Еуразиялық экономикалық одақ елдері территориясында тауарларды міндетті таңбалау бастамасы әрі қарай талқыланбақ. Елдер әзірге ортақ шешімге келе алмады. Алғашқы талқылау шілденің үшінші декадасында өтіп, ол жерде дәрілік заттарды таңбалау мәселесі талқыға салынбақ.
Еске салайық, тауарларды цифрлық таңбалаудан өткізу – ұлтаралық жоба. Осы міндетті таңбалау енгізілсе, көлеңкелі айналымның үлесі біршама қысқарады деген үміт бар. Қазір көлеңкелі айналымның жеңіл өнеркәсіптегі үлесі – 63, (жалпы айналымның 63 пайызы), аяқ киім нарығындағы үлесі – 48,5, алкоголь нарығындағы үлесі – 25, фармацевтикадағы үлесі 12 пайызға жеткен. Тауарлардың көлеңкелі айналымын 70-80 пайызға дейін қысқарту – адал ниетті өндірушілер мен импорттаушылар үшін 900 млрд теңге сома көлеміндегі қосымша өткізу нарығын құруға мүмкіндік бермек.
Ал өз өнімін таңбалаудан өткізген бизнес түсімі 11,3 пайызға көбейеді, бұл ретте өндірушілердің тауарларды таңбалау үшін қажет құрылғыларға жұмсайтын бір реттік шығыны жалпы түсімнің 0,5-0,9 пайызын құрайды. Тиісінше, салықтық түсімдер түріндегі мемлекеттік бюджет кірісі жылына 100 млрд теңгеге дейін артпақ. Бұған сәйкес бизнес те логистикалық схемаларды жетілдіреді, нарықтағы үлесін көбейтеді, сөйтіп өндіріс қабілетін арттыра түседі.
Сондай-ақ мамандардың айтуынша, тауарды цифрлы таңбалаудың енгізілуі бұл саладағы ақпараттық айналымды арттырып, тауар қозғалысын бақылау процесін күшейтеді. Сәйкесінше, бизнестің осы тұрғыдағы шығыны да азаяды.
Осыған дейін Цифрлы экономиканы дамыту орталығы елімізде цифрлы «төлқұжат» беру және тауарларды таңбалау бойынша қанатқақты жобаның жүзеге асырылып жатқанын хабарлаған болатын. DataMatrix кодын алу үшін әрбір өнім бірлігі туралы ақпарат тауарларды таңбалау және бақылау ақпараттық жүйесіне енгізіліп отырады. Ол жерден өндіруші, импорттаушы, тауар партиясының сериялық нөмірі және өзге де қажетті деректерді көруге мүмкіндік бар. Ал криптоқорғаныстың арқасында Data Matrix кодын қолдан жасау мүмкін емес.
«Кез келген өнімнің қорапшасына не жазса да болады. Жалған дерек жазудан оңай нәрсе жоқ. Ал қорапшада тауардың барлық дерегі – жарамдылық мерзімі, құрамы, өндірушісіне қатысты цифрлы код болса, онда оның заңдылығы мен сапасына сенімді боласыз», дейді Денсаулық сақтау министрлігі жанындағы қоғамдық кеңестің мүшесі Жәмила Садықова.
Қазір елімізде құрамында қанты бар сусындар мен суларды цифрлы таңбалаудан өткізуге қатысты қанатқақты жоба аяқталып тұр. Оған 10-нан аса компания қатысты. Соның ішінде Таssay суын өндірумен айналысатын «Юникс» ЖШС өндірушісі де бар. Қазір бұл компания өз өнімін отандық нарықтан бөлек, Ресей, Қырғызстан, Өзбекстан елдеріне де экспорттап отыр. Көлеңкелі бизнес бар, оны ешкім де жоққа шығара алмайды. Ал цифрлы таңбалаудың енгізілуі – тұтынушыға көп басымдық сыйлайды. Яғни сатып алушы тауардың жалған-шынын өзі айырып, сапасын да еркін тексере алады.
«Кез келген өндірушінің тауар таңбалауға қолайлы жағдайда кірісуі үшін қанатқақты жоба қажет-ақ. «Пилот» қорытындысы бойынша алынған барлық талап пен өтініштер түпкі есепке енгізіліп, осыған жауапты мемлекеттік органға жолданады», дейді таңбалау бойынша қанатқақты жобаның жетекшісі Ерлан Нұрмағанбетов.
Мамандардың айтуынша, әсіресе минералды суды қолдан жасап, оны кішкентай дүкендерге өндіруші ретінде өткізіп кету де қиын шаруа емес. Адамнан айла артылған ба, олар тура түпнұсқа сияқты етіп жасайды, бір қарағанда оның жалған өнім екенін айыру да мүмкін болмайды. Қазір контрафакті нарығы өркен жайып тұр. Дүниежүзілік сауда ұйымының дерегі бойынша жер бетіндегі контрафактілік өнімдер айналымының өзі 500 млрд долларды құрайды екен. Сауда және интеграция министрлігінің хабарлауынша, бізде көлеңкелі экономиканың үлесі 23,5 пайыз деңгейінде. Бейресми тұрғыда бұдан бірнеше тармаққа жоғары болуы да ықтимал. Ал нақты су өндірісінің көлеңкелі нарықтағы үлесі 24 пайызға жеткен.
