Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
«Сенген серкем сол болса»
Бізге арызын айтып хабарласқан ата-аналардың бірі Құралай Жармағамбетова: «Балаларымыз өте жақсы нәтиже көрсетті. Бірақ гранттан құр қалып тұр. Өйткені орыс тобына грант көп бөлінген. Сондықтан Өскемендегі Назарбаев зияткерлік мектебінде 4-сыныпқа қазақша білім беретін топ ашқанын қалаймыз. Біз ең алдымен өз қаламыз – Өскемендегі НЗМ-ге шағымдандық. Алайда мектеп директоры Жұпат Ерниязова бізге қазақ тобын аша алмайтынын айтты. Және мұнымен қоймай бұған дейін де ата-аналардан осындай шағым түскенін және одан ешқандай нәтиже шықпағанын еске салды. Ал сыныпты аша алмайтын себебін қаражаттың тек 120 грантқа берілгенімен түсіндірді. Егер қосымша грант бөлінсе, қосымша сынып аша алады екен. Директордың айтуынша, мектептің бір қазақ сыныбын оқытуға мүмкіншілігі бар», дейді.
Жоғары оқу орнында білім алу үшін бөлінетін мемлекеттік грант саны да көп жыл тілге қарай бөлініп келгені есімізде. Сол кезде де тура осындай дау жиі болатын. Тіпті кейбір талапкерлер құжатты әдейі орыс тобына тапсыратын еді. Себебі орыс тобында орын көп болғандықтан, грантқа мүмкіндік те мол. Мұндайлар бастысы, оқуға түсіп алуды көздейтін, кейін қалаған бөліміне, яғни қазақ тобына ауысып кетуді жоспарлайды. Тәуекел етіп тапсырғандар өзінен төмен ұпаймен сол таңдаған мамандық пен оқу орнына грантқа түскендерді көріп, көз жасын төгетін. Осындай жағдайлардан соң ата-аналардың арызы да, қоғамда шу да көбейді. Сөйтіп, ақыры грантты тілге емес, жалпылама, яғни студентке бөлетін болды. Осылайша, соңғы бірнеше жылдан бері әділдік орнаған-ды.
Редакциямызға еліміздің шығыс өңірінен хабарласып, шағымын жоғары жаққа жеткізуді өтінген ата-аналар да дәл сондай әділдікті орнатуға жоғары ведомствоның қауқары жетер деп ойлаған болар. Назарбаев зияткерлік мектебіне емтихан тапсырып, жақсы көрсеткіш көрсетсе де оқуға түсе алмаған балалардың ата-аналары Оқу-ағарту министрі Асхат Аймағамбетовке хат жазыпты.
Аталған хатта: «Құрметті Асхат Қанатұлы, біз – Өскемен қаласындағы химия-биология бағытындағы Назарбаев зияткерлік мектебінің 7-сыныбына үміткерлердің ата-аналарымыз. Сізден қазақ тілінде оқытатын 7-сыныпқа оқушыларды әділ іріктеуге жәрдем көрсетуіңізді сұраймыз. Орыс тілінде 767 ұпай жинаған балалар Назарбаев зияткерлік мектебіне түсе алады, ал қазақ тілінде 962 ұпай жинаған балалар Назарбаев зияткерлік мектебіне түсе алмайды. Өйткені биыл 2022 жылы 3 қазақ және 2 орыс сыныптарын (3+2) қабылдау мүмкіндігі бар. Біздің балаларымыз орыс тілінде оқитын балаларға қарағанда жоғары нәтижелер көрсетті. 2021-2022 оқу жылындағыдай 4 (қазақ) +1 (орыс) сыныптарын ашу нұсқасын қарастырғанын қалаймыз. Егер мектептің басымдығы оқушылардың жоғары білімі мен дағдылары болса, онда біздің балалар осы талаптарға сай келеді. Сізден осы мәселені шешуге көмектесуіңізді сұраймыз», делінген.
Бұған ведомство басшысы: «Назарбаев университеті», «Назарбаев зияткерлік мектептері», «Назарбаев қоры» мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – заң) 4-бабының 2-тармағына сәйкес зияткерлік мектептер білім беру қызметін, оның ішінде қосымша білім беру саласында жүзеге асыру мақсатында құрылатын дербес білім беру ұйымы саналады. Заңның 10-бабының 2-тармағына сәйкес оқуға қабылдау қағидаларын дербес бекітеді. Осыған байланысты барлық сұрақ бойынша «Назарбаев зияткерлік мектептері» ДББҰ-ға хабарласуды ұсынамыз», деп жауап қатыпты.
Грант бөлінісіне араласа алмайды
Министр А.Аймағамбетов – НЗМ-дегі гранттарды тағайындау жөніндегі комиссияның төрағасы. Сонда бұл төрағалық түкке тұрғысыз болғаны ма?
Бұған министрліктің өз уәжі бар: «Біз көпшіліктің жағдайды түсінбейті-
нін және НЗМ мектептері министрлікке бағынысты деп санайтынын көріп отырмыз. Осы орайда «НЗМ» ДББҰ-ның толық дербестігін қамтамасыз ететін арнайы
заң бар екенін еске салғымыз келеді. Яғни НЗМ мектептері Оқу-ағарту министрлігіне бағынбайды. Сәйкесінше, тілдер бөлінісінде квота бөлу, сыныптарды жабдықтау, жаңа мектептер ашу мәселелерін министрлік емес, Қамқоршылық кеңесі шешеді. Түсіндіретін бір ғана мәселе бар. Дәлірек айтқанда, министр гранттарды тағайындау жөніндегі комиссияның төрағасы екені тарихи түрде қалыптасқан, алайда оның сыныптарға қабылдау, сыныптарды жинақтау және оны ашу саясатын анықтауға құқығы жоқ. Сондықтан төраға қызметі қайта қаралады. Негізгі шешімдерді қабылдайтын адамдар конкурс комиссиясына төрағалық етуі керек», деп жауап берді олар.
Яғни министр гранттарды тағайындау жөніндегі комиссияның төрағасы бола тұра грант санының бөлінісіне араласуға құқы жоқ. Ал «Назарбаев зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымының басшысы Күләш Шәмшидиновадан әзірге жауап жоқ. Өйткені ата-аналар оған да арнайы хат жазыпты. Біз де осы ұйымның баспасөз қызметіне хабарлама жөнелттік. Оқығанымен, кері байланыс болмады.
Енді сөз басындағы үлкен мәселе көтеріп жылаған кішкентай кейіпкерімізге оралайық. Өзін Сабыр Шыңғыс Маратұлы деп таныстырған оқушы: «Қыркүйектің 14-інен бері күн сайын сағат 6-дан тұрып дайындалдым. Тест тапсырып 1 172 ұпай жинадым. Тізімде 112-орында тұрмын. Орыс тобына түскендердікі менікінен 50-60 ұпайға төмен. Осылай ғой, жартылай орыс, жартылай қазақ 1 126 ұпаймен мынау мектепке түседі де, мен 1 172 ұпаймен түсе алмаймын. Не үшін Қазақстанда қазақтарды мазақтайды?», деп жылап жіберді. Оның «мазақтайды» дегені «мазақ қылады» дегендей естіледі екен.
Түйін
Талапшыл талапкер, озат оқушы Қазақстанда тұрып қазақша оқығысы келгені үшін зияткерлік мектепте оқу мүмкіндігінен қағылып тұр. Әділетсіздіктен сағы сынған зияткер ұрпақтың ертең білім нәрін шетелдің пайдасына, экономикасына жұмсамасына кім кепіл? Біз елдің әл-ауқатын көтеретін өзімізде өндірістің жоқтығынан шикізаттарымыздың жылдар бойы шетелдерге су тегін кеткенін қазір ішіміз ашып айтып жүрміз. Ақыл-ой – ең құнды «шикізатымыз». Оны сұраусыз сату – бардан айырылу ғой. Соны қазірден ұғынсақ, қанеки. Өйткені ұлт көшбасшысы Әлихан Бөкейханұлы «Бала қай тілде білім алса, сол елге қызмет етеді» демеп пе еді. Бұл дәйексөзге де «ескінің сөзі» деп аргумент айтатындар табылар. Олай болса, бір нәрсені еске салғымыз келеді: еліміздің қолданысындағы «Білім туралы» заңында барлық бала өзінің қандайда бір ерекшелігіне, оқыту тіліне, әлеуметтік жағдайына қарамастан, сапалы білім алуға құқылы екені жазылған.
