Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Осыдан тура үш жыл бұрын, 2019 жылдың 10 шілдесінде газетімізде «Мал ұрлаған қылмыстық топ сотталды» атты мақала жариялаған едік. Мақалада Батыс Қазақстан облысының Қаратөбе ауданы тұрғындарын бірнеше жыл бойы қан қақсатып, мал ұрлығымен айналысып келген ұйымдасқан қылмыстық топ туралы айтылған. Бұл баукеспелер 2015-2018 жылдар аралығында 40 үйден 26 жылқы, 118 сиыр ұрлаған екен. Бұл – тек тергеуде анықталған жайттар.
Мәселенің мән-жайын қысқаша айтар болсақ, Қаратөбе ауданы аумағында бірнеше жыл әрекет етіп, ұрлаған малдың етін Ақтөбе мен Атырау облысына асырып отырған ұйымдасқан қылмыстық топтың ісі сот құжаттарында 24 эпизодтан тұрды. Мал иелеріне келтірілген залал мөлшері сол кездегі бағамен 27 миллион 295 мың теңге болды. Қылмыстық топ жетекшісі Ескендір Төлегенұлы бұған дейін де ұрлығы үшін сотталған екен. Топ мүшесі Сабыржан Бисембаев тергеу орындарымен келісімге келіп, ұрлықтың бүкіл оқиғасын баяндап берген. Топтың тағы бір мүшесі Оралбек Дәулетияров 7 жылға бас бостандығынан айырылды.
Осы істі қараған Сырым аудандық соты топ жетекшісі 1976 жылы туған Ескендір Төлегенұлына Қылмыстық кодекстің 188-бабы (Ұрлық) 4-бөлігі 1, 3-тармақтары (Қылмыстық топ құру және аса ірі мөлшерде ұрлық жасау) және 262-бабы (Ұйымдасқан топ, қылмыстық ұйым құру және оларға басшылық ету, сол сияқты оларға қатысу) 1-бөлігі (Ұйымдасқан топты немесе қылмыстық ұйымды құру, сол сияқты оған немесе қылмыстық ұйымның құрылымдық бөлімшесіне басшылық ету) бойынша айып тағып, 8 жылға бас бостандығынан айыру туралы үкім кесті.
Айта кетейік, малын алдырған қаратөбеліктер бірнеше жыл бойы Қаратөбе аудандық полиция бөлімінің, прокуратураның, тіпті БАҚ редакцияларының табалдырығын тоздырып, жүгенсіз кеткен ұрылардың жазалануын талап еткен еді. Қылмыскерлердің тұтылмауы, мал ұрлығының тыйылмауы «ұрыларды полиция қызметкерлері қорғайды екен» деген алып-қашпа әңгіме де туғызған. Мәселе ушығып, қоғамдық дауға ұласқан кезде БҚО Полиция департаментінің ішкі қауіпсіздік басқармасы арнайы тексеру жүргізіп, Қаратөбе мен Сырым аудандық полиция бөлімдерінде қызмет еткен 23 (!) қызметкерді әртүрлі тәртіптік жауапкершілікке тартқан еді. Соның ішінде Қаратөбе аудандық полиция бөлімінің басшысымен бірге төрт қызметкер қызметтен қуылды. Полицияның ішкі қауіпсіздік қызметі анықтағандай, Қаратөбенің шенді полициясының біреуі бір айдың ішінде ұры Ескендірмен 360 рет телефон арқылы сөйлесіпті...
Тергеу мәліметтеріне қарағанда, осы қылмыстық топтың іс-әрекетін жасыруға басқа да «көмекші» аз болмаған. Топ басшысы ұрланған малдың құжатын «реттеу» үшін Қаракөл ауылдық мал дәрігері Қ.Қуановтан өзінің 54 бас сиырынан бөлек тағы да 40 сиырдың құжаты мен сырғасын алып, ұрлаған малына әлгі сырғаларды тағып, жалған құжатпен қалаға емін-еркін апарып сатып отырған. 2015 жылы мамыр айында Тоқсейіт қыстағы маңынан ұрлаған сиырдың етін аудан орталығы Қаратөбедегі «Мерей» дүкенінде ашықтан ашық саудаға салған. 2015 жылы маусымда Ғабит Байниязовтің 12 бас ірі қарасын бір күнде жоқ қылған. Әбден дәніккен ұрылар сол жылы 28-30 қараша күндері Құрсай қыстағы маңынан 17 бас ірі қараны айдап кеткен. Ұрланған малдың бәрі Е.Төлегенұлының Кіші Қоскөл деген жердегі жеке қорасына қамалып, сол жерде сойылатын болған. 2016 жылы қаратөбелік тағы бір шаруа Нұрбол Сақыпәденов те 6 бас ірі қарасынан айырылып, 1 млн 200 мың теңгеге шығынға батқан. 2016 жылы «Аялани» ЖҚ жетекшісі Ерболат Ситалиев – 18, Амангелді Баймашев – 4, Жанболат Батыров – 7, 2017 жылы Бисенғали Сағындықов – 13, Айман Әндирова 4-5 сиырынан айырылған.
Сонымен ұры Ескендір 8 жылға сотталды дедік. Рақымшылыққа жатпайтын баппен түрмеге қамалды. Тергеу кезінде оның есірткіге салынғаны анықталып, сот үкімінде «бас бостандығынан айыру мекемесінде нашақорлықтан мәжбүрлі түрде емдеу міндеттелсін» деп арнайы міндеттелді. Ақадал малын ұрыға алдырған қаратөбелік 35 жәбірленуші ұрыдан бір тиын өндіріп ала алмай, сот пен прокуратураның табалдырығын тоздырып жүргеніне үш жылдан асты. Көңілге жалғыз медет қылары – ұрының темір торда отырғаны еді. Ол да бекер болып шықты.
«Маусым айының 20-сы күні Қаратөбе ауданының Ақтайсай ауылында қайтыс болған жігіттің садақасына бардым. Сол жиында ұры Ескендірді көріп, есімнен танып қала жаздадым! Бұдан бұрын ұзынқұлақтан «Ескендір өткен жылы қоныс колонияға шығыпты. Ақтөбеде жүрген көрінеді. Біреулер көшеден көріпті, базардан көріпті» деген хабарды естісем де, өсек-аяң болар деп мән бермегенмін. Өйткені оның сотталған бабы рақымшылыққа жатпайды. Сонда қалай? Ұйымдасқан қылмыстық топ құрып, ірі мөлшерде ұрлық жасаған қылмыскер қалайша бостандықта тайраңдап жүр?! Өз көзіме өзім сенерімді де, сенбесімді де білмедім. Есік алдында, адамдардың арасында тұрғанын сол бойда ұялы телефоныма түсіріп алдым. Үстінде тойда жүргендей ақ көйлек, қара шалбар. Айналасына шікірейіп, «Маған не істейсіңдер?» дегендей менсінбей қарайды. Осыдан үш-ақ жыл бұрын 35 адамды қан қақсатып, кейбірінің жалғыз сиырын ұрлаған баукеспе сол жұрттың көзіне қалай көрінеді?» дейді қаратөбелік Ерболат Ситәлиев күйініп. Ескендір Төлегенұлы бастаған ұрылар Ерболаттың 38 бас ірі қарасын қолды еткен еді.
...Өзін танып, фотоға түсіріп жатқанын байқап қалған Ескендір жүзін көлегейлеп, садақадан шыға қашыпты. Астында жол талғамайтын «джип» көрінеді. Ерболат Ситәлиев болған оқиғаны сол бойда полицияға хабарлаған.
«Көліктің нөмірін байқап қалған едім, сол бойда Қаратөбенің, Оралдың полициясына хабарладым. Полиция жедел қимылдап, Батыс Қазақстан мен Ақтөбе облысы аумағында дабыл көтеріп, жедел іздеу жариялаған. Сөйтіп, Ақтөбенің Қобда ауылының іргесінен ұстапты. Шамасы, біреулер «Сені полиция іздеп жатыр» деп хабарлап үлгерген сияқты. Көлігін тастап, ұзын жолдың бойында басқа көлік тоқтатпақшы болып тұр екен. Ұсталып, қамауға алынғаны жөнінде полициядан маған хабарлама келді», дейді Ерболат Ситәлиев.
Қазір бұл оқиға Парламент депутаттарының да назарына іліккен. Жақында Мәжіліс депутаттары Мәлік Құлшар мен Аманжан Жамалов Бас прокурор мен Ішкі істер министріне хат жолдады. Онда Қаратөбе ауданының тұрғыны Е.Ситалиевтен Парламент Мәжілісіне арыз түскенін, онда «сотталушы Е.Төлегенұлының қоныс колониядан қалай шығып, көрші облыс аумағында жүргенін және осыған кінәлілерді жазалауды сұрағанын», сонымен қатар «ұрыдан жәбір көрген 34 адамның моральдық шығындарына қоса келтірілген залалдарын заңды жолмен мәжбүрлеп өндіруді талап еткені» айтылған. Депутаттар Бас прокурор мен Ішкі істер министрінен осы іске байланысты фактілерді тексеріп, тиісті шара қабылдауды сұраған.
P.S. Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде «Жаңа Қазақстан – бұл шындығында Әділетті Қазақстан» деген болатын. Ендеше, ұйымдасқан ұрылар әділ жазасын алып, жәбірленуші халық шеккен залалдың орны тезірек толтырылуы керек.
Батыс Қазақстан облысы
