­ларды бөлісу және ғылыми-зерт­теу және тәжірибелік-конст­рук­тор­­лық ынтымақтастық түрін­дегі ма­ңызды байланыстарды қамты­ған», делінген Horizon Advisory есебінде.

Politico сайты бұл мәселеге қатысты «Эйрбасқа» сауал жол­даған екен. Алайда компания еш­қандай пікір білдірмеген. Әйт­се де, компанияның сайтында Қытай­дың Азия-Тынық мұхиты аймағындағы үлкен өнеркәсіптік бағдарламаның бірі ғана екені айтылған. Сондай-ақ компания 15 елдегі 600-ден астам фирманың Airbus ұшақтарының бөлшектерін жеткізетін мәлімдеген.

Қытайдың азаматтық авиация­сы елдегі әскердің әуе күштері базасында жасақталып, дамыды. Оның үстіне ешқашан толықтай жекешеге берілмеген. Әскери саладан қол үзіп кеткен емес. Бұл аз десеңіз, Қытай басшысы Си Цзин­пинь «әскери-азаматтық» сала­ны біріктіру мәселесін көтеріп, бірқатар заң мен ереже қа­был­датты. Бұл құжаттар көптеген ком­панияға әсер етеді. Әсіресе ха­лық­аралық компаниялар­мен бай­ланысы барларына бағытталған.

«Қытаймен ынтымақтаса отырып, зияткерлік меншігіміздің қауіпсіздігін сақтауда жеткілікті әрекет жасай алмай отырмыз деп ойлаймын. Қытайдың азамат­тық-әскери ұйымдарымен ынтымақ­тас­­тығымыз Қытай әскерін қан­ша­­лықты ілгерілететінін де біл­мей­міз», дейді Еуропалық пар­ла­мент­тің мүшесі, қорғаныс саласын­дағы сарапшы Барт Гротуис.

Horizon Advisory-дың баяндамасында «Эйрбас» компания­сы Қытайдың 10 ұйымымен байланыс орнатқаны айтылған. Соның бесеуін мемлекет бірлесе басқарады және әскери салаға қатысы бар. Солардың ішін­дегі ең үлкен Aviation Industry Corporation of China немесе қыс­қа­ша AVIC. Airbus аталған компа­­ния­­­ға қарасты AviChina-ның 5 па­­­йыз акциясын иеленген екен.

Қытайлық БАҚ-тың хабар­лауынша, Airbus-AVIC бірлес­кен кәсіпорны Airbus-тың ең жаңа үлгілерінің бірі A350XWB ұшақ корпусының 5 пайы­зын шығарады. Airbus компа­ния­сының Тяньцзиньде құрас­тырылған бүкіл A320 ұшағының қанаттарын AVIC-ке еншілес компания Xian Aircraft Company (XAC) шығарады. Сонымен қатар аталған компания Қытай әскері пайдаланатын Y-20 әскери-көлік ұшағын әзірлейді және шығарады.

«A320 ұшақтарын құрастыру кезінде Airbus-пен серіктескен 20 жыл бойы XAC бөліктерді өндіруден, құрастырудан, түпкі­лікті құрастырудан бастап кешен­ді жеткізуге дейін A320 қанатының дизайнын өндіру технологиясын толық меңгерді. Бұл Қытайдың көліктік державаға, авиациялық державаға және өндірістік державаға қарай стратегиялық жоспарлауын қолдайтын тағы бір маңызды қадам», дейді Xian Aircraft Company-дың бас директоры орынбасары Хан Сяоцюнь.

Politico сайтының пайымдауынша, мұның бәрі Airbus-тың Қытайға тәуелді бола бастағанын көрсетеді. Әсіресе келешекте өте құпия салаларда да байланыс күшеюі мүмкін. Мұның қатарында биг дата, жасанды интеллект секілді бағыттар да бар.

Өз кезегінде Қытай «Эйрбасқа» тәуелді болуды көздемейтіні анық аңғарылады. Мәселен, елдегі Com­mercial Aircraft Corp. of China компаниясы кейінгі жылдары ұшақ жасауда үлкен жетістіктерге жете бастады. Өткен айда Comac алғашқы лайнері C919 әуе кемесін сынақтан өткізді. Алдағы уақытта бұл ұшаққа сұраныс күшеймек. Сондықтан сарапшылар Airbus-тың ұзақ мерзімдегі бәсекелесі Comac болады деп пайымдайды.

Airbus-ты дауға қалдырған мәселе Қытаймен ғана шектел­мейді. Қатардың басты әуе компаниясы – Qatar Airways бірнеше А350 лайнерін қаңтарып тастады. Оған себеп ұшақтардағы техни­калық ақаулар. Осыған байланыс­ты Қатар тарапы «Эйрбасты» Лондон сотына берді. Жалпы, шығын көлемі 1 миллиард доллар көлемінде көрінеді.

Осы дауға байланысты Рейтер агенттігінің журналистері Доха­дағы әуежайға барып, ұшақтар­дың жай-күйін өз көзімен көріп қайт­­қан екен. Олар жариялаған су­рет­тер мен видеоларда лайнер­лер­дің бояулары шіріп, корпустың кей бөліктері түсіп қалғаны анық көрінеді.

Алайда Airbus өзіне тағылған айыптарды мойындамай отыр. Еуропалық бақылаушы органдар А350 лайнерлері көкке көтерілуі қауіпсіз деп таныған болатын. Осыны алға тартқан компания соттасуға дайын.

Qatar Airways компаниясының бас атқарушы директоры Әкбар әл-Бейкер мен Airbus бас атқару­шы директоры Гийом Фори өткен аптада жолықты. Әкбар әл-Бейкер осыдан кейін тараптарды өзара ашық болуға шақырды.

«Жеке өзім бәрімен доспын. Бірақ менің компанияма қатыс­ты мәселеге келсек, бұл – бас­қа әңгіме. Егер түйткіл шешіл­се, келесі жылы өтетін сотты күт­пейтін едік», деді әл-Бейкер баспасөз конференциясында.

Бұған дейін де А350 лайнер­лерінің сапасыз құрастырыл­ғаны бірнеше рет көтерілген еді. Ұшақтың дизайнын қадағалайтын Еуропалық одақтың авиациялық қауіпсіздік агенттігі (EASA) ұшақ сыртындағы байқалған кемшілікті қауіпсіз емес деп санаған еді.